İZMİR – Netflix’te yayımlanan “Kadim Uygarlıklar” dizisi arkeoloji dünyasında reaksiyon çekti. Platformda “belgesel” olarak tanıtılarak izleyiciye sunulan diziyi hazırlayan Graham Hancock, “kayıp ve gelişmiş bir Buzul Çağı uygarlığının delillerini sunduğunu” argüman ederek, arkeologların bu bahisle ilgili gerçekleri gösteren ispatları gizlediğini savunuyor.
2022 imali dizi, gazeteci Graham Hancock’un dünyayı dolaşarak, geçmişi son Buz Dönemi’ne kadar uzanan gizemli kayıp uygarlıkları aramasını bahis ediniyor. “Tanrıların Parmak İzleri” (Fingerprints of the Gods) üzere birkaç tartışmalı kitabın da müellifi olan Hancock, “Kadim Uygarlıklar”da “insanlık olarak belleğimizi yitirdiğimizi” ve “geçmişteki medeniyeti unutmuş olduğumuzu” öne sürüyor. Hancock’un bir savına nazaran Buzul Çağı’nda felaketten kurtulanlar, yok olan gelişmiş uygarlığa ilişkin astronomi, sanat, mimarlık üzere bilgilerini ilkel, avcı-toplayıcı topluluklara aktardı ve insanlık buradan ilerledi.
Türkiye’ye de yolu düşen ve Karahantepe ören yerini ziyaret ederek argümanlarına taban olarak kullanan Hanckok’un “Kadim Uygarlıklar” dizisini Redd kümesi üyesi müzisyen ve arkeolog Güneş Duru, polisiye çeşidi romanlarında sıklıkla arkeolojik ögelere yer veren muharrir Ahmet Ümit, eskiçağ tarihçisi Erkan Konyar ve mitoloji alanında çalışmalar yapan arkeolog Selim Martin Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
‘KAZI ALANLARIMIZ GERÇEK DIŞI ANLATILARA AÇILIYOR’
Belgeselin yanısıra, Türkiye’deki kimi hafriyat liderlerinin bilimsel bilgiyle ilgilenmeyen Hancock üzere insanlara hevesle hafriyat alanlarını anlattığını söyleyen Güneş Duru şunları tabir etti:
Güneş Duru “Ben bu meslekle uğraşan birisi olarak, diziyi izleyince öncelikli olarak şunu düşündüm: Biz neden geçmişi anlatmakta bu kadar yetersiz kalırken içinde mistik öğeler, uzaylılar, ilahlar, doğaüstü olaylar barındıran kitap ve belgeseller konuşuluyor? Aslında yanıt ortada; insanlık bir formda bilinmezliğine dair, bunun arkasında gerçekdışı bir aktiflik aramak üzere bir yanından kurtulamamış. Tahminen de bu bize beynimizin bir oyunu lakin; bu belgesel özelinde benim bir arkeolog olarak lisana getirmem gereken diğer bir soru var. O da hafriyat alanlarımızın bu cins gerçekdışı anlatılara olasılıkla turizm motivasyonu ile açılıyor olması, şahsen hafriyat liderlerinin birinci ağızdan aslında bilimsel datayla ilgilenmeyen Hancock gibilere hevesle yerleşmelerini anlatıyor olmaları… İşte tam bu noktada Hancock gibiler bir yandan sizden, arkeologlardan, bilimsel unvanlarınızdan faydalanırken bir yandan da onları gerçeği gizlemekle suçluyorlar. O alacağını almış oluyor, geçmiş eğilip büküldüğü ile kalıyor”
‘İNSANIN KÜLTÜRÜ YARATACAĞINA İNANMAYAN BİR DİZİ’
Ahmet Ümit Romanlarında arkeolojik ögelere temas eden Ahmet Ümit ise diziyle ilgili olarak insanlığın tarih içerisindeki gelişimini göz arkası edip teorisini daha çok mitlere, mitolojiye dayandıran Hanckok ile ilgili, “Bu her şeyi bildiğini sanan bir gazetecinin, dünyanın geçmişi hakkında kendi zihninde oluşturduğu bir komplo teorisinin çok da birbiriyle teması olmayan birtakım buluntularla birlikte kanıtlama girişimidir” diyor. Hanckok’un bu tezleri kanıtlaması için öncelikle vakti göz arkası etmesi gerektiğini söyleyen Ümit, şöyle devam ediyor:
