“Yenidünya’nın patentini kim satın aldı?” diye sordu. Doğrusu şaşıp kaldım, ne diyeceğimi bilemedim. “Siz yaşarken kimdeydi?” diye sorarak kaçamak bir karşılık verdim. Şöyle bir düşündü. Yüzü birden buruştu, gözleri güya buharlaştı. Gittikçe ne bir renk ne de bir ışık belirtisi kaldı. İki kapkara çukur. “Belki Milena gelmiştir aklının kıyısına; artık içindeki boğuntudan sıyrılacak, memnunluğu içselleştirecektir” diye umarakve ona uyarak susmayı yeğledim ben de.
“Seni kaybetmekten o kadar çok korkuyorum ki Milena. Bazen düşünüyorum da şayet hakikaten beşerler memnunluktan ölebilselerdi benim çoktan ölmüş olmam gerekecekti. Lakin ben tersine memnunluk sayesinde tekrar hayata döndüm…”
Ne yazık ki üstteki paragraftaki “mutluluk halleri” çabuk sönümlendi. Ansızın ağzını açtı. Dünyayı yutacak kadar büyüyen ağzından tek bir sözcük çıktı: “Bendeydi!” Korkmadım desem palavra olur. Anlamakta zahmet çekiyordum. “Baba-Amerika” vs üzere cevaplar bekliyordum. Benim afallamış halim karşısında, cümlesini tamamlama gereksinimi duydu: “Bir vakitler sözlerin patenti bendeydi.”
Ağzının manzarasından düzgünden güzele korkmaya başlamıştım. Güya beni de içine alıp yutacaktı. O orta ter içinde uyandım. Sağıma soluma bakındım. Kimseyi göremedim. Kara kara düşünmeye başladım. “Kafka’dan sonra dünyanın patentini hangi müellif satın almış olabilir?” diye baş yormaktan beynim pelteleşir olmuştu. Aklım durmuş yahut uçup gitmişti güya.
Şimdilik karşılık veremiyorum. Bana bir mühlet daha düşünmek, yeni hayallere dalmak için müsaade! Bu ortada siz de fikrinizi beyan edebilirsiniz.
KAFKA, “BABA”SIYLA HESAPLAŞARAK YOLUNU AÇMAYA ÇALIŞTI
Hangimiz Kafka’nın yolunu izlemedik ki… Baba, her devir ya “ulaşılmaz” bir figürdü ya da “dev” üzere bir şeydi. Kafka da “Baba tünelinden bir çıkış olmalı” diye düşündü. Tüneli o denli kararttı ki sondaki ışık gözleri kamaştırdı.Miguel de (Saavedra) Servantes, Don Quixete’ta ne diyordu? “Akışkan Korku”nun “envanteri”ni tutan ZigmuntBauman aktarıyor: “Korkunun birçok gözü vardır / Ve yeraltındaki şeyleri görebilir.” Burada benim ekleyebileceğim şudur: Endişeye teslim olduğumuz anda, ne yeraltındaki şeyleri ne de yerüstünde olup bitenleri görebiliriz. Endişenin kendisini bile hissetme maharetini yitiririz. Doz aşımı katiyetle felç eder.
Kafka’ya dönelim. Ondaki “Baba” figürü, tıpkı vakitte “eril dünya kurucusu”na yönelikitirazın temel besin kaynağıdır.Şebnem Sunar’ın tabirine başvuralım burada. “Bu kurgu, okurun gözünde Hermann Kafka’yı adım adım burjuva toplumunun ataerkil güç bağlantısını kendi varlığında içselleştiren baskın kişilikliotoriter bir baba figürüne dönüştürür.”
Burjuva dünyaya, ataerkil sistemlere karşı koyma içgüdüsüne sahip herkeste, birebir vakitte “korku” da başat figürdür. ZigmuntBauman’ın özlü sözüyle “akışkan korku” en sert başları da en yumuşak beyinleri de gün gelir tesirine alır.
Ejderha karşısında birey yalnız bir “böcek” üzeredir. Onun birey olarak karşı çıkışını “güvenceli” hale getirmesi için ya yazının kurgusal şuuruna ya da toplumsalın/siyasalın örgütlü şuuruna sığınması gerekir. Bu türlü olduğunda dehşete yenik düşerken bile bir “direnme odağı” oluşturmak mümkün hale gelir. Durum Kafka’da da bu türlü görünüyor. Baba Hermann Kafka’ya ve onun temsil ettiği tüm kıymetlere iç sesi “teslim” olmayı kabullenmedi; yazının kurgusal dünyasında çabasını en uçlara taşımasını bildi, hatta insanı “böceğe” dönüştürmesini bile becerdi.
