İngiltere tarihinin en uzun mühlet tahtta kalan hükümdarı Kraliçe 2. Elizabeth’in İskoçya’daki Balmoral Kalesi’nde 96 yaşında hayatını kaybetmesinin akabinde oğlu 3. Charles, İngiltere’nin yeni hükümdarı oldu.
Fakat, Kraliçe’nin akabinde değişen dünyanın kaidelerine ayak uydurmaya çalışan İngiltere Kraliyet Ailesi, monarşinin sorgulandığı ve toplum nezdinde tesirinin giderek azaldığı bir devirde ayakta kalabilmek için ağır uğraş vereceğe benziyor.
Öyle ki, son yıllarda İngiliz Milletler Topluluğu’nun (Commonwealth) içinde gelişen Cumhuriyetçi ve bağımsızlıkçı yönelim giderek güçlenmeye başladı. Geçtiğimiz ay Avustralya yerlisi senatör Lidia Thorpe’ın meclis yemininde Kraliçe 2. Elizabeth’e yönelik “sömürgeci” sözü büyük ses getirmişti.
Bununla birlikte, Kraliçe’nin buyruğu altında bulunan Karayip ada ülkesi Barbados’un Cumhuriyet ilan etmesi, Jamaika’nın “bağımsız” bir ülke olduğunu üzerine basa basa deklare etmesi ve daha bir dizi Karayip ve Asya ülkesinin İngiliz Kraliyet Ailesini tanımak istememesi yeni periyotta İngiliz Milletler Topluluğu’nun dağılabileceği ihtimallerini güçlendiriyor.
KRALİÇE MONARŞİYİ VE COMMONWEALTH’İ BİR ORTADA TUTAN HARÇTI
1952 yılında tahta geçen Kraliçe 2. Elizabeth, Britanya İmparatorluğu’nun eski sömürge siyasetini da miras almıştı. Afrika’da ve Asya’da kölelikle, işgalle ve yağmayla özdeşleşen İmparatorluk imajı bugün dahi silinebilmiş değil. Bunlar ortasında, Batı Afrika ülkelerinden heykel ve tarihi yapıtların kaçırılması, Güney Afrika ve Hindistan’dan altın ve elmas çalınması, yerli halka yapılan türlü zulümler, baskılar ve köle ticareti var.
İmparatorluk tacının altında isteksizce bulunan milyonlarca insanın bağımsızlık için başlattıkları hareketler yıllar içinde şiddetle bastırılmış, siyasal krizler ise “aba altından sopa göstererek” çözülmüştü.
Bu manasıyla Kraliçe 2. Elizabeth, 70 yıllık iktidar pratiğinde pek çok siyasal sorunun tahlili için gerektiğinde ustalıklı diplomasiyi, gerektiğinde askeri gücü devreye sokmakta tereddüt etmeyen bir hükümdardı. Hasebiyle, Kraliçe 2. Elizabeth monarşinin geleceğine duyduğu sarsılmaz inanç ve mutlak otoritesi sayesinde İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutarak bugüne getirdi.
Kısacası, Kraliçe 2. Elizabeth gerektiği vakitlerde geri plânda kalarak, yeri geldiğinde sert önlemler alarak monarşiyi ve İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutan güçlü bir harç fonksiyonu görmüştü.
ESKİ SÖMÜRGELER KENDİLERİNDEN ÇALINANLARI GERİ İSTİYOR
Peki, otoritesiyle monarşiyi ve Commonwealth’i bir ortada tutan Kraliçe’nin vefatı sonrası monarşi daha ne kadar hayatta kalabilir?
Öyle ki, Karayipler’de bulunan ada ülkesi Antigua ve Barbuda’nın devlet lideri Gaston Browne, Kraliçe 2. Elizabeth’in vefatı sonrasında, yeni Kral’a biat etmek istemediklerini ve Cumhuriyet ilan etmek için referandumun üç sene içinde yapılabileceğini duyurdu.
Artık Kraliçeye yahut Kral’a bağlılık yemini etmek istemeyen Karayip Denizinde bulunan adaların kimileri 1960’larda bağımsızlığını ilan etse de 2. Elizabeth, devlet lideri statüsünü elinden bırakmamıştı.
Kraliçe 2. Elizabeth sonrasında ne üzere değişikliklerin olacağına ait hazırladığımız birkaç gün evvelki yazıda, İngiliz Milletler Topluluğu’nun Kral 3. Charles’ı tanımayabileceğini belirtmiştik. Buna ek olarak, “Karayipler Topluluğu” bir bütün olarak birlikten ayrılmayı talep ederse, siyasi krizin domino tesiri formunda büyümesi ve İngiliz Kraliyet Ailesini önemli bir açmazın içine sürüklemesi kaçınılmaz olabilir.
Bu gelişmelerin haricinde, İngiltere’nin eski kolonilerinden kimileri monarşinin karanlık mirasını, işlediği kabahatleri ve egemenlik haklarını yine tartışmaya açmaya hazırlanıyor. Son olarak, uzun yıllar İmparatorluğun gölgesi altında yaşayan Güney Asya’daki koloniler, kendilerinden çalındığını tez ettikleri ve Kraliyet Ailesinin elinde bulunan 400 milyon dolar pahasındaki elmaslarını geri istiyor.
