Ermenistan’ın provokatif teşebbüslerinin altında yatan nedenlere ait değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, ‘Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’nın karşı karşıya olduğu başta yaptırımlar olmak üzere global gelişmelerin de Güney Kafkasya’daki gelişmeleri tetiklediğini söylemek mümkün. Hakikaten 2 bin Rus barış gücü askerinin vazife yaptığı bir bölgenin dışında bu türlü bir provokasyonun gerçekleşmesi, Rusya’nın Güney Kafkasya üzerinden Avrupa ve ABD’ye vermek istediği bir bildiri olarak da yorumlanabilir’ sözlerini kullandı.
Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yine başlayan çatışmaları nedenleri ve sonuçları ile AA Tahlil için kaleme aldı.
***
2020 yılında Güney Kafkasya’da başlayan ve 44 günlük Karabağ zaferiyle sonuçlanan çatışmaların akabinde tam da bölgede barışın tesis edilmeye çalışıldığı bir devirde Ermenistan-Azerbaycan münasebetlerinde tansiyon yine tırmanmaya başladı.
İki ülke bağlantılarında varılan mutabakatla olağanlaşma sürecine girildiği bir devirde, 12 Eylül’de hudut noktalarında başlayan çatışmalarla birlikte bölgede tansiyon düzgünce yükseldi. İki ülkenin önemli kayıplar verdiği çatışmalarla ilgili milletlerarası kamuoyu itidal davetinde bulunurken, Ermenistan idaresi ise başkentte Güvenlik Kurulu’nu topladı.
ÇATIŞMALAR NASIL BAŞLADI?
Çatışmalar 12 Eylül gece geç saatlerde başladı ve 13 Eylül sabahı şiddetlendi. Azerbaycan, çatışmaların Ermenistan ordusunun Daşkesen, Kelbecer, Laçın ve Zengilan istikametindeki provokasyon teşebbüsleriyle başladığını söz etti. Azerbaycan ordusu, askeri mevzilerindeki alanlara ve yollara Ermenistan askerleri tarafından mayınlar döşendiği için provokasyon teşebbüslerine karşı birtakım tedbirler aldığını lisana getirdi. Alınan bu tedbirlerin daha fazla lokal ve askeri amaçlara yönelik olduğunu belirten Azerbaycan idaresi, Ermenistan tarafının söz ettiği üzere sivillerin ve altyapıların amaç alınmadığını ileri sürdü.
Azerbaycan-Ermenistan ilgilerinde tam da bölgesel barış ve istikrar, ilgilerin olağanlaşması, ulaşım ve altyapı projelerinin konuşulmaya başlandığı bir devirde hudutta başlayan çatışmalar hem bölgede hem de memleketler arası kamuoyunda geniş yankı buldu. Yeniden çatışmaların bu türlü bir periyoda denk gelmesi tüm kesitlerde tekrar başa dönüldüğü korkularına da neden oldu.
Çatışmaların devam ettiği günlerde Ermenistan’da yönetim Ermenistan Güvenlik Kurulu’nu toplayarak Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü’ne (CSTO) ve Birleşmiş Milletler’e (BM) Ermenistan topraklarına yönelik taarruz yapıldığına dair resmi müracaat kararı aldı.
ÇATIŞMANIN YİNE BAŞLAMA NEDENLERİ
Azerbaycan tarafı çatışmaların tekrar başlama nedeninin Ermenistan askerlerinin sona mayın döşemelerinin engellenmesi nedeniyle patlak verdiğini ileri sürerken, Ermenistan tarafı ise birinci atağın Azerbaycan tarafından yapıldığını argüman ediyor.
Azerbaycan kamuoyunda Ermenistan tarafının varılan mutabakatın gereklerini gereğince yerine getirmemesinin de yaşanan çatışmalarda değerli bir hissesi olduğuna işaret ediliyor. Lakin bilhassa Ermenistan’ın gerek Türkiye gerekse de Azerbaycan’la alakalarda yeni bir sayfanın açıldığı bir devirde bu türlü bir provokasyonla tekrar gündeme gelmesi, Erivan’da hala Karabağ Klanının tesirli olduğunu da düşündürüyor.