Dayanamadı, babasına şöyle bir diklenmede bulundu: “Çeklere söverdin, sonra Almanlara, akabinde Musevilere, üstelik sadece makul açılardan değil, her bakımdan söverdin ve sonuçta geriye senden diğer kimse kalmazdı. Benim gözümde, haklılıkları fikirlerine değil, kişiliklerine dayanan tüm zorbaların sahip olduğu bir gizemlilik kazandın…”
Dikkat edelim lütfen: “tüm zorbaların sahip olduğu bir gizemlilik” tam da “modern yabanî uygarlığımız”ın art bahçesidir. Kafka’nın gözleri öylesine derinlere delici bir halde nüfus edebiliyordu ki… Şato, Dava ve başka yapıtları, hatta Amerika/Yitik Adam yapıtı de o denli. Onun silahı, birilerine nazaran, “tutuk” da olsa maksadını hiç ıskalamıyordu. Sözleri ürkek, utangaç, hafif titrek olsa da hiç sekmeden modern-vahşi dünyanın kalbine kesinlikle isabet ediyordu.
BİR ÖRNEK DAHA VERMEK GEREKİRSE…
“Birbirimizle savaştığımızı kabul ediyorum, ancak iki türlü savaş vardır. Bağımsız hasımların güçlerini tarttıkları şövalyece savaş, herkes kendi başınadır, kendi hezimetini yaşar, kendi zaferini kazanır. Ve bir de sadece sokmakla kalmayan, birebir vakitte hayatını sürdürmek için kan emen böceklerin savaşı. Asıl paralı askerler bunlardır ve sen busun.”
Baba’nın ve olağan burjuva dünyanın yerin altına sokuluşudur bu. Pekala ancak onların umurunda mıdır? Elbette hayır. Onlar, haliyle, nefretten de beslenicidirler.
Bu ortada, bizimkiler de “babaları”na ithafen tarihe notlar düşmüşlerdir.
Can Yücel, “ben en çok babamı sevdim” demiştir örneğin. Yeniden de “babanın gölgesi”nde kalmamak için bir oldukça “baba-can” aksiyonlarda bulunmuştur. Yazmak da bunların ortasındadır, çeviri yapmak da… Bol bol cinsiyetçi küfür de (argo diyemeyeceğim)… Sınıfsal yahut entelektüel bakış tek başına “eril zihniyeti” alaşağı etmeye yetmiyor demek ki… Baba’yı sevmek, “babalaşmak”la özdeşleşiyor yahut Baba’nın “burjuva/kentsoylu nezaketi”ni (evet, bu türlü bir şey de var) aşıp “sosyalist cengaverliği”yle bezenmiş bir feodalite işbaşı yapıyor.
Örnek vermek gerekir mi? His Asena bir televizyon söyleşisinde Can Yücel’e Nâzım Hikmet’le ilgili, devrin ruhuna uygun, “kartpostal şairi” (bugün olsaydı Facebook şairi kaygısı bir ihtimal!) benzetmesi yaptı yahut imasında bulundu, hatırladığımca. Can Yücel’in buna yansısı, “Kart sensin, postal da sana girsin!” üzere bir şeydi. Bir burjuva yazara/entelektüele (üstelik bayan demeyeceğim), kolay bir eleştirisi nedeniyle bile tahammül edemiyor ve en ağır küfürlere/hakaretlere sarılıyorsak… Sorarım artık, Gülşen’i tutuklayan zihniyetten ne farkı var bunun? Tenkide, diyaloğa açık olmayan her sistem, özü itibariyle faşizandır.
Orhan Pamuk, Nobel kentine hangi yolları kat ederek varmıştır?
Unutmayalım, Baba onda da önemli bir figürdür. “Babasının bavulu”nu parmakları ortasına, avucuna sıkıştırıp ta Nobellere kadar gitmiştir ya da Nobel merasimine “Babasının bavulu”nu da yanına alarak götürmüştür.
