Don DeLillo, tüketim çılgınlığının tükenişi, korkuyu ve kaygıyı tetiklediğini anlatan bir muharrir. Romanlarında, vaktin bireyler üzerindeki baskısını ve yükünü, birey-toplum ve birey-kültür tansiyonunu işliyor. Yaşama ve yaşıyor üzere yapma ortasındaki ince çizgiyi mevzu ettiği metinleri, muharriri çağdaşlarının bir uzunluk önüne çıkarıyor.
1960’lardan başlayıp 1990’lara dek yaşanan kültürel, ekonomik, toplumsal ve politik değişimlerin, şahısların benliğinde hangi çalkantılara neden olduğunu edebî bir lisanla anlatan DeLillo, “ideal” diye sunulan hayatın, meşakkatlerle ve çaresizliklerle örüldüğünü göstermeye çalışıyor okura. Kirli ilgilerini örtbas etmek ve pozisyonlarını sağlama almak için farklı toplumsal bölümlerden insanların nasıl bir ortaya gelebildiğini de romanlaştıran DeLillo, çürümenin izlerini süren bir anlatıcı kimliğine bürünüyor. DeLillo, yakın geçmişle birlikte vaktimizin da bir anlatıcısı. Her şeye sahip olmak isteyen fırsatçıların dünyasını da düzgün tanıyor siniklerin de. Etraf yakılıp yanarken ayakta kalmak için yapacaklarının sonu olmayanlar da kaçıp gidenler de muharririn radarında. Paranoyaklar da etrafındakileri ve toplumu aklıselimle uyarmaya çalışanlar da…
Sessizlik, Don DeLillo, Çev: Aylin Ülçer, Siren Yayınları, 88 syf., 2022.
DeLillo’nun kederlerinin başında yırtıcı kapitalist dünyada kişinin varlığını sürdürebileceği ve ömrünün içini nasıl doldurabileceğine dair sorulara aradığı cevaplar geliyor. Bu arayışlar sırasında felaketler ve krizler, hem sorulara ve karşılıklara hem de romanlarındaki karakterlerin hayatına istikamet veriyor. DeLillo, COVID-19 pandemisi arifesinde kaleme aldığı ‘Sessizlik’te; çabucak herkesi köşeye sıkıştıran, ekranların ansızın karardığı ve teknolojinin durduğu bir krizde ne yapacağını şaşıran insanların hayatı, kendilerini ve olan biteni manaya ve anlamlandırma eforunu getiriyor karşımıza.
KARA DELİĞE GİREN YAŞAM
DeLillo’nun vaktimizi dikkatle gözlemlemesinin ve olan biteni yorumlayışının bir eseri Sessizlik; gözünü ekranlardan ayırmadan yaşamaya alışan ve hatta bunu ömür sanan çoğunluğun, mevcut akışın durmasıyla içine düştüğü girdabın anlatımı. Öbür bir deyişle kopuşa dikkat çeken muharrir; hayatı “kolaylaştıran” ve insanların hangi istikamete gideceğini belirleyen teknolojinin sekteye uğramasıyla açılan boşluğa atıf yapıyor.
Hemen her şeyin sayılara indirgenip süratle gerçekleşmesinin istendiği ve katılığın tutkuya dönüştüğü çağda, ansızın bu akışın durması hâlinde nasıl davranacağımıza baş yormuş DeLillo. Başka bir tabirle hayatımızda oluşabilecek kara deliklere ağırlaşmış. İşte onlardan biri de karakterlerden birinin deyişiyle her tarafı saran “iletişim rezaleti.”
Bahsi geçen “rezalet”, daha önce hiç yan yana gelmemiş insanları, neler olup bittiğini manaya paydasında buluşturuyor. “Teknik hata”, “sistem arızası”, “güneş lekesi” ve “manyetik alan” üzere çeşitli söylentiler lisandan lisana dolaşmaya başlıyor. Akabinde, Einstein’ın kulaklarını çınlatan bir soru geliyor: “Uygarlığımızın sonunun geldiğini belirten o rastlantısal kucaklaşma olmasın bu?”
