İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) akademisyenleri, merkez üssü Maraş olan sarsıntılara ait ön inceleme raporu hazırladı.
Maraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde sırasıyla 7,8 ve 7,7 büyüklüğünde oluşan şiddetli sarsıntılarda Doğu Anadolu Fay Çizgisi üzerindeki 10 vilayette çok sayıda betonarme binanın yıkılarak enkaz haline geldiği hatırlatılan raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Yıkılan binaların enkaz haline gelmesi konusunda birçok parametre faal olmakla birlikte binaların yaşı, temellerin oturduğu yerlerin taşıma kapasitelerinin düşük olması, inşaatlarda kullanılan gereç kalitesinin, kolonlar ve kirişlerin en kesit boyutlarının ve donatı ölçülerinin yetersizliği, inşa edildiği yıllarda yürürlükte olan yönetmeliklere uygun olarak taşıyıcı sistem elemanlarının inşa edilmemiş olmaları, başka imal kusurları ile bitişik nizamda inşa edilen binaların kat düzeylerinin farklı olmaları üzere konular en besbelli yıkım nedenleri olarak görülmüştür.
Kahramanmaraş ve Adıyaman’da enkaz halindeki binaların büyük çoğunluğunun birinci katlarının ya büsbütün yahut kısmen kat düzenek durumuna gelerek tüm katların üst üste sandviç formunda ya da yan tarafa gerçek toptan yahut kısmen dönerek göçme durumlarının oluştuğu görülmüştür. Hatay-Antakya ve Adıyaman-Gölbaşı üzere bölgelerde yer sıvılaşması tesiriyle binaların temel sistemi özelliklerine bağlı tabana batarak ya binanın tamamı yana yatarak ya da kısmen sıvılaşan yere batarak eğik vaziyette göçtüğü de görülmüştür. Bu sarsıntılar sonucunda, betonarme binalar üzere tüm yapıların yönetmeliklere uygun olarak yer kapasiteleri yüksek olan bölgelerde projelerine azami ölçüde uygun olarak inşa edilen hastaneler ile kimi kamu binaları, böylesine şiddetli zelzeleler sonucunda binalarda oluşabilecek yapısal hasarların çok sonlu ölçülerde kalabileceğini bir sefer daha göstermiştir.”
‘İMAR AFFI, İMAR BARIŞI ÜZERE DÜZENLEMELERE SON VERİLMELİ’
Depremlerden etkilenen ve 13,5 milyon kişinin yaşadığı bölgenin zelzele öncesi ve sonrası durumu bedellendirilen raporda, “Bilimsel temele dayanmayan imar affı, imar barışı üzere mühendislik hizmeti almamış, sıhhatsiz ve inançsız yapı stokunu yasallaştıran düzenlemelere son verilmeli, doğal eşikler tekrar yapılanma sürecinde temel alınmalı, yeni planlama sürecinde kültür varlıkları hariç bu alanlarda yapılaşmalara müsaade verilmemelidir” teklifinde bulunuldu.
Raporda, sarsıntılardan etkilenen bölgelerde kentin yine yapılanma sürecine ait inşa edilecek konutlarda, taban şartları ve gibisi birçok farklı şart dikkate alınarak tünel kalıp ile inşa edilen taşıyıcı sistemler, prefabrike betonarme konutlar ve modüler çelik sistemlerin avantajlarına değinilerek, birlikte kıymetlendirilmesi gerektiği kaydedildi.
Raporda, “Depreme dair jeolojik, jeofizik, jeodezi ve jeomorfolojik ön tespitler”, “Kuvvetli yer hareketlerinin değerlendirilmesi”, “Yapısal hasarların değerlendirilmesi”, “Geleceğe dönük çıkarımların kent planlama ve süratli konut gereksiniminin karşılanması için kullanılabilecek inşaat tekniklerinin değerlendirilmesi” ve “Çevresel altyapı ve sarsıntı atıkları idaresi açısından değerlendirme” bahisli 5 başlık yer aldı.