“İnsanın kendi tabiatına hürmet duymayan, asırlarca insanın bir yandan doğayı biçimlendirirken bir yandan kendisini de biçimlendirdiği gerçeğini göz gerisi ederek birtakım kahramanların insanlığa uygarlığı getirdiğini tez eden bir dizi. Bunu bir fantastik roman olarak okusaydım tekrar de insanlığa karşı inanç duymayan bir roman olduğunu düşünecektim. İnsanı bir özne olarak ele almayan yani onun kültürü yaratacağına inanmayan ve onun yerine kim olduğu aşikâr olmayan birilerinin kültürü, teknolojiyi yarattığını söz eden bir dizi bu. “
‘KOMPLO TEORİLERİNİN DAYANILMAZ BİR CAZİBESİ VAR’
Dizide daima bilim beşerlerine, arkeologlara hakaret eden, onların gerçekleri gizlediğini söyleyen bir şahısla karşı karşıya olmamızın daha vahim olduğunu söz eden Ümit, son olarak şunları ekliyor:
“Oysa arkeologların hakikati bulmaktan öteki bir emelleri yok. Bu hakikati bulma süreçlerinde elbette yanlışları, yanlışları olabilir. Lakin bu yanılgılar daha sonra telafi edilebilir. Ki bilim de bu türlü bir şey zaten… Bütün bunları eleştirip sonra da 2 bin yıl evvel anlatılan mitolojik kıssalardan yola çıkarak bütün dünyayı açıklamaya çalışan ve tümüyle komploya, spekülasyona dayandırılan bir dizi bu. Bence buradaki asıl soru bu dizilerin niçin izlendiğidir. Zira beşerler hap formunda bilgi almayı tercih ediyor. Zira bir anda bütün dünyanın geçmişine, hayatın manasına ulaşıyorlar; bu bilgiler onlara gerçekmiş üzere sunuluyor. Münasebetiyle komplo teorilerinin dayanılmaz bir cazibesi var. İşte bu türlü bir atmosferde Hanckok üzere bir gazeteci bütün o bilim insanlarının emeğini hiçe sayan bir tez öne sürüyor. Ne yazık ki yaşadığımız post truth çağında bu çeşit fikirler hâlâ bir karşılık buluyor.”
‘GÜNÜN SONUNDA BİR KAHRAMAN ÇIKAGELİR’
Asıl sorgulanması gerekenin bu tıp “kalitesiz” üretimlerin ticari bir telaşla Netflix üzere platformlarda yer bulması olduğunu söyleyen Erkan Konyar, bu platformların portföylerini genişletmek için artık bir kalite standardı aramadıklarını söylüyor. Belgeseldeki ana vurgunun son Buzul Çağı’nın sonunda, yani günümüzden 12 bin 800 yıl evvelki ani felaketler olduğunu aktaran Konyar, şunları anlatıyor:
Erkan Konyar “Bu felaketlerin bazen tufan ve bazen meteor çarpmalarıyla gerçekleşmiş olduğu öne sürülüyor. Belgeselde, bilinenin bilakis geç periyoda tarihlenen yapıların aslında daha eski olduğu yaklaşımı hâkim. Farklı tarihi aralıklar ve coğrafyalardaki farklı yapılar, türlü münasebetlerle birebir nedensellik prensipleri bağlamında bedellendiriliyor. Su baskınları, tufan ve asteroit çarpışmaları ile ilişkilendirilmeye çalışılıyor. Aslında ilahlar insanları cezalandırır. Uygarlık çöker, günün sonunda bir kahraman çıkagelir. Eskinin yüksek uygarlığını bilen bu rehberler, ilkel avcı-toplayıcılara anıtsal ölçekte yapıları inşa etmeyi öğretirler. Arkeologlar ise ‘uygarlaştırıcı kahraman’ mitlerine nedense inanmazlar… Hancock’a nazaran bu büyük yapıları çiftçilikle uğraşan yahut avcı toplayıcı toplumlar yapamazdı. Üstün bir ırk yahut aklın eseri olmalıydılar!”