Boş ekranlar karşısında kısa müddet evvelki hayatlarını sorgulayan ve durağanlığın hâkim olduğu anları kavramaya çalışan insan topluluğunu resmeden DeLillo, dijitalden analoğa geri dönüşün sancılarını koyuyor ortaya; teknolojik kriz, bir müddetliğine de olsa insanları geçmişe götürüyor ve birbiriyle yüz yüze ilgi kurmaya zorluyor. Natürel fırsattan yararlanıp daha evvel aklına getirmedikleriyle yüzleşenler de sahne alıyor.
TELEFONLARININ İÇİNDE YAŞAYAN İNSANLARA NE OLACAK?
DeLillo, kimsenin birbirine fark ettirmeden yaşadığı bir panik hâlini anlatıyor ‘Sessizlik’te. Neredeyse kimsenin karşısındakine yöneltmediği lakin zihninde dolaştırdığı sorular ise bu paniğe ekleniyor: “Milyonlarca boş ekranı düşünsene. Çalışmayan telefonları gözünün önüne getirmeye çabala. Telefonlarının içinde yaşayan insanlara ne olacak?”
İnsanlar yalnızca dünkü ve bugünkü hayatlarını anlamlandırmaya çalışmıyor, içinde bulundukları durumu nasıl isimlendireceklerini ve kimi suçlayacaklarını da düşünüyor. Çabucak herkesin olup bitene dair bir yorumu bulunurken ortada kimi gerçekler de var: “Size şu kadarını söyleyebilirim, her ne oluyorsa teknolojimizi çökertti. Artık teknoloji sözcüğü bile modası geçmiş, uzayda kaybolup gitmiş bir şey üzere geliyor bana. İnançlı cihazlarımıza, şifreleme sistemlerimize, tivitlerimize, trollerimize, botlarımıza, kendimizi teslim etmeye karar verdiğimiz andaki o gözü karalık nerede artık? Data âlemindeki her şey tahrifata, hırsızlığa açık mı? Burada oturup mukadderatımıza yanmaktan öteki dermanımız yok mu?”
Ekranların kararması, telefonların çalışmaması ve buradan doğan şaşkınlık aksi köşe soruları da getiriyor akıllara: “Derme çatma bir gerçeklikte mi yaşıyoruz? Şimdi şekillenmemiş olması gereken bir gelecekte?” Bu sorular, yapay zekânın ortak şuurun üstüne çıkıp çıkmadığına dair tartışmaları da tetikliyor.
DeLillo’nun kaleme aldığı satırlar, yakın gelecekte olabilecekler açısından değerlendirildiğinde fütüristik öğeler içeriyor: Sessizliğe gömülen dünyada çöken elektrik şebekelerinden, siber taarruzlardan, dijital müdahalelerden, biyolojik ataklardan, şarbondan, çiçek hastalığından, açlıktan ve çeşitli patojenlerden mustarip hatırı sayılır bir kitle kelam konusu. Sokağa çıkma hamaseti gösteren ve birbiriyle konuşan herkes şaşkın, hatta bu duruma “Üçüncü Dünya Savaşı” diyenler bile var: “Sokaklarda beşerler belirmeye başlıyor, evvelce temkinli bir halde, derken bir azat edilmişlik hissiyle yürüyen, bakınan, merak eden beşerler, erkekler ve bayanlar, tesadüfen bir ortaya gelmiş ergen kümesi, hepsi de bu akla sığmaz vaktin kitlesel uykusuzluğunda birbirine refakat ediyor.”
Küresel sessizliğin yaşandığı bir devir kurgulamış DeLillo; birtakım yazılımların devre dışı kaldığı kimilerinin ise komut dışı çalıştığı bu süreçte, alıştığımız irtibat imkanları işlemiyor ve unuttuğumuz irtibat biçimleri tekrar gündeme gelirken “karanlık bir enerji” açığa çıkıyor. Bir cins meczupluk hâli bu.
Vakti vaktinde şöyle demişti DeLillo: “Teknolojinin tüm numarası budur: Bir yandan ölümsüzlük iştahı yaratır, öteki yandan üniversal yok oluşa işaret eder. Teknoloji, tabiattan koparılan şehvettir.” ‘Sessizlik’, muharririn bu kelamını daha da genişlettiği; teknolojinin savruk biçimde kullanılışının ve teknolojisizliğin, bireylerin hayatını nasıl allak bullak edebileceğine dair iddiaların bulunduğu, çok da uzak olmayan bir geleceği karşımıza getiren fütüristik bir roman.