Çok değişik nitekim. İngiltere’nin ülkeye gelen sığınmacıları Ruanda’ya gönderen uçağının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nce (AİHM) durdurulmasına verdiği reaksiyon nitekim çok enteresan. Avrupa’nın iki yüzlü tavrına bir örnek daha sayılmalı bu. Öteki ülkelere “insan hakları” ismine dayatmalarda bulunanların, kendileri kelam konusu olduğunda savundukları ilkeleri(!) basitçe çiğnemeleri bildik bir tavır.
İnsan hakları kavramı diğer ülkelere sızmanın aracı haline getirildiği için buna “insan hakları emperyalizmi” diyenler de vardır. Ancak bendeniz her hak arama gayretini emperyalizme bağlama tehlikesi barındırdığından prestij etmem bu tanıma. Emperyalizmin bu kavramı kullanarak müdahaleci olmasını reddederken insan hakları uğraşını reddeder pozisyona düşmemeli kişi.
İngiltere’nin yakın bir vakitte yaşanan iç savaşta büyük bir soykırıma sahne olmuş, yaralarını süratle sararak bölgesinde örnek bir ülke haline gelmiş Ruanda ile yaptığı mutabakata nazaran, İngiltere’ye yasadışı yollardan gelen tüm göçmenler, binlerce kilometre uzaktaki bu Doğu Afrika ülkesine gönderilecek. Yani Ruanda para karşılığı İngiltere’ye gelen lakin Londra’nın istemediği göçmenleri alacak. Bugüne dek örneğine rastlanmamış bir gelişme bu. Nahoş bir pazarlığın yapıldığı utandırıcı bir gelişme de doğal. Bu türlü düşündüğü için bir AİHM yargıcı İngiltere’den Ruanda’ya mülteci taşıyacak olan uçağı durdurmuştu. İşte bu yüzden İngiltere AİHM’den çıkabileceğinden kelam ediyor.
AB kurumu değil
“İngiltere Avrupa Birliği’nden çıktığına nazaran AİHM’le bir bağının da olmaması gerekir” diye düşünen varsa belirtelim; çokca yapılan bir yanlışı da düzeltmiş oluruz: AİHM bir AB kurumu değil. AB oluşturulmadan yıllar evvel vardı, İkinci Dünya Savaşı sonrası kuruldu, kurucu üyelerinden biri de İngiltere bu ortada. AİHM kararlarına tabi olmayan ülkeler Rusya, Beyaz Rusya, Vatikan.
İngiltere’nin AİHM’den çekilmesi pek o denli kolay olmaz. Zira İrlanda sıkıntısında şiddeti ortadan kaldıran Güzel Cuma ile Brexit dahil İngiltere’nin imzaladığı memleketler arası mutabakatlardaki insan hakları yükümlülüklerinin temelini oluşturuyor AİHM. Mahkemenin yargı yetkisini terk etmek, Birleşik Krallık’ta yasal belirsizliklere de yol açar katiyen. Lakin farklı düşünenler de var; Brexit nedeniyle AB Temel Haklar Kaidesi tarafından sunulan insan haklarının korunmasına yönelik garantiler geçerliliğini yitirecektir. Bu nedenle İngiltere’nin AİHM’den çıkması mümkün bu türlü düşünenlere nazaran.
Güvenlik tasası hak tanımaz
Şimdi ülkelerin tüm siyasetlerini güvenlik temeli üzerine kurdukları bir periyotta yaşıyoruz. İngiltere de dış bağlantılara bu türlü bakıyor. Başbakan Boris Johnson, ulusal güvenlik gerekçesiyle gerekirse insan hakları mevzuatını yırtıp atmaya hazır olduğunu söylemişti bir orta. AİHM’in ülkedeki kimi türel uygulamaları engellemesiydi bunun nedeni. AİHM ile İngiltere geçmişte bir çok bahiste çatıştı. AİHM, İngiltere’nin en tehlikeli radikal imamlarından biri olmakla suçlanan Ebu Katade’nin azap göreceği gerekçesiyle Ürdün’e gönderilmesini yasaklamış, akabinde İngiltere yargısı, Katade’yi hür bırakmak zorunda kalmıştı. Ayrıyeten AİHM tekrar İngiltere’de mahkumlara oy hakkı verilmesini de karara bağlamıştı. İngiltere’nin şad olmadığı gelişmeler bunlar.
AİHM bilhassa sığınmacılar konusunda ilgili ülkeleri soruna sokan tavırlar alıyordu. AİHM Başsavcısı, sığınma talep sistemleri Avrupa’ya giren sığınmacı akını yüzünden bozulan birtakım ülkelerin güvenlik kaygılarına lakin son vakitlerde cevap verdi. Dublin Tüzüğü ismiyle yapılan bir kadro düzenlemeler getirdi. Fakat bu birtakım Avrupa ülkelerinin mahkemeye yönelik şikayetlerine pürüz olamadı.
Tutumu diktatörleri cesaretlendirir
İngiltere, AİHM’in hür hareket etme ile bir ülkeden ayrılma hakkını düzenleyen, hudut dışı etmeleri yasaklayan, diğer bir ülkeye giriş hakkını tanıyan 4. Protokolünü onaylamamıştır. Güvenlik telaşlarıyla doğal.
İngiltere’nin AİHM kararlarından şad olmayışı, kararları tartışmalı hale getirmesi, kimi ülkelerdeki diktatör ya da otoriter rejim yöneticilerine, kurucularından olan İngiltere’nin bile AİHM’den mutlu olmadığı propagandasını yapma fırsatı verecek, insan hakları ihlallerini uygulamada rahat davranmalarına yol açacak.
AİHM kararlarını hukuku problemli ülkelere dayatan lakin kendi “kusursuz sistemi”nin yol açtığı hak ihlalleri karşısında tavır alan AİHM’i neredeyse tanımayan bir ülke olarak önemli bir iki yüzlülük sergiliyor İngiltere.
Kimi diktatörlere de bu tavrıyla cüret veriyor alışılmış.