‘FARKLI COĞRAFYALARDA BİREBİR YAPI TİPLERİ İNŞA EDİLMİŞ OLABİLİR’
“G. Hancock’u dinleyince dünyada Eski Çağ tarihçileri ve arkeologlar tarafından kurulmuş bir tarikat varmış hissine kapılıyorsunuz. Güya dünyanın bütün arkeologları birleşmiş gerçekleri bizden saklamaya çalışıyorlar. Pekala fakat neden? Ana akım tarihçi ve arkeologlar neden bu türlü bir uğraş içinde olsun?” diye soran Konyar, “İnsanlar farklı coğrafyalarda birebir yapı tiplerini inşa etmiş olabilirler. Bunların birbiriyle organik ilişkisini kurmak yerine bilhassa mimari ve mühendislik uygulamalarının tarihî gelişimi çerçevesinde kıymetlendirmek gerek. Anıtsal ve büyük bir yapı inşa etmek istediğiniz takdirde üçgen prizma, platformlar ve teraslar halinde kademeli olarak üst üste yükselen bir yapı, statik zorunluluktur. Bu mimari model, bazen Endonezya’da, bazen Meksika, bazen de Mısır piramitlerinde, Mezopotamya zigguratlarında ortaya çıkıyor” diye konuştu
‘MİTOLOJİDE O DENLİ GİZEM YOKTUR, ANLATILAN SENİN HİKAYENDİR’
Selim Martin Hancock’un kendini gazeteci olarak tanıtan ve aslında 100 yıl evvel yayınlanmış komplo teorilerini yeni buluntularla harmanlayıp tekrar piyasaya süren “çok satan” bir muharrir olduğunu tabir eden Selim Martin, Hanckok’un Türkiye’deki hafriyat alanlarına girmesini de eleştirerek, “Çok satmasından mütevellit, biz arkeologların fakat para ödeyerek girebildiği ören yerlerine elini kolunu ve dronunu sallayarak girmesi herkes tarafından doğal karşılanıyor herhalde” dedi. Mitolojiyi kendisine referans alan Hanckok’un tezine karşılık, “Mitolojide o denli gizemli pek bir şey yoktur. De te fabula narratur! (Bu anlatılan senin hikayendir)” diye cevap veren Martin, şöyle devam etti:
“Öykü her söyleyenin ağzında; iklimine, coğrafyasına ve hayal gücüne nazaran basitçe değişen, gelişen ve buna karşın daima ancak daima tekrar edilen tek bir tanedir. Uzakdoğu efsanelerindeki dünyayı alttan kuşatan devasa ağacın kökleri üzere, hikayeler de aslında tıpkı tabirin tekrarlanan çeşitleridir. Yazının icadına kadar geçen müddette, kelamlı gelenek dağları, ovaları ve denizleri aşmış, insanın ayak bastığı her yere yayılmıştı. Yazıyla birlikte; kurallar, düzenler ortaya çıkmış, anlatı başlangıçtaki gerçekliğinden kopmuş, imge aslından uzaklaşarak simgeye dönüşmüş oldu. Bunlarla birlikte, yazılı metinlerin tekdüze bir sistem içermesi, bilen gözler için takip edilmesi epey kolay bir basmakalıp öyküleme yolu oluşturuyordu.”
‘BİNLERCE YILIN SONUNDA GELİŞEN TAŞ MİMARİYE ŞAŞIRMAK NEDİR?’
Hanckok’un başta arkeologlar olmak üzere çeşitli bilim beşerlerine hakaret ettiğini söz eden Martin, arkeologların yaptığı işe resmi kurumlar bile hürmet duymadığı için böylesi durumlara idmanlı olduklarını tabir etti. Soyut düşünme kabiliyetine sahip, bileşik alet üreten ve ölülerini gömen Neandertallerin Buzul Çağı’nda Avrupa ve Asya başta olmak üzere birçok yerde, çok başarılı bir halde yaşadıklarını söyleyen Martin, onların yalnız olmadıklarının da altını çizdi. Martin son olarak şunları söyledi:
“En az günümüzden 200 bin yıl öncesinden beri; beyni devamlı çalışan, daima doğayı ve çevreyi gözlemleyen, olaylar, durumlar ortasında neden sonuç bağlantısı kurup sonucu lehine manipüle etmeyi başaran Sapiensler ile birlikte yaşıyorlardı. Yani bu sayın ‘gazeteci’ Buzul Çağı’nın sonuna bakmaktaki maharetini çağın başına ve ortalarına bakarak gösterse kim bilir daha gizemli nelere rastlayacaktı! Ayrıyeten, Buzul Çağı -Last Galacial Maximum- günümüzden 12 bin yıl evvel değil 26-23 bin yıl evvel sona erer. Bu vakitten Holosen başlangıcına kadar geçen mühlet, Genç Dyras üzere soğuma evrelerine karşın, yavaş yavaş ısınan iklime adaptasyonu kolaylaştıran bir geçiş periyodu olmuştur. Açık alanda şekillenen bir hayatı, süreksiz konaklama yerlerinde gitgide daha uzun mühlet kalarak 10.000 yıldan fazla deneyimleyen beşerler, nihayetinde tam yerleşik yaşama lakin bu kadar deneyimden sonra geçebilmişlerdir. Yalnızca taşın mimaride kullanımının bile binlerce yıllık gelişimi bu vakit diliminde gözlemlenebilir. Evvel bir sıra taş üstüne kısımlar ve yapraklar, sonra iki sıra taş, sonra üç… Binlerce yılın sonunda gelişen bu taş mimariye şaşırmak nedir?”