MERT İNAN İstanbul – Hem Katolik Manevî Reisler Heyeti Resmi Tarihçisi Dr. Rinaldo Marmara’nın ortaya koyduğu dokümanlar, hem de merhum Tarihçi Oktay Gökdemir’in araştırmaları, 100 yıl evvel kentin farklı noktalarında başlayan yangınlara ait değerli bilgiler içeriyor.
İzmir Başepiskoposu Monsenyör Vallega’nın 3 Ekim 1922 tarihinde kaleme aldığı ve Vatikan Dışişleri Bakanı Kardinal Gasparri’ye gönderdiği dokümanda şu sözler yer alıyor: “Her şey eksik, kiliseleri tekrar açmak, yine inşa etmek imkânsız. Yunanlıların yangından sorumlu olduğu varsayımı giderek doğrulanıyor. Buraya varışımdan beri Yunanlılardan şunu duyuyordum: İzmir’i terk etmeyeceğiz; bırakmak zorunda kalırsak ateşe vereceğiz. Ve bu türlü de yapıldı. Türklerin gerekli tedbirleri almadığını söyleyenler var. Yangın müthiş bomba patlamalarıyla kentin çeşitli bölgelerinde eş vakitli olarak başladı. Üç gün ve üç gece sürdü.”
‘Şeytani plan’
Yangın sırasında İzmir’de Dominiken rahip olarak misyon yapan Giordano Grosso’nun kaleme aldığı raporda ise; “Ermeni mahallesinde bir yangın patlak verdi. İtfaiyenin müdahalesi yangını denetim altına almıştı. Lakin birebir gün, 13 Eylül günü, saat 14 civarında İzmir kentini bir yığın harabeye çevirecek asıl yangın başlamıştı. Faciaların habercisi göğe yükselen birinci dev sütun bombaların, mühimmatın ve kundak materyallerinin saklanıldığı Ermeni kulübünde çıkmıştı. Şeytani plan gerçekleşmiş oldu. Kent muazzam bir mangala dönmüştü. Hiçbir kalem o sahnenin dehşetini anlatamayacak” deniliyor.
Büyük yangın sırasında İzmir’de bulunan Fransız gazeteciler ise felakete ait haberlerinde sorumluların Rum ve Ermeni çeteciler ile bu çetelere takviye verenler olarak belirtiliyordu.