Soğuk Savaş periyodunun en ünlü istihbaratçılarından biri olan Ana Belen Montes, 20 yıldan fazla mahpus yattıktan sonra geçen hafta hür bırakıldı.
65 yaşındaki Montes, 2001 yılında tutuklandığında ABD Savunma İstihbarat Ajansı’nda (DIA) Küba üzerine çalışan en üst seviye askeri ve siyasi analistti.
Soğuk Savaş devrinde yetişen, Latin Amerika’daki savaşları ve askeri operasyonları yakından izleyen Montes, Ronald Reagan’ın başkanlığı sırasında ABD’nin kıtadaki faaliyetlerine reaksiyon duymaya başlamış, Küba’ya yakınlaşmış ve bu ülkenin istihbarat örgütleriyle iş birliği yapmaya başlamıştı.
PORTO RİKO’YA GÖÇEN BİR AİLENİN KIZI
Montes, aşağı üst 17 yılda, Küba’da gizlice faaliyet gösteren en az dört ABD subayının kimliğini ifşa etti, Kübalılara ABD istihbaratıyla ilgili bilinmeyen fotoğraflar ve dokümanlar sağladı. Bu periyotta ABD’nin Latin Amerika’daki tüm operasyonları birer birer deşifre edildi. Bunlardan biri de Küba’ya gizlice yerleştirilen bir dinleme teknolojisi hakkındaydı.
ABD ordusunda hekim olan babasının misyonu nedeniyle Batı Almanya’nın Nürnberg kentinde 1957 yılında dünyaya gelen Montes, yıllar önce İspanya’dan Porto Riko’ya göçmüş bir ailenin çocuğuydu.
1979’da Virginia Üniversitesi Milletlerarası Bağlar kısmını bitiren, akabinde Johns Hopkins Üniversitesi İleri Milletlerarası Çalışmalar Enstitüsü’nde yüksek lisansını yapan Montes, 1985 yılında girdiği DIA’de süratle yükseldi ve teşkilatın en yeterli Küba analisti oldu.
Peki fakat dünyanın en yeterli istihbarat servislerine sahip olmakla övünen ABD’nin kalbinde böylesi bir “istihbarat faciası” nasıl yaşandı? Ünlü casus Mata Hari’yi andıran Montes, yıllar boyunca dikkat çekmemeyi nasıl başardı?
‘ABD’YE EN ÇOK HASAR VEREN CASUS’
“Casusluk yapmak için komplo kurma suçlamasıyla” 22 yıldır cezaevinde tutulan Montes, geçtiğimiz cuma günü Teksas eyaletinde bulunan Fort Worth’teki federal hapishaneden salıverildi.
Bu gelişme Montes’in öyküsünü ve yarattığı tahribatı bir sefer daha kamuoyunun gündemine taşıdı.
Dönemin ABD’li yetkililerine nazaran Washington’ın Küba’daki istihbarat operasyonlarının neredeyse tamamını Havana’ya ihbar eden Montes, “ABD tarafından yakalanan casuslar içinde en çok hasar vereni” olarak büyük bir ün kazanmıştı.
Öyle ki eski Lider George W. Bush tarafından Karşı İstihbarat Yöneticisi olarak atanan Michelle Van Cleave, 2012’de Kongre’yi Montes olayıyla ilgili bilgilendirirken, “Küba’yla ilgili bildiğimiz her şeyi ve Küba’da nasıl faaliyet gösterdiğimizi onlara bildiriyordu” ifadelerini kullanmıştı.
Montes, FBI için tercüman olan kız kardeşi Lucy (solda) ve FBI casusu olan erkek kardeşi Tito ile…
AZ DAHA 11 EYLÜL SONRASINDA KRİTİK VAZİFEYE GETİRİLİYORDU
Montes, hayli yetenekli bir bayandı. Latin Amerika ve Küba üstüne yaptığı derinlikli tahliller nedeniyle “Küba Kraliçesi” olarak anılıyor, çalıştığı kapalı serviste eşi bulunmaz bir hazine olarak görülüyordu.
