Metropolümüzün en değerli alanı desek abartmamış oluruz İstanbul Arkeoloji Müzeleri için… Osmanlı İmparatorluğu Balkanlar’dan Afrika’ya, Anadolu’dan İran’a kadar uzanan muazzam bir coğrafyaya hâkim. O coğrafyadaki birbirinden farklı onlarca uygarlıktan toplanmış 1 milyondan fazla tarihi yapıtı düşünün… Tüm bu yapıtları bir müzede toplayın. İşte o müzeyi anlatacağım size, İstanbul Arkeoloji Müzeleri… Bu mükemmel yer, 19’uncu yüzyılın sonlarında ressam ve arkeolog Osman Hamdi Beyefendi tarafından İmparatorluk Müzesi (Müze-i Hümayun) olarak kurulmuş. İstanbul Arkeoloji Müzeleri aslında üç binadan oluşuyor. Bunlar: Çinili Köşk, Arkeoloji Müzesi ve Eski Şark Yapıtları Müzesi. Üç binadan en büyük olanı 1881’de müzenin kurulması sorumluluğunu da üstlenen Osman Hamdi Bey’in inşa ettirdiği ve Arkeoloji Müzesi olarak isimlendirilen revaklı bina. Bahçede girişte sol tarafta kalan binada bir vakitler Osmanlı İmparatorluğu hudutlarındaki ülkelerde bulunan nesnelerin sergilendiği Eski Şark Yapıtları Müzesi var.
Serda Büyükkoyuncu Yerebatan Sarnıcı’nda.
Binalar da tarihi eser
Üçüncü bina, Çinili Köşk 1472’de Fatih Sultan Mehmet’e özel, onun görkemine yakışır bir biçimde inşa edilmiş; yalnızca barındırdığı harika seramik koleksiyonu için değil, kendi iç dekorasyonu bile ziyaret edilmeye kıymet. Uzun müddettir tadilat sebebiyle kısmen açık olan Osman Hamdi Bey’in inşa ettirdiği binada ikinci katta süren çalışmalar tamamlandı ve geçen hafta açıldı. Osman Hamdi Bey’in başındaki müzecilik fikri, 1846’dan beri örnekleri evvel Aya İrini’de, sonra Çinili Köşk’te görülen müzecilik anlayışından farklıymış.
Sidamara Lahdi ve Eros Başı (yanda)
Bunu çok yeterli anlayan Levanten mimar Alexandre Vallaury ana binayı yapmakla görevlendirildiği vakit içeride sergilenen ‘Ağlayan Bayanlar Lahdi’ yapıtını kendisine model olarak almış. 1891’de hizmete giren binanın üzerinde Osmanlıca ‘Asar-ı Atika Müzesi’ (Eski Eserler Müzesi) yazıyor. Yazının üzerindeki tuğra da devrin padişahı II. Abdülhamit’e ilişkin. Müze girişinden sola saparsanız Sidon Kral Nekropolü ile Osman Hamdi Bey’e ayrılmış salonlara ulaşırsınız. 1887’de Osman Hamdi Beyefendi tarafından Lübnan’ın Sidon Nekropolü’nden yani mezarlığından çıkarılan lahitler bile size efsane bir tecrübe yaşatacak. Bunların kimileri, Yunanlar için yapılmış olmasına karşın Mısır mumyalarının konulduğu sarkofajları andırıyor. Cesedi koyduktan birkaç yıl sonra geriye yalnızca kemikler kaldığı için ‘et yiyen’ manasında sarkofaj diyorlarmış lahitlere.
Müzede incelemeye doyamayacağınız sanat yapıtları görünümündeki lahitlerin en çarpıcıları Helenistik mezar sanatlarını yansıtanlar. İskender Lahdi olarak isimlendirilen mükemmel yapıtın aslında, MÖ 4’üncü yüzyılda Sidon tahtına getirilen Kral Abdalonymos için yapıldığı düşünülüyor. Lahdin dört yanındaki kabartmalarda MÖ 333’te Mersin Dörtyol’da yapılan İssos Savaşı anlatılıyor. Valisi için yapılmış. Son olarak da MÖ 5’inci yüzyıl sonlarına tarihlenen fevkalâde Likya Lahdi’nden bahsedeyim: Sahibinin ismi bilinmemekle birlikte kabartmaların tasvirlerine bakılırsa coşkulu av sahnelerinden hoşlanan biri için yapılmış eser. İsmini Likya lahitlerini hatırlatmasından ötürü almış. Kapağın üstündeki, griffin olarak isimlendirilen mitolojik yaratık harika duruyor.