‘DEPREMİN ARAZİ İZLERİ VE YÜZEY KIRIK HARİTASI YESYENİ BİLGİLER İÇERİYOR’
Türkiye saati ile 04.17’de ve 13.24’te merkez üssü Pazarcık ve Elbistan olan iki sarsıntı (Mw 7,8 ve Mw 7,7) meydana geldiği anımsatılan raporda, “Bu zelzelelerin sonucu çok geniş bir alanda uydu manzaralarında yüzey kırığı haritalanmıştır. Yerde fayın belli kesitlerde yüzey kırığı gözlenmektedir. Fayın sekmeli yapısı ve izi, toprakta bilinen sınırlara yakın olmakla birlikte, morfolojik olarak Çardak Fayı’nda sırtlar ve yamaçlardan ilerlediği görülmektedir. Bu sarsıntının arazi izleri ve yüzey kırık haritası yesyeni bilgiler içermektedir. Birbiriyle bağlantılı segmentlerin atım dağılımı, bölgede birebir anda Amanos Segmenti’nin 2, Çardak Fayı’nın 2, Pazarcık Segmenti’nin 1, Gölbaşı Segmenti’nin 1 bağımsız sarsıntıyla tıpkı anda kırıldığını düşündürmektedir. Öteki dikkati cazip bir öge Türkiye faal fay haritası ile yüzey kırıkları birbirlerini üzerlememekte ve farklı alanlardan geçmektedir” tabirlerine yer verildi.
Raporda, uzak ve yakın alan sismolojik (BB ve SGM) ve jeodetik (GPS) bilgi ve müşahedelerin ortak karşıt tahlili ile 6 Şubat Nurdağı-Pazarcık ve Ekinözü sarsıntılarına ilişkin aletsel moment büyüklüklerinin sırasıyla 7,8 ve 7,7 olarak hesaplandığı aktarıldı.
‘EN BÜYÜK YATAY YER DEĞİŞTİRME 4,7 METRE İLE EKİNÖZÜ İSTASYONUNDA ELDE EDİLDİ’
Çoklu bilgi setine bağlı yırtılma-kayma modellerinin, oluşan her iki sarsıntı için birden fazla fay segmenti üzerinde yaklaşık 8-10 metre ortasında değişen ve arazi gözlemleriyle uyumlu yer değiştirme bedellerini verdiği kaydedilen açıklamada, modelleme sonuçlarının Nurdağı-Pazarcık ve Ekinözü zelzelelerinin kırılma müddetlerinin sırasıyla yaklaşık 100 ve 60 saniye olduğunu ortaya koyduğu belirtildi.
Statik değerlendirmeye nazaran, her iki zelzele sonrasında en büyük yatay yer değiştirmenin 4,7 metre ile Ekinözü istasyonunda elde edildiği, Malatya, Gaziantep ve Osmaniye istasyonlarındaki yatay yer değiştirme bedellerinin ise sırasıyla 69,9, 39,6 ve 29,2 santimetre olarak bulunduğuna değinilen raporda, kinematik değerlendirmelerden elde edilen sonuçların ise genel olarak statik kıymetlendirme sonuçlarını desteklediği vurgulandı.
‘BAZI İSTASYONLARDAN SAĞLIKLI BİLGİ ALINAMADI’
Deprem sırasında ivme ölçerlerin ve yerleştirildiği binaların hasar görmesiyle kimi istasyonlardan sağlıklı bilgi alınamadığına işaret edilen raporda, AFAD’ın Türkiye İvme Veritabanı ve Tahlil Sistemi sitesinden 9 Şubat’ta indirilen ivme kayıtları kullanılarak hesaplanan spektral ivme, sürat ve yer değiştirme büyüklüklerinin sunulduğu kaydedildi.
‘GÜVENLİ SU TEMİNİYLE İLGİLİ TEKNİK TEDBİRLER SÜRATLİCE ALINMALI’
Depremlerin, üstyapılara olduğu kadar altyapılara da ziyan verdiği belirtilen raporda, bilhassa şebeke ve kanalizasyon boru sınırlarının hasarlanması ile su temini ve atık suların uzaklaştırılmasında akut sorunlar yaşanabildiği kaydedildi.
Bu nedenle zelzele sonrasında su yoluyla bulaşma potansiyeli yüksek olan enfeksiyon hastalıkları riskinin de arttığına dikkati çekilen raporda, su kaynaklı salgınların önlenebilmesi için inançlı su teminiyle ilgili teknik tedbirlerin süratlice alınmasının hayati değer taşıdığı açıklandı.