Küba Kraliçesi’nden şüphelenen birinci şüphelenen kişi olan casus Steve McCoy ve soruşturma grubunun içinde yer alan FBI özel casusu Pete Lapp, Montes’in hür bırakılmasının akabinde büyük hayal kırıklığı yaşadıklarını lisana getirdi.
Lapp, “Montes’in özgür olması içimi acıtıyor. Çünkü onun 25 yıl ağır mahpus cezasına çarptırılmasına neden olacak faaliyetlerini teker teker açığa çıkardığımızda hakikaten neye uğradığımızı şaşırmıştık” dedi.
Lapp, FBI’ın 2001 yılında nezaret altına aldığı Montes’in, tutuklandığı sırada DIA’in 11 Eylül hücumları sonrasında kıymeti artan Ortadoğu masasına erişebilecek bir pozisyona atanmak üzere olduğuna dikkat çekti.
Soruşturmada, açığa çıkan detaylar epey dikkat cazipti. Küba ile etnik bir bağı olmayan Montes, elde ettiği dataları para karşılığında satmamıştı. Soruşturmayı yürüten federal savcılara nazaran Montes, büsbütün ideolojik sebeplerle Küba’ya yaklaşmıştı.
NİKARAGUA’DA YAŞANANLARDAN SONRA TARAF DEĞİŞTİRDİ
Peki yıllarca Küba’ya bilgi sızdıran Montes’i öteki bir ülkeyle çalışmaya iten gerçek sebep neydi?
Soğuk Savaş’ın en gergin devirleri olarak görülen 1970’ler ve 80’lerde, ABD’nin Latin Amerika’daki sol iktidarlara karşı paramiliter güçleri desteklediği biliniyordu. Ülkesinin bu faaliyetlerine reaksiyon duyan Montes, harekete geçme muhtaçlığı hissetmişti.
1979 yılında Sandinista Ulusal Kurtuluş Cephesi FSLN, ABD’nin Orta Amerika’daki müttefiklerinden Anastasio Somosa’yı devirerek başşehir Managua’ya girdi. Latin Amerika’daki planları alt üst olan Washington, sağcı kontra gerillaları devreye soktu. Bunun sonucunda Nikaragua’yı kan gölüne çeviren iç savaş başladı.
Savaşta 50 bin insan hayatını kaybetti. 4,5 milyon nüfuslu fakir Orta Amerika ülkesi adeta yok oldu.
Montes, gösterdiği başarılardan ötürü CIA Yöneticisi George Tenet’in elinden ödül alıyor.
BİR AKŞAM YEMEĞİNDE TARAFINI SEÇTİ
Yaşananlar karşısında reaksiyonunu her fırsatta lisana getiren Montes’e birinci olarak 1984 yılında yüksek lisansını yaptığı Johns Hopkins Üniversitesi’nde bir öğrenci arkadaşı yaklaştı.
Yaptıkları ikili görüşmenin akabinde Küba istihbarat servisiyle temas kurmayı kabul eden genç Montes, New York’ta bir akşam yemeğine davet edildi.
Bu yemek Nikaragua’ya yardım için Kübalılarla birlikte çalışmayı hiç tereddüt etmeden kabul eden Montes’in hayatında kıymetli bir dönüm noktasıydı. Artık o Küba için çalışacak “üst düzey” istihbarat kaynağıydı.
1992’de DIA’in Harikulâde Analist Programı’na seçilen ve Küba ordusunu yakından incelemek için Küba’ya gönderilen Montes, sanılanın tersine Küba İstihbarat Servisi tarafından karşılanmıştı.
Bu periyotta yaptığı çalışmalar ve Pentagon’a gönderdiği raporlar sayesinde Küba konusunda en yetkili isimlerden biri oldu. Görevinde öylesine ustalaşmıştı ki başarılarından dolayı CIA Yöneticisi George Tenet’in elinden ödül bile aldı.
Montes’e kısa dalga yayınla gönderilen şifreli iletiler.
KISA DALGA RADYO YAYINLARIYLA HABERLEŞTİ
Montes, Washington’a döndüğünde DIA tarafından büyük bir övgüyle karşılandı. Ne de olsa düşmanın içine sızmış, onları incelemiş ve değerli çalışmalarıyla Küba alanında ehil bir isim haline gelmişti.
