NATO’ya katılmak için Türkiye dahil birçok ülkeyle masaya oturan İsveç’in son günlerde İslam tersi hareketlere göz yumması ortalığı karıştırdı.
Geçtiğimiz günlerde İsveçli çok sacı ırkçı Rasmus Paludan’ın Türk Büyükelçiliği önünde Kur’an yakmasına Türkiye sert reaksiyon göstermişti.
Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan bugün yaptığı bir konuşmada “Böyle bir kepazeliğe müsaade verenlerin NATO’ya üyelik konusunda bizden dayanak bekleyemeyeceği açıktır” demişti.
Bununla birlikte İsveç’teki skandalın yalnızca Kur’an yakmakla kalmadığı ortaya çıktı.
Marmara Üniversitesi Bilgi ve Doküman İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehlika Karagözoğlu, İsveç’in başşehri Stockholm’deki kütüphanelere Türkçe kitap kabul edilmediğini söyledi.
Konu ile ilgili bir yazı yayınlayan Karagözoğlu, şunları söyledi:
“Kütüphaneye son ziyaretim, İsveç Büyükelçiliğimizin davetleri ile verdiğim seminerde gündeme gelen bir iddiayı teyit etmek içindi. Büyükelçiliğimizdeki toplantıda, Büyükelçimiz Sayın Hakkı Emre Yunt, Elçimiz Sayın Öznur Özkan Johansson, Eğitim Müşavirimiz Sayın Burak Gül ve Büyükelçilik Başkatibi Sayın Utku Usta, samimi misafirperverlikleri ile beni onurlandırdı. Oradaki soydaşlarımızın ve Türk derneklerinin de iştiraki ile yaptığım sunum sonunda, İsveç’teki Türk çocuklarının okuma alışkanlıkları üzerine sohbet ettik. İsveç’te yaşayan çocuklarımızın anadilimiz Türkçeyi kullanma ve okuma yetkinlikleri üzerine fikir alışverişinde bulunduk ve daima birlikte tahlil teklifleri geliştirmeye çalıştık. Bu sohbet esnasında, Stockholm Halk Kütüphanesi’nin, Türk yetkili makamlarınca kütüphaneye bağışlanmak üzere getirilen Türkçe kitapları asla kabul etmediğini öğrendim.
Sohbet uzarken, çocuğunun gittiği özel okulun kütüphanesinde Türkçe kitap olup olmadığını sorgulayan bir Türk anne, aldığı yanıtı anlattı. Türkçe edebiyat yapıtlarının içeriklerine güvenemeyiz ancak Türkçeye çevrilmiş klasikleri veya İsveç edebiyatına dair kitapları kütüphanemize almayı düşünebiliriz, demişlerdi.
Bu duyduklarım beni şaşkınlığa uğratmıştı. Nasıl olur da kütüphane hizmetlerine gıptayla baktığımız gelişmiş bir Avrupa ülkesi, kütüphaneciliğin temel yaklaşımlarını es geçerek yüz bin vatandaşının anadiline sansür uygulayabilirdi? Bunu yerinde incelemek için tekrar Stockholm Halk Kütüphanesi Çocuk Kısmının yolunu tuttum.
Kütüphanede, genişçe birer kısım İsveç lisanındaki kitaplar ile İngilizce kitaplar için ayrılmıştı. Öbür lisanların rafları ise üzerindeki tabelalar ile belirtilmişti. Kütüphane bankosunun çabucak yanındaki duvarda kütüphanedeki kitapların hangi lisanlarda olduğuna ait bir liste asılmıştı. Ukrayna lisanının listeye elle sonradan eklendiği görülebiliyordu. Uygun bir işleyişe sahip olan Stockholm Halk Kütüphanesi, görünüşe nazaran topraklarında yaşayan öteki milletlerin mensuplarına gerekli kütüphane hizmetini hakkıyla veriyordu. Bu ayrıcalığa yalnızca Türkler mazhar olamamıştı. Zira Stockholm Halk Kütüphanesi Çocuk Kısmında 19 faklı lisanda kitap vardı ancak Türkçe kitap yoktu.”