ERKEKLERE MAKÛS TALİH GETİREN ELMAS YENİ HÜKÜMDARIN ELİNDE
İngiliz kolonyalistlerinin 200 yıllık boyunduruğu altında yaşayan yerli halklar, sahip oldukları ganimetlerin kendilerinden zorla alındığını öne sürüyor. Bunlardan biri de Kraliyet tacının üstünde bulunan ve dünyanın en kıymetli elması olduğuna inanılan 109 karatlık Kuh-i Parıltı elması…
“Işık Dağı” manasına gelen Kuh-i Işık elmasının varsayımlara nazaran Hindistan’ın Andhra Pradeş eyaletinden çıkartıldığı ve tarih boyunca sürdürülen savaşlarda Hindu, Rajput, Babür, İran, Afgan, Sih ve son olarak İngiltere Krallığı ortasında el değiştirdiği söyleniyor.
Erkeklere makûs baht, bayanlara ise âlâ talih getirdiğine inanılan Kuh-i Işık, 1850’de İngiliz Doğu Hindistan Şirketi tarafından Duleep Singh’ten ele geçirilmiş. Kraliçe Victoria, 1877 yılında Hindistan Kraliçesi ilan edildiğinde ise elmas Kraliyet Ailesine geçmiş. Kuşaklar uzunluğu İngiliz kraliçeleri tarafından takılan elmas son olarak, Kraliyet tacının zirvesine takıldı.
Şimdilerde Kraliyet Ailesi’nin mülkü olarak kabul edilen ve Londra Kulesi’nde sergilenen Kuh-i Işık elmasının bulunduğu taç yakında Kral 3. Charles’ın eşi Camilla tarafından taşınacak.
HİNDİSTAN’IN 45 TRİLYON DOLARI İNGİLTERE’NİN CEBİNE GİRDİ
İngiliz İktisat Tarihi derinlemesine inceleyen ve bu alanda çalışmalar yayımlayan Hintli Marksist iktisatçı Utsa Patnaik tarafından yapılan bir incelemede, İngiltere’nin 1765 ile1938 yılları ortasında Hindistan’dan yaklaşık 45 trilyon dolarlık bir servete el koyduğu ileri sürüldü.
Güney Afrikalı müellif Sipho Hlongwane, “Evet, Batı’da sömürgecilik geçmişte kalmış bir şey olabilir. Lakin sömürgecilik bugün bizim gerçeğimiz olmayı sürdürüyor.” sözünü kullandığında İngiltere’nin mevcut siyasetlerinin eski sömürgelerdeki karşılığı biraz olsun anlaşılabiliyor.
Bu servet transferi ise sömürgeci Britanya İmparatorluğu’nun bölgede faaliyet gösteren Doğu Hindistan Şirketi (DHŞ) üzerinden vergi ve ticaret yoluyla yapıldığı belirtiliyor. 1938’e kadar devam eden bu teşebbüsün akabinde elde edilen 45 trilyon dolarlık bir servet birikimi, bugün İngiltere’nin toplam yıllık gayri safi yurtiçi hasılasından 17 kat daha fazla.
Bununla birlikte, sömürge haline getirilen topraklarda zorla el konulan kıymetli taşların bedelinin ise kıymet biçilemez olduğu tabir ediliyor. Kuh-i Işık ile ilgili açıklamalarda bulunan İngiliz Kraliyet Ailesi, elmasın kendilerine armağan edildiğini ediyor. Buna rağmen en az dört ülke (Hindistan, Pakistan, Afganistan ve İran) bu elmasın İmparatorluk güçleri tarafından yağmalandığını ve iade edilmesi gerektiğini savunuyor.
‘BU ELMAS SÖMÜRGECİLİĞE DAİR BİRDEN FAZLA ŞEYİ ANLATIYOR’
Kuh-i Işık elmasının iadesini isteyen Hintli Milletvekili Shashi Tharoor, “İngiltere bize borçlu. Ancak onlar bu açgözlülüklerinin ispatı niteliğindeki elması gerçek sahiplerine iade etmek yerine onu Londra Kulesi’ndeki tacın başına koyarak hava atıyorlar” tabirini kullanmıştı.
The Jewel in the Crown (Tacın üzerindeki mücevher) kitabının müellifi Paul Scott’ın 1966’da yayımladığı romanında İngiliz kraliyetinin mücevheri nasıl ele geçirdiğini anlatmıştı. Muharrir, “Bu elmas, sömürgeciliğin gerçekte ne olduğunu çok net bir formda hatırlatıyor: Öteki uluslara boyun eğdirme, zorbalık ve hırsızlık!” sözlerini kullanmıştı.
