Osman Akınhay
“Son yaprak benim ağaçtaki,
Güz alıp götürdü arkadaşlarımı,
Koparamaz ancak beni,
Son yaprak benim,
Son yaprak benim.”
(Joan Baez’ın 2018’de çıkardığı ‘Whistle Down the Wind’ albümünde yer alan ve bir Tom Waits müziği olan ‘The Last Leaf’den)
1979’un yaz aylarıydı, ben on dokuz yaşında bir gençtim ve şimdi TKP bölünmemişti. Biz üç Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencisi Kızılay’da, Konur Sokak’ta, Emniyet’in eğitim binasının girişinin tam karşısında, iki oda bir salon, salon duvarında kurşun deliği olan bir dairede, mutfağı yandaki, yıllar sonra İmge Kitabevi 2 olacak kızlar yurduna bakan 47 numaranın ikinci katında kalıyorduk.
Geceyi de gündüzü de bilmediğimiz, her ân hareket halinde olduğumuz, kafayı sokağa uzatınca akının nereden geleceğini kestiremediğimiz, akşam olunca meskende yiyeceksek makarnaya abandığımız, bakkaldan birkaç bira alırsak gevşediğimiz vakitlerdi ve kafayı hafif bulunca salondaki külüstür teypte, konutta mevcut olan iki doldurma kaseti döndüre döndüre dinliyorduk. Kasetlerden birisi, o vakitlerde eniştesini, yani çocukluğumuzun billûr sesli Sevinç Karaböcek’in kocasını ayartıp evlendi diye anlatılan, “Sürünüyorum” müziğiyle şöhreti yakalamış Gülden Karaböcek’in; başkasıysa “Donna Donna”yla, “Forever Young”la, “Gracias a la Vida”yla gönüllerimizde taht kurmuş, Bob Dylan’ın eski aşkı, ‘68’in ünlü sesi Joan Baez’ındı.
Müzikten pek fazla anlamam lakin, sanırım Gülden Karaböcek o devirdeki melankolik yanımıza hitap ediyor, Joan Baez’ın soprano sesiyle söylediği folk müzikler bizi içine düştüğümüz uyuşukluktan sıyırıp sonraki günün çabasına hazırlıyordu. Ortadan yıllar geçti, yıl 1984 oldu. Ben 12 Eylül’den bir buçuk ay evvel yakalanmış, Mamak’ta üç yıl kaldıktan sonra müebbet mahpusa mahkûm edilmiş, cezası Yargıtay’ca onaylanınca kalan mühletini tamamlamak üzere Çanakkale E Tipi Cezaevi’ne sevk edilen bir ağır hükümlüydüm.
Mamak’tayken, 1981 Kasım’ından sonra hür bırakılan ders kitapları sayesinde oldukça bir İngilizce çalışmış, Dev-Yol tutuklularının getirttiği İngilizce savaş kitaplarını çat pat sökerek okuyabilen bir seviyeye gelmiştim. Çanakkale E Tipi Cezaevi siyasalların tartıda bulunduğu bir sivil cezaevi olarak; baskısı ve azaplarıyla nam salmış, Diyarbakır ortaya çıkana kadar zulmün en ağır olduğu askeri cezaevi Mamak’a kıyasla olağan ki gevşek bir yerdi. Hele ki üç dört yıldır mahrum kaldığımız sol/siyasi kitapları çokça okuyabildiğimiz bir yerdi.
En makûs durumda, cildi sökülüp kapağı değiştirilmiş, birinci ve son forması koruma edilirken ortadaki öbür formaları ‘yasak neşriyat’la tekrar ciltlenmiş bir halde, muharriri Agatha Christie yahut Barbara Cartland olan ‘Devlet ve Devrim’, ‘Marksizm ve Ulusal Sorun’, ‘Anti-Dühring’ üzere teorik kitapları rahatlıkla okuyabiliyorduk.
Aynı aylarda, Mamak’ta olduğu üzere mektuplaşmada birinci dereceden aile ferdi koşulu konmadığı için, yabancı lisanı geliştirme yollarından biri olarak yurt dışından kimselerle yazışma furyası da başlamıştı. O mektuplar haliyle, olağan mektuplara kıyasla beş-on gün daha geç teslim ediliyordu yönetimden, lakin üzücü bir metot değildi; eni husus yararlı bir İngilizce yazma pratiği yapmaya yarıyordu. Üstelik, dünyanın her tarafında cezaevleriyle dayanışmak isteyen her ülke ve eğilimden beşerle temas kurmak mümkündü. Bu mevzuda dışarıda en cevval ve sadık olanlar, benim bilebildiğim, İngiltere’deki Quaker tarikatı mensuplarıydı. Çok da cömertti bu Quaker’cılar; çok sayıda mahkûma onlarca mektup göndermekle kalmıyorlar, eşofman, tişört, şort, spor ayakkabısı, defter, hoş zarf, kâğıt kalem ve gibisi materyaller de yolluyorlardı.
