Kartal İlçe Afet ve Acil İdare Merkezi, Sivil Savunma Birliği’nden sarsıntının etkilediği kentlere giden 19 arama-kurtarma üyesi, bölgede yaptıkları çalışmalar sırasında yaşadıklarını anlattı.
Ekip üyeleri, zelzele bölgesindeki kaos halinden depremzedelerin kendi kendilerine cenazelerini taşımaya çalışmasına kadar pek çok hususta bilgi verdi. Ekipman eksikliğini olduğunu vurgulayan üyeler, “AFAD bize materyaliniz var mı diye sordu” dedi.
‘AFETİN NE DURUMDA OLDUĞUNU BİLMEDEN YOLA ÇIKTIK’
Gerçek Gündem’den Filiz Gazi’nin haberine nazaran, arama kurtarma işçileri, sarsıntının birinci günü İskenderun, öbür 14 günde ise Hatay, Antakya’da misyon aldı. Takım ismine konuştuğumuz üç isimden biri, 13 yıldır sivil savunma uzmanlığı alanında çalışan arama-kurtarma birliğinde grup başkan yardımcısı olarak misyon yapan Tarık Boyoğlu’ydu.
Boyoğlu, “Biz birinci çağrıyı aldığımızda daha afetin ne durumda olduğunu bilmeden yola çıktık. Bölgeye birinci girdiğimizde şok olduk” diye başlıyor kelamlarına. Boyoğlu, “Afet şuuru gelişmiş olsaydı beşerler kaçacak yerleri hakikat seçebilirlerdi. Gece olan sarsıntılarda birinci baktığımız yerler yatak odalarıdır, yatak odasına giriş çok kolaydır zira aranızda bir dış duvar vardır. Koridor ve merdiven boşluğu tarafına gidildiği vakit ise süreç biraz daha hassaslaşır. O yüzden yaptığımız çalışma 8-10 saat ortasında sürdü. Bizim çalıştığımız birden fazla enkazda beşerler koridorda, merdiven boşluklarındaydı. Merdiven boşluğunda ailesini kaybetmiş, onların yanında saatlerce bekleyen 9 yaşındaki bir çocuğa ulaşmamız 24 saatten fazla sürdü. Ayağı sıkıştığı için UMKE (Ulusal Medikal Kurtarma Grubu Birimi) takımı cerrahi operasyonu enkaz altında yapmak zorunda kaldı, ayağı kesildi. Onu engelleyen cansız vücudu ile önüne set olan öbür aile üyeleri vardı” diyor.
‘GİDENE KADAR ÇOK VAKİT KAYBETTİK’
Sivil Savunma Birliği’nde çalışan bir başka arama kurtarma işçisi Mehmet Çetin Kartal ise sarsıntı bölgesine karayolu üzerinden gittiklerini belirterek, “Normalde bu çeşit afetlerde yolun, sivil araç girişine kapatılması gerekiyordu. Yalnızca arama-kurtarma araçlarının, ambulansların, cenaze araçlarının girmesi ve benzeri fonksiyonel araçların olması gerekirken kent büsbütün sivil araç doluydu” diye konuşuyor.
Kartal, “AFAD’ın belirlediği biçimde direk Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan araçlarımızla birlikte kargo uçağı ile hareket edecektik. Bizim arama-kurtarma araçlarımız büyük olduğu için kargo uçağının giriş ölçülerine sığmayacağı ve alamayacaklarını bildirdiler. Bu yüzden karayolu ile devam ettik. Ankara-Niğde otoyolundan gittik, esasen güzergâh aşikâr. İstanbul’daki bütün grupların oraya gideceği aşikâr iken o yol temizlenmemiş vaziyetteydi. Karla kaplıydı ve don vardı. Gidene kadar zati çok uzun bir vakit kaybettik” tabirlerini kullanıyor.
