Bir şeye emek verildiği vakit sonrasında, o durum şahsa ziyan veriyor olsa bile o durumu bırakamama halidir. Ziyanı kurtarma mantığı yüzünden daha fazla ziyana girme durumu olarak da kıymetlendirilebilir. Bu emek maddi, duygusal ya da zamansal olabilmektedir. Lakin kişi daima gerçekçi hareket edemez ve farkında olmadan concorde yanılgısı ile yanılabilir.
Mutluluğa Pürüz Olan Niyet Yanılgısı: Concorde Yanılgısı
Condorde isminin meydana gelişi 1950’li yıllara dayanmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere ve Fransa birlikte, sesten daha fazla süratli olan “süpersonik” uçakların imalini kararlaştırır. Aslında concorde ismi uçağı üretmekte olan İngiltere ve Fransa’nın yapmış olduğu iş birliğini de simgeler. Umut Teorisi olarak da isimlendirilen Concorde Yanılgısında kişi, gerçekçi olmayan bir umuda tutunmuştur. Bu motivasyonla karşılaştığı olumsuz durumlardan olumlu bir sonuç doğacağına inanmaktadır.
‘Concorde’ İsminin Kökeni
Concorde ismi, 1950’li yıllarda, II. Dünya Savaşı’nın akabinde, İngiltere ve Fransa’nın iş birliği içinde sesten süratli, süpersonik uçaklar yapma teşebbüsüyle ortaya çıkmıştır.
İki ülkenin uzman ve mühendisleri Concorde isimli uçağı üretmiş lakin aldıkları başarısız sonuçlara karşın hükümetler, çok masraf yapıldığı gerekçesiyle projeye yatırım yapmaya devam etmişlerdir.
Tarihler 25 Temmuz 2000’i gösterdiğinde, başka uçaklara kıyasla yolcu kapasitesi daha düşük ve birçok açıdan yetersiz olan Concorde uçağı düşmüş ve ne yazık ki 113 kişinin vefatına sebep olmuştur.
Concorde uçağı 2001 yılında yine gündeme geldiyse de 11 Eylül atakları sebebiyle, mevzu geri planda kalmıştır.
Concorde isimli bir uçağın başarılı olmayan uçuş denemelerine karşın, bu uçağa emek veren bir küme insanın ümidini yitirmeyerek maddi yatırım yapmaya devam etmesi ile meydana gelir. Bu yatırımı yapan bireyler aslında akıllı beşerler fakat geçmişte yaşanılan yanlışları görmezden gelerek yatırımlarını tam manası ile çöpe atmaları sayesinde canlıların saplantılı eğilimlere açık bulunduğu tespit edilmiştir.
Concorde Yanılgısı Nasıl Keşfedilmiştir?
Concorde yanılgısı, evrim teorisinin bir modülü olan zoologlar tarafından oluşturulan bir teoridir. Hayvanlar eş tercih ederken, tıpkı insanlarda olduğu üzere efor sarf eder. Evlenmeden önce hayvanlar karşılarına mahzur çıkması halinde, jenerasyonlarını sürdürmeleri iç güdülerine karşın, bu sorumluluğun alınmaması tarafında karar vermektedirler. Pürüzleri kabul eden hayvanlar, eşlerinin yuvadan ayrılma tehlikesini göze alarak yaşamalarına devam etmektedirler.
Bir başka Concorde yanılgısı, ise davranış iktisadında “Batık maliyet teorisi” ismi ile karşımıza çıkar. Bu duruma örnek olarak büyük futbol kulüpleri, düzgün futbol oynamamalarına karşın yalnızca fazla oranlara transfer ettikleri için, bu oyuncuları ısrarlı bir formda oyunda tutmaları bu duruma örnek gösterilebilir.
İlişkilerde Concorde Yanılgısı
Günlük hayata bakıldığı vakit çabucak hemen herkesin hayatında cconcordeoncorde yanılgısından örnekler vardır. Özellikle duygusal olarak emek verilen bağlantılardan vazgeçmekte çoklukla zorluk çekeriz. İnsan o kadar korkar ki, bireye faydası olmadığı halde arkadaşlıkları, duygusal ilgileri devam ettirmeye çalışır. Zira geçmiş vakitte harcanan çabayı önemsediğimiz için, mantıklı düşünmekte zorluk çekeriz.
