Sovyetler Birliği’nin çöküşündeki en büyük etkenlerden biri olan ve 15 bin’e yakın Sovyet askerinin ölmesine, on binlercesinin yaralamasına, Afganistan tarafında da çok büyük kayıplara yol açan Sovyet-Afgan Savaşı 1979 ile 1989 yılları ortasında 10 yıl sürdü.
Savaşlar başlar, biter…
Bakmamız gereken ortada yaşananlar, kayıplardır. Bazen yalnızca hayatını kaybetmezsin, yaşayan bir meyyit olarak acıyla nefes almayı sürdürürsün. Anne-babalar evlat acısı çeker, çocuklar babalarının sağ salim konuta dönmesi için yol gözler.
Savaş boyunca insan öldürmüş gencecik askerlerin kabuslarında artık yalnızca o an vardır, öldürdüğü an/anlar…
Yani, “Devletler ortasında hiçbir vakit siyasi diyalog yahut diplomasi kesip atılamaz” dediğinizde ve barışa adım attığınızda hayat kimileri için güllük gülistanlık değildir artık…
İşte 2015 Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi Svetlana Aleksiyeviç’in kıymetli yapıtlarından ‘Çinko Çocuklar’, SSCB-Afgan Savaşı sırasında ve sonrasında yaşananlara dair etkileyici bir kelamlı tarih çalışması sunuyor bizlere.
Yaşananları yalnızca o savaşa mahsus okumak yanlışsız olmaz. İnsan ve hissinin olduğu her savaşta emsal hayatlar yaşanmış ya da yaşanacaktır.
‘Çinko Çocuklar’dan bir anneye kulak verelim:
“Artık uzun mühlet tek başınayım. Birisini öldürdü… Benim oğlum… Benim mutfakta kullandığım satırla… Savaştan döndü ve katil oldu… Sabahleyin, benim mutfak eşyalarını koyduğum dolaba geri koymuş satırı.”
Bir anne, evladının birini öldürüp kesimlere neden ayırdığını uzun uzun sorguluyor. Arkadaşlarına soruyor, inanamıyor. Sonra şöyle diyor:
“Onlar savaştan, öldürmenin gerekli olduğu bir işten bahseder üzere bahsediyorlardı. Hiçbir şeyden korkmuyorlardı, üstelik acıma hisleri da büsbütün körelmişti (…) Duruşmada yargılananın bir hasta olduğunu lisana getiren tek kişi avukatımızdı. Lakin o vakitler, Afganistan’da yaşananlar hakkındaki gerçekleri bilmiyorlardı. Orada vazife yapan herkesi kahraman ilan etmişlerdi. Benim oğlum ise katil oldu.”
Annenin şu kelamları insanın içini parçalıyor:
“Ben oğlu iki bacağını da kaybedip dönmüş annelere imrenerek bakıyorum. İsterse sarhoş olduğunda çocuk annesinden nefret etsin. İsterse herkesten nefret etsin. İsterse bir hayvan üzere annesine saldırsın. İsterse o anne sakinleşsin diye kendi oğluna fahişe bulup getirmek zorunda kalsın. Hepsine razıydım. Keşke benim oğlum da ölmüş olsaydı, mezarına çiçekler götürseydim…”
Aleksiyeviç bu kitabı yazmaya karar verdiğinde savaşın yedinci yılıydı. Üst rütbeli askerler, erler, hemşireler, evlatları askere giden anneler, eşler, para kazanmak için savaşa katılanlar, ideolojik saiklerle gidenler, macera arayanlar… Hepsiyle konuştu…
Her ne için giderlerse gittiler… Savaşın sonunun yıkım olduğunu okuyacaksınız bu kitapta. Verdiği geri dönülemez hasarları…
Elbette bu roman nedeniyle Aleksiyeviç’in başı kaygıdan kurtulmadı. Kitabın sonundaki 80 sayfalık kısımda kendisine açılan davaların evraklarını görüyorsunuz. Dava açan kimler mi? Hayatını Afganistan’da savaşırken kaybeden bir küme enternasyonalist askerin annesi, vahim gerçeği anlatıp “Anlatmadım” diyenler, yüzleşmek istemeyenler…
Belaruslu muharrir Aleksiyeviç kendisine ‘afet yazarı’ dendiğini söylüyor. Bunu elbette kabul etmiyor. İnsanların dehşetlerini değil, ruhlarını topladığının altını çiziyor. Çocukluğunun birinci yılları taşrada geçiyor, savaş sonrası yıllar. Anne ve babası köy öğretmeni. Köyde daima bayanlar var. Hiç erkek kalmamış, bayanlar gün uzunluğu çok ağır çalışıyor, işleri bittikten sonra da dışarı çıkıp oturuyorlar, sohbet ediyorlar. “Onları dinlemek korkutucu, lakin tıpkı vakitte ilginçti” diye anlatıyor Aleksiyeviç kendi öykü dinleyiciliğinin tohumlarının nasıl atıldığını anlatırken…
‘Çinko Çocuklar’ı okuduğunuzda savaşta ölenlerin birer sayı olmadığını, kısa bir haberde öylece okuyup geçtiğiniz birer isim değil, birer insan, birer hayat olduğunu düşünün lütfen. Ülkelerine çinko tabutlarla gönderilmiş ‘kahramanlara’ insanlıklarını iade eden ve Kafka yayınlarından çıkan, Fatma-Serdar Arıkan’ın çevirisiyle bize ulaşan bu kitabı lisanından savaş düşürmeyen başkanların dünyasında yaşarken altını çize çize okuyun…