TAHMİNİ ATIK ÖLÇÜSÜ HESAPLANDI
Raporda, sarsıntılar sonrasında Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından toplam 13 vilayette yürütülen hasar tespit çalışmaları kapsamında 16 Şubat prestijiyle 61 bin 722 binada yer alan 263 bin 800 bağımsız ünitenin acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık olduğunun söz edildiği belirtildi.
Buna nazaran zelzele atıkları ölçüsü ön hesaplamaları yapılarak vilayet bazında oluşacak kestirimi atık ölçüsünün hesaplandığı kaydedilen raporda, şu bilgilere yer verildi:
“Toplam sarsıntı atıkları ölçüsünün 50 milyon ton ile 110 milyon ton aralığında olacağı öngörülmektedir. Sarsıntı atığının en fazla oluşması beklenen vilayetler sarsıntıdan en çok etkilenen Hatay, Kahramanmaraş, Malatya, Gaziantep ve Adıyaman’dır. O nedenle bu vilayetlerde zelzele atıkları için gerekli süreksiz ve son depolama alanı gereksinimi en yüksek seviyededir. Bu açıdan öncelikli olarak mevcut alanların kalan kapasitesi belirlenmeli ve gerekmesi halinde yeni süreksiz ve sonuncu depolama alanları tespit edilmelidir. Oluşan atık ölçüsüne nazaran bu vilayetleri Osmaniye, Diyarbakır ve Elazığ takip etmektedir. Adana, Kayseri, Kilis, Niğde ve Şanlıurfa için, nispeten düşük sarsıntı atığı ölçüsü nedeniyle, mevcut alanların kâfi olabileceği düşünülmektedir. Lakin tekrar de mevcut saha kapasitelerinin denetimi gerekmektedir.”
Raporda, binaların yıkımı, atıkların taşınması ve idaresi sürecinde gerekli iş sıhhati ve güvenliği tedbirlerinin alınması gerektiği vurgulanarak, şunlar kaydedildi:
“Deprem atıklarının süreksiz depolama alanlarına taşınması, burada atıkların içerisindeki materyallerin ayrılarak büyük oranda tekrar kullanım, geri dönüşüm yahut geri kazanımının sağlanması, kalan atıkların ise tehlikelilik düzeyine nazaran ilgili yönetmeliklerde belirtilen kararlar çerçevesinde bertarafının yapılması gerekmektedir. Süreksiz ve sonuncu depolama alanları atık ölçüsünü karşılayacak kapasitede olmalı, alanlara yetkisiz şahısların girişi sınırlanmalıdır. Yangın riskinden ötürü bilhassa süreksiz depolama alanlarında atıklar aşikâr bir yüksekliğin üzerinde istiflenmemelidir. Yangın riski üzere durumlar için gerekli güvenlik tedbirleri alınmalıdır.”
Raporda, sarsıntının toplumsal tesirlerinin gözetilmesi ve onarılması için kısa, orta ve uzun vadede çalışmalar yapılması gerektiği kaydedildi.
DETAYLI RAPOR ÖNÜMÜZDEKİ GÜNLERDE PAYLAŞILACAK
Raporun ön kelamında değerlendirmelerine yer verilen Rektör Prof. Dr. İsmail Koyuncu, zelzelelerin çabucak akabinde inşaat mühendisliği, jeoloji mühendisliği, jeofizik mühendisliği, mimarlık üzere alanlardaki uzman isimlerden oluşan İTÜ’lü bilim insanlarının, kümeler halinde bölgedeki kentlerde inceleme ve gözlemlerde bulunduklarını kaydetti.
Deprem bölgesindeki birinci tespit çalışmalarını hızla tamamlayan akademisyenlerin bir ön rapor hazırladıklarını aktaran Koyuncu, “Bölgedeki zelzelenin tahlilini yapan, fay hareketliliğini inceleyen bu raporumuz bir ‘ön tespit raporu’ olma özelliğini taşımaktadır. Sarsıntı felaketinin sonuçlarını kapsamlı biçimde ele alacak olan daha ayrıntılı bir rapor ise önümüzdeki günlerde kamuoyuyla ayrıyeten paylaşılacaktır” tabirlerini kullandı. (HABER MERKEZİ)