TÜRKÇE KİTAPLAR REDDEDİLİYOR
Mehlika Karagözoğlu’nun İsveç seyahatinde müşahede ve tecrübelerini anlattığı yazısı şu biçimde:
“İsveç, yurttaşlarının hayat standartlarını korumak için yasa ve kuralların net olarak belirlendiği ve bunlara uymayanlara yaptırımların disiplinle gerçekleştirildiği bir ülke. İstihdamdan alışveriş sistemine, sağlıktan kültüre her hususta bir tertip hâkim. Başşehir Stockholm’de gezerken İsveç’in bu yaklaşımını yakından hissettim. Hayli planlı ve tertipli bir kent olan Stockholm’ün bütün yapı ve kurumları hayli yeterli işliyor. Daha evvel gittiğim hiçbir Avrupa kentinde bu kadar polis sireni duymamış, rastgele bir sıkıntıda anında beliren fosforlu memurlara rastlamamıştım. Stockholm’de ise polislerden müsaadesiz kuş bile uçmuyor.
İsveç Dışişleri Bakanlığı’nın bilgilerine nazaran İsveç’te 100.000’den fazla Türk yaşıyor. Ben de hem kent seyahatlerimde hem de Büyükelçiliğimizde verdiğim seminerde birçok soydaşımız ile tanışıp sohbet ettim. Buradaki Türkleri, yaşadıkları ülkeye ahenk konusunda Almanya, Fransa, İtalya ve Avusturya’daki soydaşlarımızdan daha yatkın buldum. Bunun yalnızca kuralların sıkı bir biçimde işletilmesinden değil, taleplerine isteseler de bir türlü yanıt alamıyor olmalarından kaynaklandığını ise sonradan anladım.
Her yeni ülke ve kentte olduğu üzere, Stockholm’ün de en çok kütüphanelerini merak ediyor, nasıl çalıştıklarını yakından görmek istiyordum. Neyse ki kaldığım otel kütüphaneye yürüme uzaklığındaydı ve üç sefer gidip ayrıntılı incelemeler yapma imkânını bulabildim. Kütüphane o günlerde tamir sürecinde olmasına karşın açıktı ve hizmetlerini sürdürüyordu.
1928 yılında kurulan kütüphanenin kent merkezindeki uzun silindiri andıran kubbeli binası, Mimar Gunnar Asplund tarafından tasarlanmış. Kubbenin iç kısmı, okurların kullanımına açık kitap raflarıyla örülü. İsveç’in açık raf sistemini uygulayan birinci halk kütüphanesi olan Stockholm Halk Kütüphanesi, 17.000 cildi Farsça, 15.800 cildi Arapça ve 14.500 cildi İspanyolca olmak üzere 2 milyondan fazla kitap ve bir o kadar da görsel işitsel malzemeye sahip. Kütüphane web sitesinde, merkez ve şube kütüphanelerdeki kitap koleksiyonlarının 100’den fazla lisanda eser barındırdığından ve en çok kitap ödünç alınan lisanların Rusça, Tayca, İspanyolca, Arapça, Farsça, Çince, Lehçe ve Japonca olduğundan kelam ediliyor.
Stockholm’de bulunduğum mühlet içinde halk kütüphanesinin -bir mühlet sonra öbür bir yere taşınacağı söylenen- çocuk kısmını de üç kez ziyaret ettim. Raf ve dolaplarda cins, bahis, seviye ve lisanlarına nazaran ayrılmış kitaplar; üzerinde akıl oyunları bulunan kırmızı pötikare örtülü tatlı masalar, kumaş topları ve kâğıt fenerlerle renklendirilmiş salonlar, özel tasarlanmış bir masal-etkinlik odası ve ufak bir bebek okur odasıyla, gereksiz şatafat ve masrafa gerek duyulmadan bütün gereksinimleri karşılayacak formda hazırlanmış şirin bir kütüphane bulmak beni keyifli etmişti.