Kişinin bu türlü davranmasının bir öteki nedeni de karar verirken gelecek vakitten çok geçmişte yaptığı yatırımları düşünmekten kaynaklanmasıdır. Bir manada bunun Şahsa ziyan veren, yıpratan ilgileri sona erdiremediği için de ekseriyetle öteki tarafın düzelmesi bekleniyor. Bundan ötürü kişi hem kendini kıymetsizleştirmiş hem de vakit kaybetmiş oluyor. Burada asıl durum kişinin toksik alakaları noktalamakta zorlanması bundan ötürü da yenilen taraf olmayı kabul edememesidir.
Burada farkında olunması gerekli olan nokta; umud etmek ile “bile bile zehir içmeyi” ayırt edebilmenin değeridir. Bundan ötürü concorde yanılgısı için gerçekçiliği olmayan bir beklenti kelam bahsidir. Bundan ötürü ‘Umut teorisi’ halinde de isimlendirilse da gerçekliği bulunmayan bir “umma hareketi”, aslında makus olan toksik bir alakayı düzeltmeyecek; hatta alakanın daha da karmaşık hale gelmesine neden olacaktır. Özellikle concorde yanılgısı, ‘sonucunun bilindiği halde daha çok kaybetmek’ olarak belirtilebilir. Bu yaklaşımın tesirini, iktisattan psikolojiye, gündelik omurdaki deneyimlerden ikili bağlantılara kadar görebiliriz.
‘Kaybeden Olmamak İçin Daha Çok Kaybetmek’
Gerçekçi bir karar, geçmişte yapılan yatırımlara nazaran değil, gelecekte olan kazanımlara nazaran yapılırsa yarar sağlar. Kişi, concorde yanılgısı durumuna düştüğünü fark ettiği vakit birinci yapması gereken gördüğü ziyanı önemseyip, daha mantıklı tercihler doğrultusunda ilerlemeye devam etmelidir ve yaşadığı kayıplara son vererek birinci adımı atmalıdır. Güç emen, daima suiistimal eden ve istismar eden bir bağlantıyı sonlandırmak, sadece para verilen ve marka olduğu için dolapta uzun vakittir duran ama şahsa hiç uymayan kıyafetleri elde tutmak isteğine emsal.
Bilerek kişiyi sıkıntı durumda bırakan, acı veren durum ve bireyler için geçmiş vakitte yapılan fedakarlıktan, verilen emekten çok gelecekte yaşanacak olan durumların neler kaybettireceğine odaklamak daha sağlıklı olur. Kaybedilecekler bu vakitten aşikâr olan gözle görülür şeyler ise daha sonra “Ben zati bunun olacağından emindim” demek çok mantıklı bir davranış değildir
Concorde Yanılgısı, Concorde Yanılımı ya da Concorde Sendromu; emek verdiğimiz, gayret gösterdiğimiz lakin bize ziyan veren ya da artık fonksiyonsuz olan şeylerden vazgeçemememizi tabir ediyor.
‘Kaybetmemek için daha çok kaybetmek’ cümlesiyle özetleyebileceğimiz Concorde Yanılgısı, aldığımız ziyanı kurtarmaya çalışırken daha fazla ziyan gördüğümüz durumları işaret eder. Burada verdiğimiz emek maddi olabileceği üzere zamansal, fizikî ya da duygusal da olabilir.
Batık Maliyet Teorisi (Para Batırma Yanılımı):
Davranış iktisadında Batık Maliyet Teorisi olarak isimlendirilen Concorde Yanılgısı, fazla masraf yapılan ya da uzun vakit harcanan projelerin, başarısız yahut fonksiyonsuz olmalarına rağmen sonlandırılmamasını anlatmaktadır.
Buna örnek olarak; bir spor kulübünün yüksek maliyetle transfer edilmiş bir atletten başarısız olmasına karşın vazgeçmemesi, çok para kaybedilmiş olsa da bahis oyunları ya da kumar oynamaya devam edilmesi verilebilir.
Concorde Yanılımı fizikî, duygusal, zamansal yahut maddi olabilirken Batık Maliyet Teorisi, sadece maddi yatırımı kapsar.
Gündelik Hayatta Concorde Yanılımı:
Birçok çıkmaz yaşanmasına karşın alakayı ya da evliliği bitirememe,
Hasta olunsa da ya da öncesinde olumsuz bir tecrübe yaşanmış olsa da yapılan plandan vazgeçmeme (konsere gitmek gibi),
Açık büfe restoranlarda yenilemeyecek kadar fazla yiyecek alma eğilimi,
Beğenilmeyen sineması ya da kitabı sonuna kadar izlemek ya da okumak,
Verimli olmasa da devam edilen kurslar, vb.