Ferahfeza Erdoğan
Ömer Seyfettin’in Türk edebiyatındaki yeri elbette hepimizin malumu. 36 yıla sığan kısacık ömründe çok şey gördü, çok şey yaşadı ve çok şey yazdı. Bilhassa “Kaşağı”, “And”, “Falaka” üzere kıssaları bizleri çok etkilemiş, çocukluğumuzun derinliklerinde daha o yaşta edebi zevkimizin oluşmasına da vesile olmuştur. Neredeyse çağdaş Türk hikâyeciliğini başlatan müellif diyebiliriz Ömer Seyfettin için. Salim Nizam’ın ESKADER (Edebiyat Sanat ve Kültür Araştırmaları Derneği)’nin 2022 yılı roman mükafatına de kıymet görülen Ömer Seyfettin’i anlattığı Ben Gönen’de Doğdum romanında görüyoruz ki, Ömer Seyfettin’in kendi hayatı da en az yazdığı kıssalar kadar etkileyici.
Kendisi de Ömer Seyfettin üzere Gönen’de doğan ve hala Gönen’de yaşayan Salim Nizam’ın Ötüken Neşriyat’tan çıkan Ben Gönen’de Doğdum yapıtı, Ömer Seyfettin üzerine yazılmış birinci biyografik roman olma özelliğini de taşıyor.
TÜRKÇEMİZİN KRİSTOF KOLOMB’U
Ömer Seyfettin, romanda da okuduğumuz üzere yalnızca bir muharrir, şair, asker ve öğretmen değildir. O, 1911 yılında Genç Kalemler mecmuasında yayımlanan “Yeni Lisan” makalesiyle ulusal lisanı dirilterek ulusal edebiyatın temellerini atan kişidir. Ziya Gökalp’in de dediği üzere “Ömer Seyfettin, bugünkü Türkçemizin Kristof Kolomb’udur.” Daima kaleminin ardında olan müellifimiz, bu sefer kalemin ucunda, bir roman karakteri olarak çıkıyor karşımıza.
Gelin artık, bir mart günü başlayıp tekrar bir mart günü biten bu 544 sayfaya sığdırılmış ömre biraz daha yakından bakalım:
Ömer Seyfettin’in vefatının yüzüncü yılına ithafen yazıldığı için Ben Gönen’de Doğdum romanı da yüz kısımdan oluşuyor. Kitabın girişinde ise bizi Ömer Seyfettin’in “Doğduğum Yer” şiiri karşılıyor:
“Buralardan çok uzakta bir köydü!/ Beyaz, billur bir derecik içinden,/ Hıçkırırdı, sevinerek geçerken,/ Kenarında vardı birçok söğüdü…” diye başlıyor kelama usta hikayecimiz ve akabinde da Prof. Dr. Nazım Hikmet Polat’ın bu roman üzerine yazdığı sunuşuyla devam ediyoruz yola.
HAYATINDAN İZLER
Ben Gönen’de Doğdum romanını okurken Ömer Seyfettin’in kıssalarıyla hayatı ortasında paralellikler olduğunu, öykülerinin otobiyografik ögeler taşıdığını da fark ediyoruz ister istemez. Özellikle da Gönen’de geçen çocukluğundan izler taşıyan “And” kıssası ve bu öyküsünde yer alan çocukluk arkadaşı Mustafa’nın kuduzdan ölmesi, yeniden “Kaşağı” öyküsünde olduğu üzere kendi kardeşinin de kuşpalazı hastalığına yakalanıp ölmesi, “İlk Cinayet”, “İlk Namaz”… Bunu yadırgamıyoruz elbette; ne de olsa her sanat yapıtı, sanatkarının hayatından izler taşımaz mı?
Şunu da belirtmeliyiz ki, roman, Ömer Seyfettin’in yaşadığı devrin sosyolojik yapısına da ışık tutuyor. Bilhassa de Gönen’de geçen çocukluk yıllarına ilişkin sahneler bu açıdan çok çarpıcı. Mesela yılbaşında bal kabağı pişirmesi, melela doğum yapan bayanın yatağının altına alıç tohumu, üvez ve mürver kolları koymak üzere adetlere yer verilmesi… Üstelik yeniden o yöreye ilişkin olan dada, yazla, cücüklenmek, cıbrısa, uğrama olmak, mavurlu üzere yöresel sözlere de yer veriliyor, Ömer Seyfettin’in çocukluğunun geçtiği Gönen yılları anlatılırken. Hatta ekşi macun soğukluğu, cıbrasalı kabak çorbası, ahlât hoşafı üzere çeşitli yöresel yemek tanımları de karşımıza çokça çıkıyor. Bunun sebebi elbette ki her iki müellifin da- hem Ömer Seyfettin’in hem de onun hayatını romanlaştıran Salim Nizam’ın- hemşehri olması, birebir yörede doğup büyümesi, tıpkı sudan içmesidir diyebiliriz.
Salim Nizam, o denli detayların altını çiziyor ki romanda, Ömer Seyfettin’in gezip gördüğü, yaşadığı yerleri onun peşi sıra adım adım takip ediyoruz biz de sayfalar ilerledikçe. Gönen’den sonra Halil Beyefendi çiftliği, İnebolu, İstanbul, Ayancık, Edirne, Pirlepe (Kuzey Makedonya), Kuşadası, İzmir, Selanik, Yakorit (Bulgaristan), Patras (Yunanistan), Atina… Attığımız her adımda yalnızca Ömer Seyfettin’in özel hayatıyla ilgili bilgiler edinmiyoruz; birebir vakitte devrin toplumsal ve siyasi olaylarını ve bunların halkı nasıl etkilediğini de öğrenme fırsatı buluyoruz. Çocukluğu, mektep yılları, arkadaşlarıyla olan hengameleri, tutkulu okumaları, olimpiyatlara katılmayı hayal edecek kadar jimnastiğe düşkünlüğü ve at binmeyi sevmesi; akabinde Balkan Savaşı’nda esir düşmesi, iki yıla yakın süren esaretinde bile yazmaya olan tutkusunu kaybetmeyip esir kampında yazmaya devam edebilmek için daktilo istemesi, kaybettiği sevdikleri, Calibe Hanım ile kısa süren evliliği ve boşanması, kızı Güner’i göremeyişinin verdiği ıstırap, boşandıktan sonra inzivaya çekileceği Münferit Yalı’daki son yıllarını öğrendiğimiz üzere; 1894 büyük İstanbul sarsıntısını, Türk- Yunan Harbi’ni, II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. yıldönümü kutlamalarını, II. Meşrutiyetin ilanını, tayyare ile Manş Denizi’ni geçen Fransız pilot Louis Bleriot’un İstanbul’daki uçma teşebbüslerini, Yeni Lisan Hareketi’ni, Genç Kalemler mecmuasının sergüzeştini, Balkan Harbi’ni, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni, Çanakkale Savaşı’nı, Mütareke yıllarını, İzmir’in işgalini, ülke çapında yapılan mitingleri ve sürgünleri de Ömer Seyfettin’in hayatı üzerinden detayları ile inceleyebiliyoruz.
Yazar Salim Nizam’ın da dediği üzere “kısa bir ömrün uzun hikâyesi” bu roman. Özgürlüğe hasret, sevdiğine hasret, evladına hasret, vatanına hasret, en çok da bir türlü başlayamadığı büyük yapıtını yazmaya hasret geçmiş bir ömür… Sizler de bu romanı okuyarak bu kısa lakin tesirli ömre tanıklık edebilirsiniz.