İlk görenlerden olun
Bu ortada 1882’de Karaman’da bulunan ve Londra’ya götürülen ‘Eros Başı’ 140 yıl sonra Türkiye’ye getirildi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen, antik dünyanın en büyük lahitlerinden biri olduğu kabul edilen Sidamara Lahdi ile tekrar birleştirildi. Müzede bu tamamlanmış lahdi de birinci görenlerden biri olabilirsiniz. Birinci kata çıkan merdivenlerin olduğu yerde Osman Hamdi Bey’in Kuruçeşme ve Eskihisar’daki konutlarının fotoğrafları var. Nemrut Dağı, Lagina ve Sidon’da önderlik ettiği hafriyatlar da buradaki fotoğraflarla anlatılmış. Müze girişinin sağ tarafındaki kanat Efes, Afrodisias, Milet, Tralles üzere Anadolu’daki muhakkak başlı arkeolojik alanlardan getirilmiş Greko-Romen heykelleri barındırıyor. Ortalarında en dikkat alımlı olanı, sakallı ve boynuzlu, elinde, başının yerinde bir boşluk olan aslanı bacaklarından tutan, ürkütücü, devasa, biraz da komik İlah Bes heykeli. Kimileri heykelin çeşme hedefli yapıldığına inanıyor. Müzedeki Marsyas heykeli de çok başarılı. Bu kısımda çok sayıda heykel başları, büstler, ilah ve tanrıça heykelleri güzellikleriyle başınızı döndürecek.
Canlandırmalar var
Üst katta; Adana’da bulunan 2’nci yüzyıla ilişkin mükemmel bir bronz Hadrian heykeli, devamındaysa Schliemann’ın Troya’dan çıkardığı büyüleyici bulgular, Gordion’da bulunan Frig yapıtları ve Yazılıkaya’da ele geçen, Hititlerden kalma taş personelliği örnekleri var. Troya kısmında ekranlar aracılığıyla devrin ömrünü anlatan etkileyici canlandırmalar yeni yapılmış. Müzede ayrıyeten Osmanlı periyodundaki Ortadoğu’dan ve Kıbrıs’tan çıkarılan eserler, sikkeler, Palmira’dan (Suriye) birtakım figüratif mezar taşları ve Baalbek’ten (Lübnan) boğa başı oymalarının da yer aldığı geniş bir koleksiyon sergileniyor.
YERİN ALTINDAKİ SU SARAYI
Müzeyi gezip Tarihi Yarımada’nın bir öbür değerli mücevheri Yerebatan Sarnıcı’na geçiyoruz. Burası da uzun periyodik bir restorasyondaydı. Geçen hafta kapılarını açan sarnıç, ziyaretçi akınına uğramış. Renkli ışıklandırması, sisli ortamı, suların ortasına yerleştirilmiş heykelleri ve ışık-ses şovlarıyla büyüleyici bir sarnıç olarak çıkıyor bu kere karşımıza. Bizans İmparatoru I. Ioustinianos 532 yılında Büyük Saray’a su sağlamak için yaptırmış Yerebatan Sarnıcı’nı. 80 milyon metreküp su kapasitesine sahip sarnıca, 25 kilometre uzaklıktaki Belgrad Ormanı’ndan bir dizi kemer ve tünel aracılığıyla su getirilmiş. 1500 yaşındaki bu yapı, 140 metreye 170 metrelik bir alana dağılmış, 12 sütunluk 28 sıraya dizili toplam 336 sütundan oluşmuş. Sütunların birçok 12 metre yükseklikte ve üstlerinde korint ve dor üsluplarında sütun başları var. Sarnıcın en sonunda sütun düsturu olarak kullanılan, yılan saçlı Medusa başı heykelinin olduğu sütun en çarpıcı olanı. 19’uncu yüzyıldan kalan bir gravürse sütunların ortasında kayığıyla kürek çekerek dolaşan bir ziyaretçiyi tasvir ediyor. Tüm bu romantizme karşın, daha sonraki yıllarda, beşerler sarnıcı çöplerini atmak için kullanmaktan çekinmemişler. Sarnıçta son yapılan ışıklandırma ve müzikle yaratılan atmosfer, burayı ziyaretçiler için beklemedikleri kadar güzel bir yer haline getiriyor. Hele yaz sıcağında serin bir yerde dolaşmak başka bir keyif.