Olağanüstü devirlerde birikerek gelen meseleler daha da büyür. Harikulâde devirlerin harika meseleleri inanılmaz tahlilleri gündeme getiriyor.
Son devirde dünyada yaşanan olaylar ile ilgili bir yazıya Karl Marx’ın Komünist Manifestosu’nun girişindeki “Avrupa’da komünizm hayaleti dolaşıyor”dan yola çıkarak “Dünyada dolaşan bir hayalet: Kamulaştırma” başlığı konulmuştu. Kamuculuk hayalet değil, günümüzün gerçeği, içine girilen, pandemi ile daha da hızlanan yeni dünya nizamı sürecinin bir olgusudur ve dünya genelinde yükseliyor.
İNGİLTERE ÖRNEĞİ
Yükselen kamuculuk dünyanın birçok ülkesinde neoliberal tahribata karşı bir tahlil olarak gündemdedir. O denli ki neoliberalizmin merkezi İngiltere’de evvel Galler, daha sonra da İskoçya demiryolları işletmelerinin kamulaştırılması kararı alındı. Bunu Manchester’da özelleştirilen şehiriçi otobüs işletmesinin kamulaştırılacağı kararı izledi.
Hollanda merkezli bir araştırma ve fikir kuruluşu olan Transnational Institute’un datalarına nazaran 2000–2019 ortasında 58 farklı ülkede 2 bin 400 kent çeşitli hizmetleri kamulaştırdı.
İspanya bu periyotta sıhhat, güç, eğitim üzere çeşitli dallarda 105 tekrar belediyeleştirme gerçekleştirilmiş. Bu sayı Almanya’da 255, ABD’de 81, Fransa’da ise 150’nin üzerinde. Araştırmaya nazaran Avustralya dışında tüm kıtalarda su yine kamulaştırılıyor.
TÜRKİYE’DEKİ DURUM
Dünya genelinde yükselen eğilim Türkiye’de de yaşanıyor.
Kamuculuk 1945-80 ortasında altın çağını yaşadı. 1960’ta kalkınma plancılığının benimsenmesi güçlü bir kamucu anlayışın geliştirilmesini sağladı. 1970’lerde dünya genelinde olduğu üzere Türkiye’de de maden, petrol, toprak ıslahatı başlıkları altında devletleştirme ve kamulaştırma ile ilgili bir dizi düzenleme yapıldı, TBMM’de kamuculuk ile ilgili çok sayıda yasa çıkarıldı.
Ama bu alandaki düzenlemeler, özelleştirme rüzgârının estiği 1980’lerde bu ideolojinin Türkiye’deki temsilcisi Turgut Özal devrinde peş peşe değiştirildi, bu yasa ve düzenlemelerle oluşturulan yapılar dağıtıldı üniteler özelleştirildi.
SÜREÇ BİLAKİS DÖNÜYOR
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 3 Mart 2021’de “Kamu İktisadi Teşebbüslerini gerekiyorsa yine yapılandıracağız” dedi.
Eski ismiyle Et Balık Kurumu yeni ismiyle Et Süt Kurumu güçlendirilerek yine hizmete sokuldu. Eski tanzim satışlara emsal satışların yapılması için Tarım Satış Kooperatifi ismiyle 1000 market açıldı.
Bunlar Almanya, İngiltere ve başka ülkelerdeki iktidarlar üzere Türkiye’de de AKP’nin tercih ettiği formüller değil, içine girilen yeni dünya tertibi sürecinin kaçınılmaz sonucudur, ömrün gerçeğidir.
“KAMUSAL İNSAN”
Konunun öbür bir noktasına dikkat çekmek istiyoruz.
Pandemi üzere olaylarda kamuculuk açısından devletin değeri görüldü. Birebir halde su ve şehiriçi ulaşım örneğinde görüldüğü üzere kamuculuk konusunda mahallî idarelerin de değerli bir yeri var.
Eğitim, sıhhat ve güvenliğin özelleştirildiği, emeğin ve toprağın metalaştırıldığı bir periyotta yapılan özelleştirmelerle birebir vakitte devletsizleşen bir toplum oluşturulması amaçlandı. Mevzuya bir de bu açıdan bakmak gerekir.
Son kelam: Kamuculuğun olmazsa olmazı “kamusal insan”dır.
KAMU AYKIRILIĞI TUTMADI
Kamulaştırma ve devletleştirmeler 1960’ların ortasında dünyada doruğa ulaştı. 1974 yılında Birleşmiş Milletler Devletlerin Ekonomik Hakları ve Misyonları Kontratı ile devletlerin kendi topraklarında faaliyet yürüten yabancı yatırımları düzenleme, denetleme yetkileri kapsamında ulusallaştırma ve kamulaştırma hakları tanındı. 1980’lerde bilakis çevrilen bu süreç, ideologları ve siyasal gücü elinde bulunduranların bütün eforuna karşın tutmadı, kamuculuk aykırısı siyaset ve uygulamalar başarısız olduğu için kamuculuk yine yükseliyor.