Binlerce mesken yıkıldı, zelzele çok fazla vefat ve acıya sebep oldu. 2000’den evvel yapılmış meskenlerdeki gereç kalitesizliği, birtakım yeni meskenlerdeki mühendislik yanlışları bu kadar çok yıkım olmasının nedenleri ortasında gösteriliyor. Fakat mesken yıkımlarına neden olan bir sebep daha var ki ne yazık ki ülke genelinde yaygınca yapılan bir uygulama: Kolon kesme.
Evin dekorasyonunu bozduğu için kestiren de var, kolonu kesip elektrik sınırı geçiren de… Lakin en sık görülen; yer kazanmak için kolon kesen dükkanlar. Daha evvel İzmir sarsıntısında yıkılan kimi binalarda kolonların kesildiği tespit edilmişti, misal bir durumun Kahramanmaraş depremindeki yıkımlarda da büyük etken olduğu görülüyor. Ülkemizi bekleyen diğer büyük zelzeleler de var. Kolon kesmeyi, kesik kolonlu konutlarda yaşamanın risklerini masaya yatırdık.
İTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ercan Yüksel, İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul İdare Heyeti Üyesi Özer Or ve Avukat Ayşe Hüseyinoğlu ile konuştuk.
1) KOLON BİR BİNA İÇİN NE MANAYA GELİR?
Kolonların yapının asli taşıyıcıları olduğunu söyleyen Prof. Dr. ErcanYüksel, “Düşey ve yatay yükleri taşımak için kullanılan sistemler çerçeve olarak isimlendirilir. Bu çerçevelerin düşey elemanları da kolonlardır. Hasebiyle sistem üzerinde taşınan yüklerin emniyetle katlar ortasında ve temele aktarılmasını sağlarlar. Binalar için bu kadar değerli olan kolonlar sarsıntı sırasında da yapının en değerli elemanıdır. Bunlardan birinin dahi kesilmiş olması yapı davranışını büsbütün değiştireceği için kabul edilemeyecek çok önemli bir hatadır” dedi.
Ercan kelamlarına şöyle devam etti:
BİNANIN TAŞIYICILARINA LAKİN GÜÇLENDİRMEK İÇİN MÜDAHALE EDİLEBİLİR
Bir binanın taşıyıcı sistemine fakat onu daha güçlü duruma getirmek için müdahale edilebileceğinin altını çizen Özer Or, “Bu uygulamalara güçlendirme projesi diyoruz. Güçlendirme Projeleri de tıpkı yeni yapı projeleri üzere ilgili lokal idareler tarafından ruhsatlandırılır ve yapı kontrol mevzuatına uygun olarak denetlenir” dedi.
2) KOLONU KESİK BİNA SARSINTISIZ DE ÇÖKEBİLİR Mİ?
Kolonu kesilmiş binayı sarsıntıda neler bekler, yarattığı risk nedir?
Prof. Yüksel, kolonu kesilmiş bir binayı 5 büyüklüğündeki bir zelzelenin yıkabileceğini hatta sarsıntı haricinde de çok büyük bir yıkımla karşılaşılmasının mümkün olduğunu belirterek, bu süreci yapan bireylerin başlarına gelebilecek olayın ‘cahil cesaretiyle’ hareket ettiğini söylüyor.
“İnşaat mühendisleri yapının mimari projelere uygun olacak biçimde uygun yerlere gerekli olduğu ölçüde kolon yerleştiriyor. Hesaplar da bu kolonların bulunması durumuna nazaran yapılıyor. Yani bunlardan biri ortadan kaldırılırsa yapılan hesap modeli de büsbütün değişiyor ve yapı o yükleri taşıyamaz hale geliyor. Değerli bir tesir olan ve sistemin gerçek kapasitesini ortaya çıkaracak olan sarsıntı yüklemesi kelam konusu olduğunda kolonların eksikliği durumunda yapının da göçmesi kaçınılmaz.”
3) VATANDAŞ KOLON KESİLDİĞİNİ NASIL ANLAR?
Yüksek binaların altında bulunan birtakım dükkanlar, içeriyi büyütmek ismine kolon kısmına başvuruyor.