Çatışmanın altında yatan nedenler ortasında Zengezur koridorunun açılmasına dair oluşan beklentilerin ve fikir ayrılıklarının yanı sıra Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte milletlerarası alanda yaşanan gelişmelerin de kıymetli bir hissesi bulunuyor. Ayrıyeten hala 10 Kasım 2020 mutabakatının gereklerinin tam olarak yerine getirilmemesinin de kıymetli bir tesiri var.
NE İSTİKAMETE YANLIŞSIZ EVRİLİR?
Güney Kafkasya’da barış ve huzurun öncelendiği bir devirde bu tıp çatışmaların tekrar başlaması toplumda barış, huzur ve istikrara olan inancı da zedeleyecektir. Bilhassa 44 günlük Karabağ zaferinin akabinde Paşinyan’ın Ermenistan’da yine vazifeye gelmesi aslında Ermeni toplumunun da savaş ve çatışmalardan bıktığının en kıymetli göstergesiydi. Bu nedenle Paşinyan periyodu Ermeni toplumu açısından bir fırsat olarak da değerlendiriliyordu. Fakat 44 günlük Karabağ Savaşı’nın akabinde iki ülke ortasında tekrar böylesine büyük bir çatışmanın yaşanması kamuoyundaki barış ve istikrara dair tüm beklentileri de alt üst etti.
Çatışmaların devam etmesi halinde başta Azerbaycan ve Ermenistan olmak üzere bölgesel barış ve huzur sürecinin tüm taraflarının bu gelişmelerden olumsuz etkileneceğini söylemek mümkün. Çünkü varılan mutabakatın akabinde Güney Kafkasya’da başlayan olağanlaşma süreci yalnızca iki ülke alakaları açısından değil bölge ülkeleri açısından da büyük kıymet taşıyordu. Bu nedenle bu sürecin akamete uğramasının bölgesel ve global çapta da tesirleri olacaktır. Tarafların karşılıklı olarak birbirlerini provakasyonla suçladığı bu sürecin daha fazla kayıp verilmeden bir an evvel sona erdirilmesi herkesin faydasına olacaktır. Hakikaten çatışmaların devam etmesi halinde taraflar ortasında imzalanan 10 Kasım 2020 mutabakatının geçerliliğinin de sorgulanma ihtimali bulunuyor.
DÜNYADAN GELEN TEPKİLER
Yaşanan çatışmalar milletlerarası kamuoyunda geniş yankı buldu. Hususla ilgili olarak İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Nasır Kenani “Sınırlarda bir değişikliği kabul etmiyoruz” açıklamalarında bulunarak İran’ın iki ülkenin toprak bütünlüğüne hürmet duyduğunu, mevcut problemlerin memleketler arası hukuka uygun ve barışçıl yollarla tahlilinden yana olduklarını beyan etti.
Sınırda yaşananlarla ilgili olarak Ermenistan idaresi; Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Avrupa Birliği (AB) Kurulu Lideri Charles Michel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile de birtakım görüşmeler gerçekleştirdi. Fransa mevzuyu Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’na (BMGK) taşıyacağını lisana getirirken, ABD ise çatışmaların bir an evvel sonlandırılması ve iki ülke ortasındaki sıkıntıların barışçıl yollarla çözülmesi davetinde bulundu.
Öte yandan, Ermenistan idaresi bu görüşmelerde Azerbaycan’ı Ermenistan topraklarına saldırmakla suçlayarak ilgili ülkelerde kamuoyu oluşturmaya çalıştı. Kolektif Güvenlik Muahedesi Örgütü, iki ülke hududundaki çatışmaları yerinde incelemek ve bir rapor hazırlamak üzere Ermenistan’a bir heyet gönderme kararı aldı.
