Kripto para piyasalarında son günlerde yaşanan olumsuz hareketlenmeler, düşüşler ve iflaslar bir sefer daha bu piyasaların kurumsallığını ve güvenilirliğini tartışmaya açtı. Küçük yatırımcılardan toplanan tasarrufların yatırıma dönüşmemesi kripto para piyasasının en büyük sorunu olarak görülüyor. Tasarruf sahiplerinin paralarını geri istemeleri kripto şirketlerin sonunu getiriyor.
T24 muharriri Uğur Gürses “Ponzi” olarak isimlendirilen bu yapıların bir tıp saadet zinciri oluşturduğuna dikkat çekiyor ve işleyişlerini şöyle tanım ediyor: “Ponzi yapıların yani saadet zinciri oluşturan yapıların ortak özelliği, sistemde sunulan ‘tatlı havuçla’ oyuna girenlerin sayısının daima arttırılmasına dayanır. Yeni girenler, oyunun devam etmesini sağlar. Girişler durur da çıkışa dönüşürse ‘film kopar’.”
Gürses’e nazaran, ekonomik dertler düşük gelir sahiplerini kolay ve süratli para kazanma araçlarına yönlendiriyor. Fakat “finansal okuryazarlığı olmayan” küçük tasarruf sahipleri finans piyasalarında genelde kaybeden taraf oluyorlar. Son 3 yılda kripto piyasalarındaki mağduriyetin global çapta olduğuna değinen Uğur Gürses, geçen hafta iflas başvurusu tescil edilen FTX şirketinin kurumsal yapısını ve kripto para piyasalarının durumunu şöyle aktardı:
“Sam Bankman-Fried isimli 25 yaşında, MIT mezunu lakin tecrübesiz bir teşebbüsçü tarafından kurulmuştu. Tam da 2017’de Bitcoin’in 20 bin dolar düzeyine vurduğu, tüm dikkatlerin kripto varlık olgusuna çevrilmesine yol açan bir periyotta. Fakat iflas masasına müracaat öncesinde atanan bu işlerin uzmanı olan CEO’nun yazdığı rapora bakılırsa bu son durağın en başından kaçınılmaz olduğu belirli imiş.
Şirketin kripto alım-satımı yapan müşterine ilişkin 8 milyar doları uçmuş. Olağan ki tekrar Bankman-Fried’ın sahibi olduğu Alameda isimli bir öbür özel alım-satım şirketinin hesabına, Bankman-Fried’ın anlatımıyla ‘yanlışlıkla’. Ancak şirket içinde özel isimlendirmeyle saklanmış.
Daha evvel Enron’un iflası sürecinde CEO olarak misyon yapan John Ray III, FTX’in başına iflas işlerini yönetmek için geldikten sonra yazdığı raporda, ‘Kariyerim boyunca hiç bu türlü bir şey görmedim’ diyor. ‘Görmedim’ dediği ise şirketin kurumsal yapısındaki kontrolsüzlük, sağlam bir finansal bilgi yapısının olmaması.
Şirket idaresinin Bankman-Fried’ın ve yaşları 30’a yaklaşan bir küme arkadaşının denetiminde olduğu, anlatılıyor.
Batışla birlikte, artık 1 milyona yakın alacaklının olduğu yazıyor iflas metinlerinde. Büyük hükümet fonlarından, öğretmenlerin emeklilik fonlarına kadar. Şimdi liste yok ortada lakin Türkiye’den de hatırı sayılır bir alacaklısı olduğu çok açık.
Nereden kestirim edebiliyoruz? Şuradan: Coingecko.com sitesinin Ocak-Kasım 2022 dataları ile yayımladığı liste, farklı ülkelerden FTX.com web sitesini ziyaret eden tekil kişi sayısını gösteriyor. Bu listeye nazaran, Türkiye’den bu siteye girenlerin tekil sayısı 186 bin kişi. Global çapta Türkiye 6. sırada. ABD’den giren sayısı ise yalnızca 92 bin.
Emojiyle onay
FT’nin haberinde, FTX şirketinde hiçbir kurumsal yapının olmadığı, şirket sahipleri ile yöneticilerin klan üzere yaşadıkları aktarılırken, Reuters’ın haberinde Bankman-Freid ve arkadaşlarının şirketin muhasebe sisteminde bir ‘arka kapı’ yaratarak, ziyanları saklamak için kardeş kuruluş Alameda’ya transferler yapıldığı, şirketin sağlıklı üzere gösterildiği anlatılıyor. Yeri gelmişken, bu bize Türkiye’de neleri hatırlatıyor?
İflas masasına yazılan rapordaki ödeme yoluna dair notu okuyunca tüm kıssanın özetinin burada olduğunu düşündüm; düzgün bir ödeme denetim sistemlerine sahip değillerdi. FTX Küme çalışanları ödeme taleplerini online chat platform üzerinden yöneticilerine gönderiyorlar, onlar da şahsî emojilerle karşılık vererek onaylıyormuş.
(…)
19 Kasım itibariyle kripto varlıkların pazar pahası 833 milyar doları gösteriyor. Nasıl bir büyük servet transferi olmuş, akıllara sığmaz.
Tesadüf o ki geçtiğimiz günlerde Milletlerarası Ödemeler Bankası BIS, kripto varlıklara dair bir çalışma yayımladı. Kripto alım-satımı ve Bitcoin fiyatlarının ele alındığı çalışmada şu sonuçlara varılıyor:
Bitcoin’in fiyat yükselişi, kripto varlık uygulamalarına yeni kullanıcıların girmesini, yani yeni yatırımcıları getirdi.
Demografik tahlillerde, kripto uygulama kullanıcılarının yüzde 40’ı 35 yaş altındaki erkeklerden oluştuğu gözlendi. Ki bu küme ‘risk alma peşinde koşan’ olarak tanımlanıyor.
Kullanıcıların yüzde 73-81’i kripto varlık yatırımlarında para kaybetmiş. Blockchain datalarının tahlilinde de Bitcoin yükselişinde küçük kullanıcılar alım yaparken, büyük portföy sahipleri ‘büyük balinalar’ satış yapmış. Gelen ‘çaylaklar’, ‘kurtlara’ yem olmuş.
Çalışmanın müellifleri, bulgularının; yatırımcıların ferdi kararların geriye dönük olduğu, birçok yatırımcının kripto varlıkların riski ve oynaklığı hakkında bilgisi olmadığını düşündürdüğünü not ediyor. Gerçekten global çapta faizlerin artışı ile her alanda olduğu üzere kripto varlık fiyatlarında da süratli bir düşüşe şahit oluyoruz. Bu da finansal okuryazarlık ve temel piyasa bilgisi olmadan kripto varlık yatırımcısı olmanın ne derece riskli olduğunu gösteriyor.
95 ülkenin bilgileri ile derlenen bilgilere nazaran, 2015-2022 ortasında milyon kişi başına 520 bin uygulama indirmesi ile (44 milyon) Türkiye birinci sırada geliyor.
Türkiye’de global sıralamalarda birinciliği alacak kadar neden bu kadar kripto varlık meraklısı olduğu problemi yalnızca ekonomik değil, toplumsal ve siyasal atmosferin de bir sonucu olmalı.
Ekonomi siyasetlerinin fakirleştirici, toplumsal şartların boğucu, siyasal şartların ise baskıcı bir atmosferde olması gelecek umutlarını azaltan, birden fazla genç jenerasyonda ‘geleceğini kurtarma’ derdini tetikleyen ögeler olmalı.” (HABER MERKEZİ)