İşte bu, yabancılarla yazışma furyasına kendim de katılmış, hatta abartmıştım. Bir gün gazetelerin birinin kültür-sanat sayfasında Joan Baez’ın ABD’de Chicago’da yaşadığını okudum. Aklıma bir fikir düştü. Niye ben de İngilizce olarak Joan Baez’a bir mektup yazmayı düşünmeyeydim? En fazla ne kaybederdim? Sonraki günlerden birinde kendime, “Hadi bakalım,” dedim ve hoş olmasına özendiğim bir yazıyla, dolmakalemle bir sayfa ve İngilizce bir şeyler karaladım ve adres yerine “JOAN BAEZ, CHICAGO, USA” yazdım, sonra da pullayıp sonraki sabah sayımında koğuş gardiyanına verilecek mektupların ortasına koydum.
Tabii, mektubu gönderdikten sonra unuttum gitti. Koskoca Amerika’da, Chicago kentine adressiz bir mektup yollayacaktım ve bir de mektubumun Joan Baez’ın eline ulaşacağını umacak, dünyaca ünlü müzikçiden karşılık mı bekleyecektim? Lakin, olmaz sanılan oldu, Joan Baez’dan bana yanıt geldi.
Bir ay kadar sonra koğuş mazgalı çarpılıp da gelen posta yemekhanede dağıtılırken zarfı elime alıp, gerisinde “Chicago” yazısı okunan bir yabancı pul, sol üst tarafta da el yazısıyla “J. Baez” ibaresini görünce şaşkınlıktan ne hissedeceğimi bilemedim. Joan Baez mektubuna ”Dear Osman” diye başlayarak dayanışma hislerini iletmiş, mektubun yanına fotoğrafını eklemiş ve kartın üstünü tükenmez kalemle imzalayıp bir kalp işareti yapmıştı. Çok sevinmiştim. ‘60’ların efsanesi bana dayanışma mektubu yazmıştı! Çok mesut olmuştum… (Ne talih ki bu kartı bugüne kadar yanımda koruma edebildim, ancak ne yazık ki zarf ve mektup bir koğuş operasyonunda yırtılanlar ortasında kalıp kayboldu.)
O sevinçle, oturup bir mektup daha yazdım, üstelik bu sefer tam iki sayfa – işte onu yazmayacaktım! Bir sefer daha yanıt gelir mi sanki diye düşünürken; evet, nitekim de geldi, ancak bilin bakalım, nasıl geldi? Yeniden bir buçuk ay kadar sonra, bu kere Joan Baez’ın annesiydi bana kart atan. “Joan turneye çıktı, isterseniz bundan sonra benimle mektuplaşabilirsiniz,” diyordu! (Bu mektup da kaybolanlar ortasındaydı.) Yanıt vermedim; hayalim suya düşmüştü!
Yıllar geçiyordu. Biz hapishanede sevinçli akşamlarda, mesela bir arkadaşımızın hapishane üretimi etimekli doğum günü pastasını yerken, ‘Karlar Geçer’ müziğini daima bir ağızdan ve gevrek gevrek gülerek, ‘Yıllar Geçer, Geçer Geçer Satayım’ diye söylüyorduk ve mahpus hayatı sabit bir rutinle ilerliyordu. Şimdi tahliye olmamışken, Joan Baez 1989’da İstanbul’a ve Selçuk, Efes’teki büyük tiyatroya konser vermeye gelip de onu dinleme imkânı bulamamama çok üzülmüştüm. En fazla Cumhuriyet’te Zeynep Oral’ın müzikçiyle yapmış olduğu röportajları okudum.
Neyse efendim, biz ‘Türk’ siyasi mahkûmlar 1991’de ANAP ve Özal devrinde çıkarılan kaideli tahliye kanunuyla 31 Temmuz’daki salıverildik. Daha sonra değişik yıllarda, Joan Baez’ın kaleminden çıkmış, hayatının farklı kesitlerine yer veren iki kitabı, ‘Gündoğumu’ ve ‘Yürekten Kopup Gelen Ses’ ile Burak Eldem imzalı ‘Mayıs Çiçeğinden Barış Türküsüne Joan Baez’ kitaplarını elde ettim ve okudum. Ve nihayet çok daha sonra, galiba 1998’de Joan Baez’ı canlı olarak dinleyebildim.