Boyoğlu da tuzlama araçlarının olmadığını söylüyor: “Kar nedeniyle yollar kapandı. Çok fazla arama kurtarma grubu yolda kaldı. İstanbul’dan, İzmir’den, başka bölgelerden oraya bir akın vardı lakin bir tuzlama, küreme aracı bile göremedik. Bu mühlet olmasaydı daha fazla hayata dokunabilirdik. Evet, biz AFAD’a bağlı bir akredite takımız fakat derler ya ‘doğruyu söylemeyen dilsiz şeytandır’ diye, evet hayal kırıklığıydı bizim için.”
‘KALDIRIMLARIN ÜSTÜ BATTANİYELERE SARILMIŞ CESETLERLE DOLUYDU’
Arama kurtarma çalışanı Kartal, cenazelerine ulaşamayanlar için ise şunları lisana getiriyor: “Normalde polis, asker enkazın yanında durur; ‘o enkazın üzerine kimseyi çıkarma’ deriz, çıkarmaz. Bu türlü bir durum yoktu, kendi başımıza çalışıyorduk. Hocamdan (Ekip başkan yardımcısı Tarık Boyoğlu) rica ediyorlardı, burada dinleme yapabilir misiniz diye… Biz öbür sokakta dinleme yapmaya giderken, bütün kaldırımların üstü battaniyelere sarılmış cesetlerle doluydu, gelen, alan yoktu. Birtakım cenazelerin başında kimse yoktu.”
Boyoğlu ise şunları ekliyor: “Ailenin tamamını kaybettiğiniz vakit kimseden bilgi alamıyorsunuz. Oradaki sistem şuydu; ihbar alıyorsunuz, ihbara gidiyorsunuz, süreç yapıyorsunuz, cansız vücuda ulaşıyorsunuz. Bu ihbarın sonucunda iki kişi bulunmuştur, ‘ne yapalım’ diye telefon açıyorsunuz, ‘siz orayı bırakın, şuraya gidin’ deniyor. Siz bir cenazenin üstünü açıyorsunuz, bunu vatandaş da görüyor. Teyit sürecini onlar yapıyorlar lakin o kadar çok hadise var ki, grup az ve siz canlıya yönelmek durumdasınız. Orayı aileyle baş başa bırakıyorsunuz.”
‘VATANDAŞ RİCA MİNNET CENAZESİNİ TAŞIDI’
Boyoğlu, yurttaşın cenazelerini defnetmek için kasalı araç şoförlerine rica minnet cenaze taşıttığını ise şu sözlerle anlatıyor: “Hatta şunu söyleyebilirim, Hatay’da tahminen de arama kurtarma takımları yüzde 30 enkazlara müdahale ederken, yüzde 70 enkaz müdahalesi vatandaşın kendisine kaldı. Vatandaş cenazesini alıp, hiçbir kurumla irtibat kurmayarak, köyde ya da öteki bir yerde cenazesini defnetti. Sonrasında devletin kurumuna gidip, onu kayıttan düşürür mü, evraklarını alır mı almaz mı, bunu çabucak yapabilir mi, bilemeyiz. Cenaze başlarında bekleyen beşerler gördük. ‘Ne vakittir bekliyorsun’ diyoruz, altı saattir diyor. Bulamıyor, yoldan geçen kasalı bir aracı çeviriyor, süt taşınılan kamyonetlerin ardında vatandaş rica minnet cenazesini taşıdı.”
‘AFAD DA YETERİ KADAR ALANA İNMEDİ’
Boyoğlu, askerin alana geç inmesinin sonuçlarından da bahsediyor: “1999’da sahayı görmüştüm, başımı her çevirdiğim yerde asker vardı. Van zelzelesinde de jandarma dışında, kışladan çıkartılmış er, erbaşlar vardı. Van sarsıntısında çalıştığımız bir bloğun üstünün temizlenmesi gerekiyordu, bir bakıyorduk, asker temizlemiş. Birtakım konuştuğumuz askeri üniteler oldu. Onlar da şaşkındı. Duyar duymaz hazırlanmışlar ancak buyruk gelmediği için çıkamamışlar. Onlar da içten içe kendini parçalamışlar. Bu ortada birinci iki gün asker, polis olmadığı için AFAD da yeteri kadar alana inmedi. Güvenlik tedbirleri olmadığı için onlar da inmedi.”
