Kelebek tesiri bir sistemin başlangıç bilgilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesine verilen isimdir. Edward N. Lorenz’in çalışmalarından biri olan Kaos Teorisi ile ilgilidir. Daha sonralarda hava durumu ile ilgili verdiği şu örnek ile ünlenmiştir.
KELEBEK ETKİSİ’NİN ORTAYA ÇIKIŞI
Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD’de fırtına kopmasına neden olabilir. Farklı bir örnekle bu, bir kelebeğin kanat çırpması, Dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir. Kelebek tesirini tam olarak anlayabilmek için kaos teorisini anlamak gerekir. Ortalarındaki bağlantıyı bir analoji ile açıklayabiliriz; şayet kaos teorisini yan yana dizilmiş domino taşları olarak düşünürsek, kelebek tesiri birinci taşa dokunulmasıdır. Kaos teorisi, sürprizlerin, doğrusal olmayan ve öngörülemeyenlerin bilimidir. Doğal bilimlerin birden fazla fizikî ve kimyasal tepkiler üzere kestirim edilebilecek olaylarla uğraşırken; kaos teorisi, türbülans, hava durumu, borsa üzere evvelden varsayım edilemeyen ve denetim etmenin imkansız olduğu doğrusal olmayan olaylarla ilgilenir. Kaos teorisi fraktal geometri ile açıklanabilir zira temellerinde yatan mantık birebirdir. Fraktal geometri, tabiatın geometrisidir. Doğayı daha düzgün anlayabilmemizi sağlar. 20. yüzyıla kadar Öklid geometrisi kullanılmıştır. Doğrusal formlar, üçgenler, dikdörtgenler ve karelerle doğayı açıklamamız mümkün olmayınca fraktal geometri doğmuştur. Tabiattaki ağaçlar, ırmaklar, bulutlar vs. fraktal biçimler oluştururlar ve tabiattaki olaylar kaotik davranışlar stantlar. Doğayı anlayabilmek için fraktal geometriyi ve kaos teorisini anlamak gerekir. Fraktal terimi birinci kere Polonya asıllı matematikçi Benoit Mandelbrot (1924-2010) tarafından 1975 yılında ortaya atılmıştır. Fraktallar, büyükten küçüğe birbirine benzeyen birçok geometrik formun oluşturduğu, sonsuzluğa gerçek giden, kompleks ve göz kamaştırıcı biçimlerdir. Mandelbrot’un geliştirdiği Mandelbrot kümesi, sanal karmaşık sayıların kullanılmasıyla elde edilen işlevleri bilgisayar ortamında süper fraktallara dönüştürülebilen kümedir.
Sonuç olarak kelebek tesiri fikri tüm insanlığı tesiri altına alan bir kavram olmuştur. Beşerler kelebek tesiri analojisini yalnızca hava durumu üzere bilimsel olaylarda değil, birebir vakitte iktisat, psikoloji, ideoloji ve siyaset üzere diğer alanlarda da kullanmaya başlamıştır. En çok kullanılan örneklerden biri de şudur:
Örneğin atmosferdeki karbondioksit (CO2) ölçüsünün çok az ölçüde artması bile büyük tesirler yaratacaktır zira karbondioksit gazı bir sera gazı olduğu için Dünya’nın ortalama yüzey sıcaklığının artmasına yani global ısınmaya sebep olmaktadır.