2021’de kilosu 3 ile 4 lira ortasında değişen kuru soğan, 2022’de 10 liranın üzerine çıktı. Bu sene ise fiyatlar birçok kentte 20 lirayı geçti. CHP başkanı ve Millet İttifakı cumhurbaşkanı Kemal Kılıçdaroğlu, eline bir kuru soğan aldı ve “vatandaşın asıl gündemi bu” dedi.
Birçok yayın organında “Soğan üretimi düşük, stoklarda sorun var, depolardaki soğanlarda filizlenme var. Arz, talebi karşılamıyor” biçiminde uzman görüşlerine yer verildi.
Külliye’den, kuru soğan fiyatlarındaki fahiş artışa ait açıklama geldi.
ÜRETİM VAR, ESERLER PİYASAYA SÜRÜLMÜYOR
Külliye’den yayınlanan bilgi notunda, Türkiye’nin kuru soğan üretiminde sorun yaşamadığına, ihracat sınırlaması getirildiğine lakin stokçular tarafından eldeki soğanların piyasaya sürülmediğine dair tabirler yer aldı.
İşte o açıklama:
Türkiye, bitkisel ve hayvansal üretimde birçok eserde kendine yeten bir ülkedir. Kuru soğan da Türkiye’nin kendine yettiği bitkisel eserlerden biridir. TÜİK’in 2022 bilgilerine nazaran Türkiye’de kişi başı kuru soğan tüketimi 21,1 kg ve kendi kendine yeterlilik oranı yüzde 114,2 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıyeten Türkiye, dünyada soğan üretiminde birinci 10 ülke ortasında yer almaktadır.
Kuru soğan üretimi, 2021 yılında 2 milyon 500 bin ton iken 2022 yılında yalnızca yüzde 6 azalarak 2 milyon 350 bin ton olmuştur. Vilayetlere nazaran esas üretim kentleri Ankara, Çorum ve Amasya olmuştur. Kuru soğan ekim alanlarının ve üretimlerinin yıllara nazaran basamaklı olarak yükseldiği de aşağıdaki tablolarda görülmektedir.
Türkiye’de kuru soğan ekim alanı, 2021 yılında ekilen arazinin yüzde 0,44’ünü oluşturmuştur. 2010-2021 yılları ortasında kuru soğan ekim alanlarının toplam ekilen arazi içindeki hissesi yüzde 15,8 oranında artış göstermiştir.
TÜİK datalarına nazaran, kuru soğan ihracatı 2021/22 yılı prestijiyle bir evvelki yıla nazaran %7,3 artış göstererek 296 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin 2021/22 yılında kuru soğan ihracatı yaptığı ülkeler içinde Irak 94.858 ton ve yüzde 32’lik hisse ile birinci sırada yer almaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)’ne yapılan kuru soğan ihracatı 48.559 ton olup, yüzde 16,4 hisse ile ikinci sırada yer alırken, Gürcistan 23.285 ton ve yüzde 7,9‘luk hisse ile üçüncü sırayı almaktadır. Gürcistan’ı sırasıyla Rusya, Bangladeş ve Suriye takip etmektedir.
Yıllar prestijiyle kuru soğanın üretici ve tüketici fiyatlarına bakıldığında TÜİK bilgilerine nazaran 2022 yılı 4. ayında ortalama tüketici fiyatının 3,18 lira olduğu görülmektedir.
Tarımsal üretimin sağlıklı bir biçimde devam ettiği ve münasebetiyle arz kasvetinin yaşanmadığı kuru soğan konusunda Türkiye, yüzde 114,2 oranında kendine yeten ve ihracatçı pozisyonunda olan bir ülkedir. Bugünlerde kuru soğan fiyatlarının fahiş derecede yükselmesi arz talep dengesizliğini akıllara getirmiştir.
2022 yılının Kasım ayında İzmir Vilayet Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden Ege İhracatçı Birlikleri’ne gönderilen yazıyla “Bazı Tarım Eserlerinin İhracatına Ait Tebliğ” kapsamında taze patates ve kuru soğan ihracatına kısıtlama getirildiği bildirilmiştir. Yazıda kimi muafiyetler dışında besin arz güvenliğinin sağlanması gayesiyle yapılacak ihracat müracaatları için Bitki Sıhhat Sertifikası ve/veya Sıhhat Sertifikası düzenlenmeyeceğine karar verildiği söz edilmiştir.
Bu bildiriden de anlaşılacağı üzere Kasım ayında kuru soğan ve taze patates konusunda arzın yetersiz olabileceği öngörülmüş ve ihracat yerine eserlerin iç piyasaya yönlendirilmesi istenmiştir.
Dolayısıyla bugünlerde kuru soğan fiyatlarında yaşanan fahiş fiyat artışlarının üretim yetersizliği ve münasebetiyle arz bahsiyle ilgisi bulunmamaktadır. Fakat temel sorunun elverişli şartlarda aylarca stoklanabilecek olan kuru soğanın kimi kısımlar tarafından stoklanması ve iç piyasaya sürülmemesi olduğu anlaşılmaktadır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı/Gelir Yönetimi Başkanlığı tarafından hayata geçirilen uygulamaya nazaran kurumun internet sitesi üzerinden “Haksız Fiyat Artışı ve Stokçuluk İhbar Bildirimi” yapılabilmektedir. Ayrıyeten vatandaşlar, e-devlet üzerinde Ticaret Bakanlığı’na Haksız Fiyat Artışı Şikayet Bildirimi’nde bulunabilmektedir.