Türkiye ise 44 günlük Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan’a vermiş olduğu takviyesi bu süreçte de net bir biçimde ortaya koydu. Azerbaycan Savunma Bakanı Zakir Hasanov, mevkidaşı Savunma Bakanı Hulusi Akar ile, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ise Mevlüt Çavuşoğlu ile telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Çatışmalarla ilgili olarak Çavuşoğlu Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Ermenistan artık tahrikleri bırakmalı. Azerbaycan’la vardıkları uzlaşı çerçevesinde barış müzakerelerine ve iş birliğine odaklanmalı” sözlerini kullanarak her iki ülkenin barış ve istikrara odaklanması gerektiğine işaret etti ve bölgesel barışın herkesin faydasına olacağının altını çizdi.
NE AMAÇLANIYOR?
Provokatif teşebbüslerin altında yatan nedenler ortasında, Ermenistan’ın işgalden kurtarılan bölgelerde Azerbaycan’ın yürüttüğü imar ve altyapı çalışmalarını engelleme uğraşının değerli bir hissesi olmakla birlikte global çaptaki gelişmelerin de bölgesel gelişmeleri tetiklediği unutulmamalı. Bu nedenle çatışmaların yalnızca bölgesel barış ve huzur değil global çapta da yansımaları olacaktır. Gerçekten tam da 15-16 Eylül’de Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleşecek olan Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Liderleri Tepesi öncesinde böylesi bir çatışmanın yaşanması kamuoyunda Rusya’nın Ukrayna savaşı nedeniyle ABD ve Avrupa Birliği’nin dikkatini farklı bir istikamete çevirme eforu olarak yorumlanıyor.
Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’nın karşı karşıya olduğu başta yaptırımlar olmak üzere global gelişmelerin de Güney Kafkasya’daki gelişmeleri tetiklediğini söylemek mümkün. Gerçekten 2 bin Rus barış gücü askerinin misyon yaptığı bir bölgenin dışında bu türlü bir provokasyonun gerçekleşmesi, Rusya’nın Güney Kafkasya üzerinden Avrupa ve ABD’ye vermek istediği bir ileti olarak da yorumlanabilir. Bir öbür ihtimal ise bölgede barışın büsbütün sağlanması halinde, buradaki Rus barış gücü askerlerine gereksinim duyulmayacağı ve hasebiyle bölgedeki gücü ve tesiri zayıflayacak bir Rusya’nın bu tıp çatışmalarla elini güçlendirecek olmasıdır. Bilhassa kısa bir müddet evvel ABD’nin Karabağ için açıkladığı 2 milyon dolarlık yardım paketi ile Ermenistan ve Azerbaycan başkanlarının AB temsilcileri ile yaptıkları ziyaretin çabucak akabinde bu türlü bir çatışmanın yaşanması da bu ihtimali güçlendiriyor.
Sonuç olarak iki ülke ortasında yine alevlenen çatışmaların direkt Rus barış gücü askerlerinin bulunduğu bir noktadan fazla iki ülke sonlarında yaşanmış olması pek çok soruyu da beraberinde getiriyor. Başta işgalden kurtarılan bölgelerdeki mayınların temizlenmesi için ilgili haritaların Azerbaycan’a verilmesi sürecinde yaşanan meseleler olmak üzere bölgede hala tahlile kavuşturulamamış pek çok konu bulunuyor. Örneğin, Ermenistan’ın Azerbaycan’ın elindeki Ermeni askerlere karşılık verdiği mayın haritalarının çok küçük bir kısmının yanlışsız çıkması, Zengezur koridorunun açılması konusunda Erivan’ın takındığı uzlaşmaz tavır ve daha pek çok çözülemeyen sorunun da bu noktaya gelinmesinde hissesi olduğu unutulmamalı.
Bu nedenle 10 Kasım 2020’de varılan mutabakatın gerekleri bir an evvel yerine getirilmelidir. Bu bahiste milletlerarası kamuoyu da üzerine düşeni yapmalı, taraflara yalnızca itidal davetinde bulunarak değil gerekli vakitlerde gerekli adımları atarak bölgede barış ve huzurun tesisine önayak olmalıdır.