Rusya-Ukrayna savaşının birinci günlerinde Ukrayna’nın Zaporijya Nükleer Santrali etrafında yaşanan çatışmalar tüm dünya tarafından tasayla takip edildi. Avrupa’nın en büyük nükleer güç santrali olarak bilinen tesiste yaşanacak mümkün bir kazanın Çernobil Faciası’nı geride bırakacak bir etraf felaketine sebep olmasından korkuluyor. Mart ayından bu yana Rusya denetimi altında olan nükleer santral, son periyotta Milletlerarası Atom Gücü Ajansı (IAEA) tarafından yapılan açıklamalar ile tekrar gündemde. IAEA Lideri Rafael Grossi, mevzu hakkında yaptığı açıklamada, santralde vazifeli işçi ile görüşmekte ıstırap yaşadıklarını belirtti ve “Zaporijya Nükleer Santrali denetimden çıktı. Nükleer güvenliğin her unsuru ihlal edildi” tabirlerini kullandı.
UAEA’dan yapılan açıklamaların akabinde Avrupa Birliği (AB) ve 42 ülke yayınladıkları ortak deklarasyonla Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı (AGİT) çerçevesinde Rusya’ya santralden çekilme daveti yaptı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Ukrayna Devlet Lideri Vladimir Zelenskiy ve Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres ile Ukrayna’nın Lviv kentinde gerçekleştirdiği görüşmenin akabinde yaptığı açıklamada, “Zaporijya Nükleer Santrali etrafında devam eden çatışmalardan duyduğumuz tasayı lisana getirdik. Yeni bir Çernobil yaşamak istemiyoruz” dedi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada ise santral etrafından askeri birliklerinin çekilmesi durumunda daha tehlikeli durumlar yaşanacağı paylaşıldı ve silahsızlanma davetleri reddedildi. Enformasyon ve Basın Dairesi Lider Yardımcısı Ivan Nechayev, Rusya’nın tesiste inceleme yapılması için Memleketler arası Atom Gücü Ajansı (IAEA) temsilcilerini beklediğini aktardı.
‘OLUŞACAK PROBLEMİN BEDELİNİ TÜM BÖLGE ÖDER’
Daha evvel Zaporijya Nükleer Santrali’nde incelemeler yapmış olan Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü eski müdürü, emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Niyazi Meriç santralde gerçekleşecek bir sızıntı hali durumunda tüm bölgenin önemli tehlikeyle karşı karşıya kalacağını söyleyerek, “Bir nükleer santralin çalışabilmesi için her gün takip edilmesi gereken muhakkak prosedürler var. Bunların aksatılması durumunda kaza yaşanma riski yükselir. Burada bakımların akması durumunda yahut bir atak durumunda yaşanacak bir kazanın bedeli çok ağır olur. Bu bedeli Türkiye de dahil olmak üzere tüm bölge ödemek zorunda kalır. Hatta en büyük bedeli de Türkiye öder zira bu santral bize çok yakın” dedi.
Zaporijya Nükleer Santrali’nin Karadeniz’e dökülen Dinyeper Irmağı’nın kıyısına inşa edildiğini vurgulayan Prof. Dr. Meriç, “Santral içindeki nükleer atıklarda soğutmanın daimi yapılabilmesi için su içinde bekletiliyor. Bu atıkların bir kaza yahut akın halinde suya karışması durumunda Karadeniz, Marmara, Ege ve hatta Akdeniz denizde radyoaktif kirlilik oluşacağını söyleyebiliriz” tabirlerini kullandı.
“Radyoaktif bir sızıntı sonucunda yaşanacakları öngöremeyiz. Zira akıntı başta olmak üzere birçok etkenin bu hesaplamaya dahil edilmesi lazım. Lakin olumsuz bir senaryoda Karadeniz’den çıkan deniz ürünlerini uzunca bir mühlet tüketemeyiz. Bu kirliliğin temizlenmesi yıllar alır ve bu müddette kıyılardan uzak durmamız gerekir.”
‘FUKUSHİMA’DAN SONRA VAZGEÇİLDİ’
Nükleer santrallerde yaşanacak kazalara karşı alınan tedbirlerin kimi vakit yetersiz kaldığını lisana getiren Prof. Dr. Meriç, “Siz bir kaza senaryosu yapıp ona nazaran uzmanlaşabilirsiniz ancak bir kaza gerçekleştiğinde sizin senaryonuzdan çok daha farklı formda gelişebilir” dedi. Japonya’daki bulunan Fukushima Nükleer Santrali’nde yaşanan sızıntıyı buna örnek gösteren Meriç, “Daha evvel nükleer santrallerde jeneratörler en alt katlara konumlandırılırdı. Fukushima’da yaşananlardan sonra bundan vazgeçildi ve jeneratörler en üst katlara konulmaya başlandı. Dünyada bu hususta bir külfet çıktığı vakit ona nazaran çabucak bir tedbir alınır” diye konuştu.
Çernobil’de yaşananlar üzerinden örnek vermeye devam eden Prof. Dr. Niyazi Meriç, “Çernobil’de yangın söndürüldükten sonra kahırlar bitmedi” diyerek şunları ekledi:
“Son kademede reaktörün üzerine büyük bir lahit yerleştirildi. Bunun için hem Ukrayna hem de bölge ülkeleri önemli bir para harcadı. Burada değerli olan da tam olarak bu. Siz ülke olarak bu felaketi engellemek için yıllarca tüm kaynaklarınızı buraya yönlendiriyorsunuz. Bu da ülkenizin yerinde saymasına hatta bazen geriye gitmesine sebep oluyor.”
‘SIZINTIYLA GAYRET EDEBİLECEK ALTYAPILARI VAR’
Ukrayna ve Rusya’nın olağan şartlarda nükleer bir sızıntıyla gayret edebilecek bir altyapıya sahip olduğunu paylaşan Meriç, Ukrayna’da şu an savaş şartlarının geçerli olduğunun altını çizdi. Meri, “Şu anda Ukrayna’da bir savaş hali var. İtfaye ünitelerinizi savaş halinde oraya gönderebilecek misiniz? Olaya müdahale edecek helikopterleriniz uçar durumda mı? Bunlar olağan vakitlerde halledilebilir şeyler fakat savaş halinde durum o denli olmuyor” yorumunu yaptı.
‘KIRIM TAHLİYE EDİLEBİLİR’
Olası bir sızıntı durumunda tüm bölge ülkelerin sızıntının önüne geçmek için uğraş göstereceğini söyleyen Prof. Dr. Meriç, “Ukrayna yahut Rusya bu sızıntıya müdahale edebilir ve bu müdahale etraf ülkelerden de takviye görebilir. Fakat bu müdahale yapılana kadar geçen müddette geri dönülemez olaylar yaşanabilir. Santral Kırım’a çok yakın. Önemli bir sızıntı halinde Kırım tahliye edilebilir. Bu türlü bir sızıntı herkesten evvel savaşan tarafları önemli biçimde vuracaktır. Her iki taraf da bunu dikkate alarak savaşı santral etrafından uzak tutmalı” dedi.