‘HERKES KOLUMUZDAN BİZİ BİR YERE ÇEKİŞTİRDİ’
Kartal Belediyesi’ne bağlı arama kurtarma takımı, kendi araçları ile sarsıntı bölgesine gittiği için ekipmanları beraberindeydi. Ekipman olmasaydı ne yapacaklardı pekala?
Boyoğlu’nun cevabı net: “Hiçbir şey yapamayacaktık. Uçakla giden gruplarla orada istişare yaptık. Kargo uçağına araçlar alındığında yakıtı boşaltılır, bölgeye indikten sonra yakıt desteği yapılır fakat bunda bile çok büyük düşünceler yaşamışlar. Yakıt olmadığı için ekipmanları ile bir defa bölgeye giriş yapamamışlar. Kimisi uçakla gitmiş fakat karayolları ile araçlarını beklemek zorunda kalmış. Bölgede sonuçta Adana ve Hatay AFAD merkezleri var, alet edevatın olduğunu düşünüyorsunuz. O denli bir durum olmadı. Biz Hatay Vilayet AFAD Müdürlüğü’ne girdiğimizde, oradaki yetkili bize, materyaliniz var mı diye sordu, iki araç malzememizle geldik dediğimizde herkes bir kolumuzdan bizi bir yere çekiştirdi. Çok acı bir tabloydu. Sayısız vatandaş ‘ailem enkaz altında, ses alıyoruz, lütfen gelin’ dedi. AFAD size öbür bir misyon veriyor, siz o misyona çıkarken kapıda öbürleri önünüzü kesiyor, ‘lütfen yardım edin’ diye…”
‘İŞ MAKİNESİ AFAD’DAN AKARYAKIT BEKLİYORDU’
Mehmet Çetin Kartal, “İş makineleri çalışırken kentin tamamında akaryakıt istasyonları kapalıydı. Akaryakıt bitince iş makinesi, AFAD’dan akaryakıt bekliyordu. Bunun gelmesi çok uzun müddetler aldığı için iş makinelerinin birçok o formda duruyordu. Hatay’da merkez dediğimiz ilçelerinin tamamında akaryakıt istasyonları neredeyse 15 gün boyunca kapalıydı. 7-8 günden sonra Erzin ve İskenderun’da akaryakıt istasyonları açıldı. Akaryakıt bitmeye yakın Erzin’e, iki saatlik yola gidip, benzinimizi alıp, dönüyorduk” diyor.
Boyoğlu da “Biri geldi, iki saat evvel enkazdan ses duyduğunu söyledi. Dinleme yaptık, enkazın her köşesinden bağırdık, hakikaten ses alamadık, döndük. Ailesine ‘belki uyumuştur, tahminen bayılmıştır’ dedik. ‘Ne yapmam gerekir abi’ dedi. Dedik ki, ‘Hatay AFAD’a git, telefonla yapma bu işi, oradaki yetkiliyi bul, benim sismik dinleme aygıtına gereksinimim ya da termale gereksinimim var de ve almadan gelme.’ O enkazın başından ayrılmak durumunda kaldık, sonraki sabah vatandaşı gördük, gülümsüyordu. Sismik aygıtı getirmiş, çok az da olsa bir ses almışlar, aygıt yakalamış o sesi. Çabucak çalışma yapmışlar ve teyzeyi sağ çıkarmışlar. Biz ses alamadığımız her enkazın başındaki bireye, telefonla bu işi çözemeyeceğini, buradan 40-50 km öteye gidip, makineyi alıp, buraya getirmesi gerektiğini söyledik.
O kadar çok kişinin sesi gitmiş ki, artık yalnızca aygıt yakalıyordu. Değişik tekniklerle kişiyi uyarıyorsunuz bunun yanıtını da alıyorsunuz, durumunu öğreniyorsunuz lakin ses gittiğinde işin içine sismik yahut termal aletler giriyor. Bu da çok ender arama kurtarma takımlarında vardır. Keza bizde de vardı, çalışma sonucunda ana kartın yanmasından ötürü bizim elimizde çöp oldu” diye konuşuyor.
