Deprem felaketi sonrasında vatandaşlar hayvanların zelzelesi evvelce hissedebildiğini öne sürdü. Bilim insanları tarafından da araştırmalara bahis olan olay ile ilgili yapılan bir çalışmada, aylar boyunca izlenen hayvanların, yakınlarda tespit edilen sekiz büyük zelzelenin yedisinden evvel, 45 dakikadan fazla bir müddet boyunca alışılmadık derecede hareketli oldukları görüldü. İşte ineklerin donduğu, köpeklerin uluduğu, kuşların topluca uçtuğu afet öncesi olağan durumlara bilim insanların bakışı…
Türkiye, Kahramanmaraş merkezli zelzelenin yarattığı yaraları sarmaya çalışırken bir kısım toplumsal medya kullanıcısı yıkıcı sarsıntılardan evvel bölgedeki hayvanların zelzeleleri hissedebildiğini öne sürdü. Buna nazaran kuşlar havada kalabalık halde uçarken köpekler ulumaya başladı.
‘Küçük ön şokları algılayabilirler’
NTV Haber’de yer alan habere nazaran, hayvanların güçlü sarsıntıları insanlardan evvel algılayabildiği fikri eski çağlardan beri var olan bir teori ve bunu destekleyen bilimsel araştırmalar da bulunuyor. Bilim insanları, tıpkı sismolojik makinelerin insan bedeninin algılayamadığı sarsıntıları algılayabilmesi üzere, hayvanların da daha güçlü zelzele dalgaları gelmeden saniyeler evvel yeryüzünden geçen küçük ön şokları algılayabilecek donanıma sahip olduklarını söylüyor. Hatta birtakım araştırmacılar, hayvanların bu sarsıntıları öncü sarsıntılardan evvel hissedebileceklerini söylüyor.
‘S dalgası gelmeden p dalgasını hissedebilir’
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu’na (USGS) nazaran, bir sarsıntıdan evvelki saniyelerdeki olağandışı hayvan davranışları, iki cins sismik dalga ortasındaki farkla açıklanıyor. Birincil dalgalar ya da P dalgaları bir zelzeleden birinci yayılan ve merkez üssünden saniyede birkaç km süratle ilerleyen dalgalara deniliyor.
USGS, bunların hayvanlar için daha fark edilebilir olduğunu söylüyor. P dalgalarını, yeri yuvarlanma hareketiyle sarsan daha güçlü ikincil yahut S dalgaları takip ediyor.
Konuya ait USGS kılavuzunda “Çok az insan zelzele kaynağından en süratli ilerleyen ve daha büyük S dalgasından evvel gelen daha küçük P dalgasını fark eder. Lakin daha keskin duyulara sahip birçok hayvan, S dalgası gelmeden saniyeler evvel P dalgasını hissedebilir.” deniliyor.
Bununla birlikte, sismoloji makineleri tarafından tespit ve tahlil edilen birinci sarsıntılar, erken ikaz sistemleri tarafından sarsıntıları varsayım etmek için de kullanılıyor. Bu cins aygıtlar, çoklukla zelzeleye bir dakikadan daha az kala bir müddet içinde ikaz veriyor.
Peki hayvanlar zelzeleleri daha erken ve çağdaş makinelerden daha âlâ algılayabilir mi? Beşerler binlerce yıldır hayvanların zelzeleleri dakikalar ya da saatler öncesinden algıladıklarını anekdot olarak gözlemlemiş olsalar da, bilimin cevabı bu bahiste daha karmaşık.
‘Sismik bir aktivite değil’
Almanya’da yer ala Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü’nde bu bahiste bir araştırmaya öncülük eden Martin Wikelski, hayvanların zelzeleleri ön şoklarından evvel bile hissedebileceğini belirterek, “Hayvanların sarsıntıların öncülerini hakikaten hissettiklerine dair çok güzel bir göstergemiz var ve bu sismik aktivite değil.” dedi.
Wikelsi’nin 2020’de yayınlanan bir çalışmasında ise o ve meslektaşları, hayvanların zelzele olup olmayacağını evvelce tespit edebilmelerini anlayabilmek için bir çiftlikteki ineklere, köpeklere ve koyunlara elektronik etiketler taktı. Aylar boyunca izlenen hayvanların, yakınlarda tespit edilen sekiz büyük zelzelenin yedisinden evvel, 45 dakikadan fazla bir mühlet boyunca alışılmadık derecede hareketli oldukları görüldü.
Wikelski’nin “temelde hayvanlar için küçük cep telefonları” olarak tanımladığı aygıtlarla yürütülen araştırma, hayvanların zelzeleleri potansiyel olarak insanlardan 12 saatten daha evvel, rastgele bir zelzeleden çok evvel, tespit edebileceklerini öne sürdü.
Diğer taraftan Wikelski, hayvanların alışılmadık reaksiyonlar vermesinin nedenlerinin şimdi net olmadığını söyledi. Wikelski, diye konuştu.
Yılanlar fareler kenti terk etti
Wikelski’nin çalışmasında, hayvanların sarsıntıları merkez üssünden 20 km uzaklığa kadar evvelce tespit edebilmiş olabileceklerini söyledi. Wikelski, ayrıyeten çiftlik hayvanlarının yeraltı basıncı nedeniyle havaya salınan demir düzeylerine reaksiyon verip vermediği konusunda daha fazla araştırma yapmayı planladığını aktararak, “Bu hayvanların kavrıyor üzere göründüğü diğer faktörler de var. Fakat bu hala bir kara kutu”. dedi.
Diğer taraftan 2016 yılında, ABD’nin Oklahoma eyaletini vuran sarsıntıdan 15 dakika evvel, kuşlar o kadar büyük sayılarda uçuşa geçti ki, radar teknolojisiyle binlercesi havada gözlemlenebilmiştir.
Romalı müellif Aelian ise M.Ö. 373 bir sarsıntı Antik Yunan kenti Helike’yi yerle bir etmeden evvel yılanların, farelerin ve böceklerin kenti terk ettiğini yazdı.