1990’lı yılların başından itibaren başşehir Washington’da Küba masasında çalışan Montes, içeriden topladığı istihbaratı da Kübalı aracılarına taşıyordu.
Washington’daki lüks restoranlarda sistemsiz aralıklarla Kübalı kontaklarıyla buluşan Montes, son derece hassas bilgileri davet aygıtı aracılığıyla aracılara gönderiyordu. Kübalı yetkililer de kısa dalga radyo yayınlarıyla gönderdikleri kodlu sinyaller yardımıyla buyruklarını Montes’e iletiyordu.
İstenen tüm bilgilere çarçabuk ulaşan Montes, teslim tarihinin kendisine bildirilmesini bekliyor, kritik bilgileri taşıyan disketleri Washington’daki metro duraklarında yahut belirlenen lokantalarda Kübalı casuslara teslim ediyordu.
Montes’in meskeninde yapılan aramalarda bulunan taşınabilir radyo.
GUANTANAMO’YU ZİYARET ETTİĞİ ORTAYA ÇIKINCA YAKAYI ELE VERDİ
Ne var ki siyasi görüşleri giderek sivrilen Montes, ABD’nin Latin Amerika siyasetlerini açıkça eleştirir olmuştu.
Montes 1996’da bir gece, milletlerarası bir krizle ilgili fikri sorulmak üzere Pentagon’a çağrıldı. Misyon yerini terk eden ve protokolü çiğneyen genç bayan birinci kere burada kuşku uyandırdı.
Meslektaşları birinci etapta Montes’in yalnızca göz hapsine alınmasını istedi. Çünkü kimsenin elinde onun değerli bilgileri yabancı istihbarat organlarıyla paylaştığına dair bir ispat yoktu.
Dört yıl sonra, DIA’in karşı İstihbarat yetkilisi Scott Carmichael, kurumda Küba için çalışan kimliği belgisiz bir casus olduğu kuşkusuna dair FBI’ın raporları üzerine harekete geçme kararı aldı.
Yapılan incelemede Montes’in vazifeli olmamasına karşın ABD Donanması’nın Guantanamo Körfezi’ndeki deniz üssünü ziyaret ettiği ortaya çıktı. Araştırma esnasında üsse giren DIA çalışanları listesini inceleyen Carmichael, “Montes’in ismini gördüğüm anda sızıntının ondan kaynaklandığını anladım” ifadesini kullandı.
ŞİFRELİ BİLDİRİLERİ ANKESÖRLÜ TELEFONLARLA BİLDİRDİ
Bunun üzerine Carmichael ve FBI casusu Lapp, Küba Kraliçesi’nin nitekim bir casus olduğunu kanıtlamak için araştırmalarını derinleştirdi.
CNN’e konuşan emekli DIA yetkilisi Chris Simmons, o devir başlattıkları operasyonla ilgili şu söyledi:
“FBI, Montes’i casusluk yaparken suçüstü yakalamak için çalışmalara başladı. Telefonları dinlendi; aralıksız gözetlendi. Ağır bir takip süreci sonucunda izlediği sürecin modeli ortaya çıkartıldı. Washington etrafındaki ankesörlü telefonlar üzerinden bir numarayı aradığını tespit ettik ve telefon numarasının izini sürdük.”
Numaranın New York kentinde bulunan bir davet aygıtına bağlı olduğunu tespit ettiklerini söyleyen Simmons, “Gönderdiği sinyallerin izini sürerek onun Küba casus ağı için çalıştığını ortaya koyduk” dedi.
FBI casusları bunun üzerine o kent dışındayken Montes’in meskeninde bir arama yaptı ve Kübalı görevlilerin bildirilerini almak için kullandığı kısa dalga radyoyu buldu.
Evde yapılan aramada, Montes’in Kübalılarla davet aygıtları aracılığıyla irtibat kurmak için kullandığı kod sistemini listeleyen bir kâğıt kesimi da ele geçirildi.
