Türkiye’de biyoçeşitliliğin korunması emeliyle Tarım ve Orman Bakanlığı ile Avrupa Birliği iş birliğinde, Ağustos 2020’de “Yeni Bir Metodoloji Kapsamında Türkiye’nin Jenerasyonu Tehlike Altında Çeşitleri İçin Tıp Hareket Planları Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Projesi” hayata geçirildi.
Projeyle, Türkiye Çeşit Muhafaza Stratejisinin oluşturulması ve Çeşit Aksiyon Planlarının hazırlanması için tehlike altındaki tiplerin önceliklendirilmesine yönelik metodoloji oluşturulması hedefleniyor.
Bu maksatlar doğrultusunda jenerasyonu tehlike altındaki çeşitleri belirlemek için dört kategoride 20 farklı kriter oluşturuldu.
Bu kriterlere uygun olarak, Harran kertenkelesi, bir kelebek çeşidi olan çokgözlü Hatay mavisi, bozkır kartalı, kedigillerden karakulak ve Hasbenli sığırkuyruğu bitkisi muhafaza altına alındı.
Koruma altına alınan tiplerden Harran kertenkelesi ile ilgili Şanlıurfa’da “Harran Kertenkelesi Aksiyon Planı Çalıştayı” düzenlendi.
“TÜRLER İÇİN HAREKET PLANLARI HAZIRLANIYOR”
Çalıştayda değerlendirmelerde bulunan Tarım ve Orman Bakanlığı Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar (DKMP) Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Tıp Müdafaa Çalışma Kümesi Sorumlusu Adem Ağır, muhafaza altına alınan cinslerle ilgili öncelikle aksiyon planları hazırlandığını söyledi.
Ağır, şöyle devam etti:
“Eylem planlarını yaparken temel çıkış noktalarımızdan biri, tipi korumakla birlikte kamuoyunu aydınlatmak, kurumsal kapasiteyi yükseltirken birebir vakitte kamunun ve halkın kapasitesini yükseltmektir. İnsanların müdafaa önlemlerine bir halde hürmet göstermelerini, bizler tarafından önerilen müdafaa önlemlerine uymalarını istiyoruz. Kaçak avcılık yapmamalarını, bitkileri çiçeklenme devirlerinde koparmamalarını istiyoruz.”
Eylem planları tamamlanan hayvan çeşitlerinin kimilerinin takılan vericiler vasıtasıyla izlendiğini, izleme çalışmalarının değerlendirildiğini anlatan Ağır, “Korumaya aldığımız kimi az cinsler, halkımızın güzeline gidiyor ya da farklı niyetlerle yere çıkıp kendileri için edinmek isteyebiliyorlar. Ancak bunlar hassas, çok dar alanda yaşayan, endemik olan, tahminen muhakkak bir bölgede yaşayan bitki ve canlı oldukları için yalnızca 5-10 tane olabiliyor. Bir adedini kopartırsanız yahut canlıları korumazsanız yüzde 20’sini yok etmiş oluyorsunuz.” diye konuştu.
“HANGİ TİPLERİN EN KRİTİK DURUMDA OLDUĞUNU ORTAYA ÇIKARDIK”
Pek çok cinsin iklim değişikliği ve global ısınma nedeniyle yok olmak üzere olduğuna dikkati çeken Tarım ve Orman Bakanlığı DKMP Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Daire Başkanlığı tarım ve orman uzmanı Dr. Burak Tatar da bir cinsin korunmasının öbür tiplerin de korunmasını sağlayacak projeler ürettiklerini ve kamu kaynaklarını koruyarak muhakkak başlı kategorilerin oluşturulduğunu söyledi.
Tatar, bu kategoriler doğrultusunda muhafaza altına alınmasına karar verilen tipler hakkında şunları söyledi:
“Projemizde öncelik verdiğimiz ve dört kategori altında topladığımız 20 farklı kriter vardı. Bu 20 kritere nazaran Türkiye’deki bütün cinsler, kuşlar, memeliler, sürüngenler, amfibiler, bitkiler, omurgasız cinslerden kimilerini netleştirdik. Bilim adamlarını topladık, toplantılar yaptık ve puantaj sistemini kullanarak cinsleri planladık. Böylelikle hangi cinslerin en kritik durumda olduğunu ortaya çıkardık. Her taksonomik kümeden bir tane pilot tıp seçtik. Kuşlar, memeliler, sürüngenler, bitkiler ve omurgasızlar formunda 5 kümede netleştik. Hepsini temsil edecek bir tıp seçtik ve model hareket planları hazırlamaya karar verdik. Sürüngenlerden Harran kertenkelesi, kuşlardan Bozkır kartalı, memelilerden bir kedigil tipi olan karakulak, omurgasızlardan Hatay’da yaşayan kelebek çeşidi ve bitkilerden Çanakkale civarında endemik olan, yalnızca o bölgede yayılış gösteren Hasbenli sığırkuyruğu üzerinde çalışma kararı aldık.”
Tatar, hazırladıkları aksiyon planlarının daha sonra öbür çeşitlerle ilgili yapılacak hareket planlarına model oluşturacağını bildirdi.
“BİRÇOK ÇEŞİT HARRAN KERTENKELESİ KADAR ŞANSLI DEĞİL”
Harran kertenkelesinin muhafaza altına alınması çalışmalarında ekip önderi olarak misyon alan Borut Rubinic ise kelam konusu kertenkele tipinin, çok kısıtlı bir bölgede bulunması sebebiyle dünyada eşsiz bir tıp olduğunu söyledi.
Birçok çeşidin Harran kertenkelesi kadar şanslı olmadığını söz eden Rubinic “Ancak Harran kertenkelesini yok olmaktan kurtarma kabiliyetimiz var. Birebir vakitte Türkiye için bayrak bir cins olduğunu düşünüyorum. Zira muhakkak bir bölgeye has çok fazla sürüngen ve omurgasız tipi bulunmuyor. Özel bir çeşit olarak tanıtımı yapılabilir ve böylece daha geniş bilimsel toplulukların dikkati çekilebilir. Adeta panda üzere muhakkak bir alana has bir tıp. Burada bulunması hem bir talih hem de lütuftur.” dedi.