‘GİTTİĞİMİZDE AFAD’IN JENERATÖRÜ BİLE ÇALIŞMIYORDU’
Eş güdümlü ilerleyememeyi, koordinasyonsuzluğu sorduğumuzda ise Boyoğlu şöyle yanıtlanıyor: “Türkiye AFAD Müdahale Planı’nda her şey dört dörtlüktür. Makineyi kullanacak insanın bile bir sürü yedeği vardır. Kâğıt üstünde bu iş halledilmiş üzere durur. Evet çok büyük bir alan ancak yeniden de bir koordine bekliyorsunuz. Biz gittiğimizde AFAD’ın jeneratörü bile çalışmıyordu zira elektrik yoktu. Telefon ışıkları ile bir şeyler yapılmaya çalışılıyordu. O kadar çok enkaz vardı ki, bir yerde çalışırken, diğer bir yerden vatandaş, haklı olarak gelip, niçin hepiniz burada çalışıyorsunuz, biriniz de bu tarafa gelin dediği için, biz İskenderun’da takımı bölmek zorunda kaldık. Her enkazın başına iki kişi gönderdik ve vatandaşa da şunu söyledik, ‘bu iki arkadaşımız sizle geliyor lakin sizden ne istiyorsa, siz koşarak bu malzemeyi ulaştıracaksınız değil mi?’ Vatandaşın sağduyusu orada vardı, sağ olsunlar. Bazen serzenişte bulundular, haklı olarak. Zira ortada sizden öbür takım yok.”
‘DEPREMDE DIŞ DUVARA YAKIN OLUN’
Bir öbür arama kurtarma işçisi, 2017 yılından bu yana sivil savunma uzmanlığında vazife yapan, afet şuuru eğitmeni Ömer Can Erdoğan ise tüm bu acı deneyimlere ait afet şuurunun anaokulunda başlatılması gerektiğini belirterek şunları kaydediyor: “Afet boyutu dördüncü düzeydeydi. Bu düzey en üst düzeydir. Milletlerarası davet yapıldı, yurt dışından takımlar çağrıldı. Uyum konusunda dert çekilmesini ben buna yoruyorum. 7.2 büyüklüğünde zelzele olduğu vakit peşine gelecek artçılar da 6.5 ile 7 ortasında büyüklükte olacaktır. Dokuz saat sonra ikinci büyük sarsıntının olması berbat bir tesadüftü ve plan dışıydı. Afet konusunda başından bu yana ‘eğitim’ diyoruz. Okullarda ders olarak verilmesi gerekiyor. Evvelce trafik dersi vardı, sivil savunma kulüpleri vardı. Bu alanda anaokulundan itibaren ders verilmesi gerekiyor.”
Boyoğlu da zelzelede nasıl davranılması gerektiği ile ilgili şu bilgileri veriyor: “Çök, kapan, tutun… Nerede, ne yapacağını bilemedi beşerler. İstinat duvarının yanında yapanı da gördük. Masanın altı mı, yanı mı, hala bu tartışılıyor. Bir defa oturduğunuz dairenin yapısına bakmanız gerekiyor, dış duvara yakın yerlerde olmaya itina göstermeniz gerekiyor, tabi buralarda pencereler, petekler var. Kitap dolusu bir dolap, altı kitap dolu baza, sizi kurtarır. Yıkıntı olduğu vakit o kitaplar ezilmeyeceği için önemli manada size boşluk bırakacaktır. Dış duvara yakın bir yerde olduğunuz takdirde, şayet bina çökerse kendi imkanınızla bile kurtulabilirsiniz ya da birinci etapta ulaşılabilecek yerde olursunuz.”