Bunun mutlaka kabul edilemeyecek bir şey olduğunu söyleyen Prof. Ercan, vatandaşın bunu nasıl anlayabileceğini ise şu halde açıkladı:
“Öncelikle altında her market olan bina için kolonları kesmiş diyemeyiz. En kolay akla gelen yıkılma sebeplerinden biri olması münasebetiyle en çok bu dillendiriliyor. Kolonun kesildiğini anlamak sıkıntı olsa da kimi formlarda fark etmek mümkün. Kendi dairenizde kolonun nerde olduğunu biliyorsanız alt katlara indiğinizde o kolonu görmüyorsanız kesilme sürecinin gerçekleştiği anlaşılabilir. Zira kolonun temele kadar daima olması gerekli.”
KOLON BOYUTLARI DAİRENİN ÜST KATINDA DAHA KÜÇÜK OLABİLİR
Dairenin en üst ve çatı katlarında kolon bulunmalı mı? Bulunmaması riskli bir durum mu?
Yüklerin aşağıdan üste yanlışsız azalarak devam ettiğini söz eden Prof. Yüksel, “Alt kattaki kolon boyutları daha büyük iken üst katlarda gereksinim daha az olduğu için ebatlar küçülebilir ve bu bir sorun değildir. Çatı katı yaparken ise kolonları devam ettirmeyip o katı yığma yapma alışkanlığı var. En üst kattaki tesirleri karşılayacak ölçüde duvar oluşturulmuşsa pratikte yapılabilecek bir uygulama. Zira duvarlar yalnızca o katı ve üzerindeki çatının yükünü taşımakla görevli” açıklamalarında bulundu.
BİNAYI TESLİM ALDIKTAN SONRA HİÇBİR MÜDAHALE YAPILMAMALI
Yapılan uygulamalardan biri de kolonu kesip, yerine muadili olabileceği düşünülen çelik üzere gereçlerle tavanı desteklemek. Hatta yalnızca meskenin dekorasyonunu bozması sebebiyle bile kesilen kolonlar var…
Bu durumun sıklıkla önlerine çıktığını vurgulayan Prof. Yüksel, “Binayı teslim aldıktan sonra boya, badana üzere şeyler haricinde hiçbir müdahale olmaması gerekiyor. Bu sistem kolon kesilmesi üzere sebeplerle bozulduğu anda belirsizlikler ortaya çıkar. Sarsıntı de bu tıp yapılan süreçlerin açığa çıkmasına sebep oluyor” tabirlerini kullandı.
Özer Or ise mimari olarak gerçek projelendirilmiş ve mühendislik açısından hakikat tasarlanmış bir binada kolonların dekorasyonu bozmasının kelam konusu olmadığını vurgulayarak, “Binaların taşıyıcı sistem elemanları dekoratif ögeler değildir. Yapılar taşıyıcı sistemleriyle uyumlu olarak kullanılmak zorunda. Kolonlar, asla hasar verilmemesi gereken elemanlardır. Hatta öbür nedenlerle oluşan yapısal olmayan hasarları dahi en kısa müddette onarılmalı” dedi.
2000 ÖNCESİ BİNALARDA SORUN KOLONUN BETONU
Deprem bölgesinde önümüze çıkan yıkımlar ortasında yalnızca birinci birkaç katı yıkılıp, üst katları sağlam kalan binalar dikkatleri çekiyor. Bunun sebebi de kolonların kesilmesi mi?
Bu durumun birden fazla sebebi olabileceğini söyleyen Prof. Yüksel, “Ne yazık ki ülkemizde 2000’li yılların öncesinde beton imalatı alanda yapılıyor, hazır beton teknolojisi yaygın olarak kullanılmıyordu. Bu sebeple 2000 öncesi beton dayanımları çok düşük. İzmir’de yıkılan apartmanlarda da ortak sorun buydu. Çok katlı apartmanlar yapılmış lakin betonların basınç dayanımları olması gerekenin 3’te biri kadar. Bu türlü binalarda kolon kesilmesine bile gerek kalmadan alttaki kolonlar üstüne düşen yükleri taşıyamayacak hale geldiği vakit ne yazık ki yıkılıyor. Hal bu türlü olunca da alttaki katların çökmesi sebebiyle üstteki katlar da bunun üzerine düşüyor. Bu katiyetle olmaması gereken bir göçme biçimi fakat bu zelzelede çok yaygın olarak gördük” dedi.