Orada söyledikleri çok genel geçer, yüzer geçer, suya tirit diyemesem de hiçbir derinliği olmayan, piyasada yüzlerce kitap içinde bulabileceğimiz “yazarlık derslerine/yazarların iç dünyası”na dair şeyler. Misal “Gerçekliğe onu lakin değiştirerek katlanabildiğim için yazıyorum”. Ne şirin cümle. Belirli ki “gerçeklik” denilen şey çok ağır/acı, dayanılmaz bir şey ki onu katlanılabilir hale getirmek gerekiyor. O vakit yazının işi, acımasız gerçekliği yumuşatmak oluyor o denli mi? Tecavüz kaçınılmaz ise “haz almak” beceridir. Yazı, burada, müellifiyle birlikte okurunu da “acımasız gerçekliğe” yumuşatarak teslimiyeti öne alıyor.
Bir örnek daha versem mi? “Herkesin bildiği fakat bildiğini bilmediği şeylerden kelam etmektir müelliflik.” Çok fazla mı önyargılı yaklaşıyorum? Olabilir. Önyargı da “bizi biz yapan hikâyeler”den biridir.
“Benim için müellif olmak demek, içimizde taşıdığımız, en fazla taşıdığımızı biraz bildiğimiz bilinmeyen yaralarımızın üzerinde durmak, onları sabırla keşfetmek, tanımak, düzgünce ortaya çıkarmak ve bu yaraları ve acıları yazımızın ve kimliğimizin şuurla sahiplendiğimiz bir kesimi haline getirmektir.” Çok sorunsal bir cümle. Neresinden tutsanız “ve” bağlaçlarıyla birlikte elinizde kalır.
BİR DE “BABAM VE OĞLUM” VAR TABİİ…
Film olarak üç jenerasyonu yan yana getirip bol bol gözyaşı döktürür. Otoriter “Büyükbaba”tahtını küçük oğluna (çünkü Büyükoğlu hafif zihinsel engellidir) bırakmaya çok heveslidir. Fakat küçük oğlunu ikna edemez, ziraat okumaya gönderdiği oğul, gazetecilik, siyaset vs işleriyle iştigal eder. Sonu hüsrandır; karısı 12 Eylül gecesi ambulansa ulaşılamadığı için yolda, bir parkta doğurmak zorunda kalır ve ölür. Kendisiyse sonrasında mahpusu uzunluklar.
Aradan yıllar geçer. 12 Eylül mağduru Baba, çocuğuna bir “oda” (Virginia Woolf’a nazirede bulunurcasına “oda” metaforuna bir öbür boyut ekler) talebinde bulunur.Aslında buradaki “teslimiyet”, yalnızca Baba’nın işkencede/hapiste kaptığı hastalık nedeniyle ömrünün fazla kalmamasından kaynaklanmaz. 80 öncesinin militanlarının birden fazla, kısa-uzun hapisliklerinin akabinde hayatlarını yine kurarken Kafka’nın kendine uygun bulmadığı “evlilik kurumu”na da teslim olmuşlardır. Çoluk çocuğa karışmışlardır ve…
İşte artık yüksek sesle gülebiliriz; trajedi bazen güldürür de zira. “Militan Babalar”ın çoğunluğu, tahminen de çabucak hepsi, çocuklarını sınıfsal/siyasal her türlü angajmandan uzak tutma yoluna gitmişlerdir. “Devlet-baba” tokadı önemli manada işe yaramıştır. “Militan Baba” artık çocuğuna iş bakıyor, mesken bakıyor, eş bakıyor… Militan gayrette işçiye/ameleye muhtaçlık olursa, gönülsüz de olsa, yeniden kendisi gidiyor. Gençliğindeki üzere “ateşli” olmasını beklemek abesle iştigal elbette.
YERİ GELİNCE ANNELERİ DE KONUŞACAĞIZ…
Baba, Devlet olunca, yasa da Anne oluyor. Baba, Anne’den icazet alarak “otoritesi”ni her yoldan/koldan tahsis ediyor –sanki! Muhafazakâr da olabiliyor, liberal de, faşist de olabiliyor, şeriatçı da; ulusalcı da olabiliyor, küreselci de… O denli ki komünistleri bile kendine hayran bırakmanın bir yolunu buluyor. Onlar da “Otorite önden sarfiyat, mesut memnun gelecek geriden takip eder” diyorlar –idi. Şimdilerde ne diyorlar? Örneğin “proletarya diktatörlüğü”ne devam mı diyorlar, bilmiyorum. Doğrusu, araziyi biraz uzaktan takip ettiğimden tel örgülerin içinde neler olup bitiyor, çok kestiremiyorum.
Alaattin Topçu