“TÜRKÇE BİR KİTABA RASTLAYAMADIM”
Kütüphanenin, memleketler arası kütüphanecilik standartlarına uygun olduğuna dair bir ön kabulüm vardı. Lisan, din, ırk, cinsiyet, yaş vb. hiçbir ayrım gütmeden herkese hizmet sunma misyonunu taşıyan bir halk kütüphanesinin, bölgesinde yaşayan her bireyin eğitim ve kendi geliştirme hakkına da hürmet göstereceğine inanıyordum. Kütüphanenin verdiği birinci intiba da bu formdaydı. Katalog tarama bilgisayarlarının çabucak yanı başına küçük bir lgbt bilgilendirme köşesi bulunuyordu. Burada farklı lisanlarda bahisle ilgili kitaplar sergilenmiş ve deneyimlemeyi yönlendirici notlar asılmıştı. Kütüphanenin bir öbür kısmında de semavi dinleri tanıtıcı kitapların bulunduğu bir köşe vardı.
En çok ilgimi çeken, kütüphanedeki lisan çeşitliliği oldu. En az iki lisanı âlâ bilmeye yönlendiren eğitim sistemi sebebiyle İsveç lisanının yanında İngilizce ve Almanca koleksiyonlara da farklı bir değer verilmişti ve bu çok doğaldı. Lakin Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Çekce, Danimarkaca, İzlandaca, Fince, Norveçce, Romence, Lehçe, Ukraynaca, dahası, Arapça, Farsça, Tayca, Çince, İbranice ve Sami lisanlarında raflar dolusu pırıl pırıl fotoğraflı ve fotoğrafsız kitaplar diziliydi. Türkçe kitaplara denk gelememiştim ancak bir sonraki seferde nasılsa karşıma çıkacaklardı. Lakin sonraki inceleme seyahatimde de bu konuya ağırlaşmayı unutmakla birlikte raflar ortasında gezinirken Türkçe bir kitaba rastlayamadım.
Konuyu kütüphane görevlisine danışmak istedim. Nazik bir formda Türkçe kitap kısmını bulamadığımı söyleyip yardımını rica ettim. Yaşını almış bir bayan olan misyonlu, bu talebimden pek hoşlanmadı ve evvel hiç Türkçe kitaplarının olmadığını söyledi. Şaşkın ve sorgular bakışlarım eşliğinde bunun nasıl mümkün olabileceğini sormam üzerine, Milletlerarası Kütüphane’ye gidebileceğimi, orada çeşitli Türkçe kitapların olduğunu, bunun için de katalogdan faydalanabileceğimi tabir etti. Lgbt kısmının çabucak yanındaki katalog tarama bilgisayarında Milletlerarası Kütüphane katalogunu açmama yardımcı oldu.
Biraz umutlanmıştım. Çabucak taramaya başladım. Memleketler arası Kütüphane’de 45 adet Türkçe çocuk kitabı bulunuyordu. Bunların Türkçe-İsveççe yahut Türkçe-İngilizce bir ortada basılan ve lisan öğretme maksadıyla üretilen kitaplar olduğu anlaşılıyordu. Türk ve Türkçeye ait taramalarda çıkanlar ise Orhan Pamuk’un İngilizceye çevrilmiş romanları; Türk hamamı, Türk lokumu, Türk kubbe ve minarelerini tanıtan İngilizce kitaplar; Türkçe-Kürtçe-İngilizce sözlükler, Türk inkılâp ve demokrasi tarihine ve Kürt olaylarına ait kitaplardan ibaretti. 3 Haziran 2022 tarihinde yaptığım bu katalog taramasının tüm sayfalarını üşenmeden birer birer kareledim. Memleketler arası Kütüphane’yi ziyaret etmeye ne vaktim ne mecalim kalmıştı.
Görmek için heves ettiğim İsveç kütüphanelerinde, dünyanın en esaslı lisanlarından biri olan anadilime, Türkiye Cumhuriyetinin resmi lisanı Türkçeye tahammül yoktu. İsveç, yüz bin vatandaşının anadiline teröristlere gösterdiği müsamahayı göstermekten korkuyordu. Bu hayal kırıklığı/ uyanış ile yurda döndüm.”