Kraliçenin vefatı ile Afrika ve Güney Asya’daki beşerler, kendi topraklarından İngilizler tarafından zorla alınan kıymetli taşların, madenlerin kendilerine iade edilmesini istiyor. O denli ki, yoksulluk çeken Güney Afrika’da İngiliz işgal yıllarından kalma kanunlarla ülkenin kârlı madenlerinin büyük çoğunluğunu hâlâ İngiliz şirketler tarafından denetim ediliyor.
2. Elizabeth doğduğu sıralarda, Britanya imparatorluğu 412 milyon insanı, yani dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birini yönetiyordu. Kraliçe 2. Elizabeth, İngiliz sömürge siyasetlerinin tepede olduğu bir devirde doğmasa da, hükümdarlığı devrinde 1950’ler ve 70’lerde Majestelerinin hükümetinin yürüttüğü kimi saklı operasyonlarla monarşiyi inanç altında tutma yoluna gitti.
KRALİÇE LEGACY OPERASYONU İLE İMPARATORLUĞU PAKA ÇIKARTTI
İç İstihbarat ve Güvenlik kurumu (MI5) ile Majestelerinin hükümetinin 1950 ila 1960 ortasında ortak yürüttüğü Legacy Operasyonu, eski kolonilerin ellerinden alınan pahalı varlıkların, imtiyazların geri alınmasını önlemek gayesiyle bir İngiliz Sömürge Ofisi (daha sonra Dışişleri Bakanlığı) tarafından yürütülen bir çalışmaydı.
Geçmişte yaptıklarının karşısına çıkmaması ve işlenen kabahatlerden yargılanmamak için şahsen Kraliçe 2. Elizabeth tarafından başlatılan operasyon, sömürge idareleri tarafından tutulan tüm bilinmeyen evrakların imhasını içeriyordu. 1950’ler ve 1960’larda en az 23 ülke ve bölgede başlatılan saklı araştırma sonrasında toplanan ve çeşitli cürümlerin kanıtı niteliğindeki 8 bin 800 sayfalık evrak derhal imha edildi.
Kenyalı muharrir ve aktivist Shailja Patel, Kraliçe 2. Elizabeth öldüğünde, toplumsal medya kullanıcıları başta olmak üzere pek çok yayın kuruluşunun onu kişiliğini efsaneleştirmek için harekete geçtiğini tabir etti. Gerçeğin ise bunun tam aksisi olduğunu belirten Patel, “İngilizler Kenya’da yaptıklarını, dünyanın her yerinde yaptı. İmparatorluğun palavralarla ve mitlerle büyütülen tarihi daha yeni yeni ortaya çıkmaya başlıyor” dedi. İngiltere, 1950’lerdeki Mau Mau Ayaklanması esnasında yaptığı azapları ve katliamları 2013 yılında kabul etmiş ve azaplar için özür dilemişti.
İmha edilen evraklardan kimilerinin Doğu Hindistan Şirketi tarafından yürütülen köle ticaretine ait evraklar olduğu, oburlarının ise Kenya topraklarında 1952 ve 1960 yılları ortasında meydana gelen Mau Mau Ayaklanması sırasında, İngiliz Ordusunun yaptığı katliamları kapsadığı düşünülüyor.
Bunun haricinde, 1895-1905 Nandi Direnişi; 1913-1914 Giriama Ayaklanması; Murang’a’da 1947’de mecburî çalışmaya karşı isyanlarda muhaliflere karşı kullanılan azap metotlarına detaylı olarak yer veren dokümanların de imha edildiği ileri sürülüyor.
‘NEDEN LONDRA’DAKİ BİR HÜKÜMDARA BAĞLILIK YEMİNİ EDİYORUZ?’
Bugüne gelindiğinde ise sömürge siyasetlerinin getirdiği acı deneyimler ve monarşinin uluslar nezdinde tesirinin giderek azalması, bağımsızlık yanlısı hareketlerin ortaya çıkmasına yol açıyor.
Kraliçe hükümeti tarafından atanan valilerin halkın seçtiği Parlamento üyelerini azarlaması ve yeri geldiğinde misyondan el çektirilmesi, yıllar içinde monarşiye duyulan öfkeyi arttırdı.
Örneğin 1975 yılında Avustralya’ya atanan valinin Başbakan Gough Whitlam’ı misyondan alması büyük infial uyandırmıştı.
Bugün tahta çıkan Kral 3. Charles’ın Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Tuvalu, Antigua ve Barbuda, Bahamalar, Grenada, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia ve Saint Vincent ve Grenadinler üzere ülkeler tarafından tanınıp tanınmayacağı dahi tam olarak kestirilemiyor.
Kesin olan şey ise, monarşiyi ve İngiliz Milletler Topluluğu’nu bir ortada tutan güçlü harcın bugün tükenmiş olduğu. Bu nedenle, yeni hükümdara karşı bağımsızlık hareketlerinin daha cesaretli çıkışlarla sonuç alması ihtimal dahilinde.
Öyle ki, bugünlerde Karayipler’den Pasifik’e kadar beşerler soruyor:
“Neden Londra’daki bir hükümdara bağlılık yemini ediyoruz?”