Bu sayede FBI, Montes’in Kübalılara gönderdiği saklı iletileri deşifre etti. Akabinde başlatılan operasyonda, Montes gözaltına alındı.
FBI ve DIA tarafından düzenlenen mesken baskınında Montes’in çantasından çıkan evraklar.
‘KANUNLARA DEĞİL VİCDANIMA İTAAT ETTİM’
Soruşturma sonucunda genç bayanın Küba istihbaratının tesiri altında çalıştığı ve 15 yıldan fazla bir mühlet boyunca Küba’daki tüm operasyonların detaylarını, Havana’ya gönderdiği ortaya çıktı.
2001 yılında gözaltına alınan ve 2002 yılında mahkeme karşısına çıkan Montes, kendisini 25 yıl mahpus cezasına çarptıran hâkime, “Kanunlara değil vicdanıma itaat ettim. Hükümetimizin başta Küba olmak üzere öteki Latin Amerika ülkelerine yönelik siyasetlerinin zalimce ve adaletsiz olduğuna inanıyorum” dedikten sonra kelamlarına şu formda devam etti:
“Yapılanların komşuluk bağlantılarına ters olduğuna inanıyorum. Bu ada ülkesine kıymetlerimizi ve siyasi sistemimizi dayatma uğraşının yanlış olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle, Küba’nın kendisini savunmasına yardım etmenin vicdani bir sorumluluk olduğunu düşündüm; kendimi buna mecburî hissettim.”
Savcılık ise genç bayanın sağladığı bilgiler nedeniyle Küba’da çalışan dört Amerikan saklı servis görevlisinin kimliklerinin ortaya çıktığını ve çok sayıda saklı evrakın karşı tarafın eline geçtiğini belirtti.
‘AMERİKALILARI SAVAŞTA ÖLDÜRMEK İÇİN ELİNDEN GELENİ YAPTI!’
CNN’e konuşan Simmons, genç bayanın Küba’ya ABD Özel Kuvvetleri’nin El Salvador’daki yeri hakkında da bilgi verdiğini söyledi ve ekledi:
“Amerikalıları savaşta öldürtmek için elinden gelen her şeyi yaptı. Bunu kasıtlı olarak yaptığına inanıyorum; bu hepimizi öfkelendirmeli.”
Montes’in aile üyeleri ise bugün 65 yaşında olan bayandan utanç duyduklarını belirtti. Ailenin açıklamasında, “Bu ülkeye ve insanlarımıza ihanet etti. Yaptıklarını ve onun şahsını reddetmeye devam ediyoruz” tabirleri yer aldı.
Fakat Montes’in yarattığı örneği bilhassa Latin Amerika’da takdirle karşılayanlar da yok değildi.
Üst seviye bir Kübalı yetkili, Montes’i ideolojik bir müttefik olarak gördüklerini söyleyerek genç bayanın çatışmaların önüne geçtiğini, Küba halkının kendisine minnettar olduğunu lisana getirdi.
2002’de yargıç karşısına çıkan Montes mahkemede savunmasını yaparken…
5 YIL NEZARET ALTINDA TUTULACAK
ABD kamuoyu artık 22 yılın akabinde özgür bırakılan casusun bundan sonra ne yapacağını merak ediyor.
Montes’i yakalayan takımda yer alan FBI casusu Lapp CBS News’e yaptığı açıklamada, “Hayatının o kısmı sona erdi. Onlar için yapabileceklerini yaptı. Bundan sonra özgürlüğünü tekrar riske atacağını düşünemiyorum” ifadesini kullandı.
Uzun bir mahpus devrinin akabinde özgürlüğüne kavuşan 65 yaşındaki istihbaratçının 5 yıl nezaret altında tutulacağı, yapacağı tüm bağlantının yakından izleneceği, kamuda misyon alamayacağı ve yabancılarla müsaadesiz görüşemeyeceği açıklandı.
The Washington Post’ta yayımlanan “Ana Montes, former U.S. intelligence analyst who spied for Cuba, is released”, ve CNN’de yayımlanan, “The most dangerous U.S. spy you’ve never heard of” haberlerinden derlenmiştir.