‘HİÇBİR VAKİT UNUTAMAYACAĞIZ’
Son olarak akıllarında kalan, hiçbir vakit unutamayacaklarını söyledikleri acılardan kelam ediyorlar. Boyoğlu: “Sevgi Parkı’na gittik. Sonra bir vatandaş geldi. Sarsıntının birinci günü, ‘kendi binamdan ailemi alıp çıktım ancak şu gördüğünüz binada akrabalarım var’ dedi. Binaya baktığınızda iki katı çökmüş, yukarda üç katı yamuk duruyor. Öğretmendi kendisi. ‘Buraya gelen insanların moral motivasyonu, onların muhtaçlıklarını karşılamak için elimden gelen her şeyi yapıyorum ancak o tarafa baktığımda dört cansız vücudu çıkartamadığım için içten içe kan ağlıyorum’ dedi. Bir tane iş makinesi, 13 gün boyunca oraya gelip o cenazeleri çıkartamadı mı? Tek istediği, o üç katın yıkılması ve enkazın içerisindeki cenazelerinin çıkartılmasıydı. Bütün kelamların bittiği nokta. Daha kalkıp o adamı ne teselli edebilirsin ne de öbür bir şey söyleyebilirsin.
‘ORGANİZASYONUN BAŞINDAKİ BEŞERLER İŞİNİN EHLİ DEĞİLDİ’
İskenderun’da çalıştığımız birinci gün, arkadaşlarım yarı yıkık binada bir genç kardeşimizi çıkartmakla uğraşırken, uzaktan bir adam yavaş yavaş geldi ve hudut boşalması yaşadı. Ne istiyorsun benden dediğimde, ‘abi gel bir şuraya bak, bir alan var, orayı kır benim için, bu bana yeter’ dedi. Konutun her bloğunu bulmuşlar, mutfak ve küçük oda tarafını göremedikleri için bizden dayanak istediler. Motosikletli arama-kurtarma grubu vardı, onlarla bir arada oraya gittik. Tehlikeli bir yerdi, hepimiz riski aldık. O kadar dolmuş ki vatandaş, acısı var zira. İstediği yerleri kırdık, baktık, araştırdık, bulamadık. Başka binalara gitmek için geri döndük. İki saat sonra geldi, yeniden uzaktan geldiğini gördüm. Etrafı da kolluyorum, kaç arkadaşımız boşta, olmazsa bir daha gidelim diye… Yaklaştıkça ağlamaya başladı, direkt geldi sarıldı, ‘abi iki cenazemi buldum, Allah sizden razı olsun’ dedi. Hiçbir şey yapmadık halbuki, yalnızca onun dediği alanı kırdık, temizledik, araştırdık, orada olmadığını gördü. Binanın diğer yerine bakarken ailesini bulmuş.
Bir laf var, devlet konut sahibidir, hükümet kiracıdır. İstemediğin vakit kiracıyı değiştirirsin lakin devlet, hepimizin devleti. Çok imkân var, çalışamamasının tek sebebi, hükümetin beceriksizliğiydi. Planda her şey var. Uydudan, termal sıcaklıktan buluruz, telefondan son yerinin tespitini yaparız falan… Hiçbiri yoktu. Zira tertibin başındaki beşerler işin ehli değildi. Ekip meblağ üzere parti tutmaktan vazgeçmemiz gerekiyor. Bu eksikliği kim yapıyorsa, bence çekip gitmesi lazım. Bütün ülkenin psikolojisi bozuldu ve hala ölenlere hürmet yok.”
‘EĞİTİM TALEPLERİ YALNIZCA 20 GÜN SÜRDÜ’
Afet şuuru eğitmeni Ömer Can Erdoğan, şu an herkesin panik havasında olduğunu, bu süreç geçtikten sonra ders çıkarılmadan her şeyin unutulma ihtimali olduğunu şu sözlerle ifade ediyor: “Yine bu salonlar boş kalacak. 2014’ten beri kreşlerden yetişkinlere kadar eğitim veriyoruz. Afet olduktan sonra çok ağır bir talep olur, İzmir zelzelesinden sonra 15 gün telefonumuz susmadı. Her yerden eğitim talepleri geldi lakin 20 gün sürdü. Biz kendimiz okulları gezdik, eğitim almaları için dilekçe verdik. Bir ay sonra gündem değişecek, herkes kendi hayatına döndükten sonra unutacaktır.”