O gece Harbiye Açık Hava tıklım tıklım dolu konserlerinden birini yaşadı. Konser bitmiş, müzikçi iki sefer bis yapmış, lakin hâlâ ‘We Shall Overcome’ı söylememişti. Esasen yakınlarda bir gazetede bu bahiste, “Dönemin havasına uymadığı, artık dünyanın eski umutlu günlerinde olmadığı” gerekçesiyle bu parçayı söylemeyi istemediğini okumuştum. Derken, tam üçüncü kez sahneden çekilirken, sıralardan tek bir kişinin eksilmediği tüm dinleyiciler daima bir ağızdan söylemeye koyulunca ‘We Shall Overcome’ı lakin o vakit ve yalnızca bize katılarak, mırıldanarak söyleyecekti.
Aradan yeniden yıllar, bu sefer çok fazla yıl geçti. 2017’de ailemle birlikte İngiltere’ye taşındık. 2021’de Brighton’dan Londra’ya geçtiğimizde mahalle ortası bit pazarlarını, hayır kurumları olarak çalışan charity shop’ları gezip, türlü kitapların yanı sıra long play de toplamaya başladım. Topladıklarımın bir kısmını internette satmak üzere ayırırken, kimilerini da meskende dinleyelim diye alıkoydum. Baht ki Joan Baez’ın long playlerini de buluyordum (şimdi bazen, mesela 1967 İngiltere baskı ‘Joan’ albümünü, Asyak’ın pikabına koyup Aksiyon, ben, üçümüz dinliyoruz). Orta ara sanki Joan Baez’ın kendisinin yazdığı ya da onun hakkında çıkan yeni bir kitap var mı diye internete bakındığım da oluyordu.
Sonunda yeniden bir charity shop’ta, ‘Joan Baez: The Last Leaf’ (Joan Baez: Son Yaprak) kitabına rastladım. Kitabın müellifi Elizabeth Thomson’dı. Hiç duymamıştım ismini. İnternette hemencecik bir aramayla adresini bulup, müellifin kendisine bir e-posta gönderdim. Türkiye’de yayıncı olduğumu, kitabını yayınlamakla ilgilendiğimi belirttim. Adresin yanlışsız ya da aktif olarak kullanılan bir adres olup olmadığını bilmediğimden e-postamı kısa tutmuştum. Ne baht ki müelliften on beş dakika sonra yanıt geldi. Kitabı müzisyenle çok sayıda söyleşi de yaparak kaleme almış olan muharrir, Joan Baez’ın kendisine Türkiye’de -Efes dahil olmak üzere- şahane vakit geçirdiğini anlattığına dikkat çekiyor ve beni telif hakkını yönetim eden ajansına yöneltiyordu.
Biraz gereksiz, uzun bir yanıt yazdım sonra. Kendimin de Selçuk’ta büyüdüğümü, Joan Baez’ın Efes’te konser verdiği Büyük Antik Tiyatro’nun çocukken sık gittiğimiz yerlerden biri olduğunu, sonra hapishanedeki mektuplaşma maceramı falan anlattım. Muharrir Elizabeth Thomson, “Ne kadar hoş ve Joan Baez için ne kadar tipik bir davranış,” diyerek dayanışmasını övdü; kendisinin de New York City’de tekrar Joan Baez’la başlayan The Village Trip şenliğinden yeni döndüğünü, biyografisini yayınlama isteğimizi kendisine aktardığını bildirdi ve bizi ailecek, Londra’nın kuzeyinde yaşadığı, bize uzak olmayan bir semtte, Muswell Hill’de tanışmaya davet etti.
Bugün, 1 Eylül Barış Günü’nde, kontratımızın karşı imzalı kopyasını aldık ve kitabı Agora Kitaplığı’nın kataloğunda biyografi serisinde sıraya koyduk. Bizimki üzere kurumsal olmayan, ‘editör yayınevleri’nde seçimlerin birçoğu şahsidir. Kâr ziyan gözetmeden, o kitabı kataloğa dahil etmenin tarife sığmaz keyfiyle, bazen de şan olsun diye basılır. ‘Joan Baez: Son Yaprak’ işte bu şahsi seçimlerin ön sıralarında yer alıyor.
Kitabı çevirirken umarım ki çok şen olacağım, müzik kelamlarıyla ve başka detaylarla ilgili araştırmalarımı zevkle yapacağım, sık sık eski vakitleri ve koğuş arkadaşlarımı, TKP bölündükten sonra Ankara Konur Sokak’taki konutumuzda ve civarında yaşayıp başıma gelenleri hatırlayacağım ve kitabın muharririne tahminen de bir orta, olur ya bir tesadüf, 1970’lerin başında kendi annesiyle babası da Londra’da Hampstead’de yaşamış Joan Baez’la yüz yüze tanışmanın imkânı var mı diye soracağım.
Hayat bu; neden olmasın?