Ahmet Tirej Kaya
İsveç’te 11 Eylül’de gerçekleştirilen seçimlerin parlamento ayağında, Başbakan Magdalena Andersson liderliğindeki Toplumsal Demokratlar (S) yüzde 30,5 oyla birinci oldu. S’yi sırasıyla İsveç Demokratları (SD) 20,6, Muhafazakârlar (M) 19,1, Sol Parti (V) 6,7, Merkez Parti (C) 6,7, Hıristiyan Demokratlar (KD) 5,4, Etraf Partisi (MP) 5,1, Liberaller (L) 4,6, Öbürleri 1,5 oyla takip ediyor.
Seçim sonuçları çarşamba günü yurt dışı ve geç kullanılmış oyların sayılmasının akabinde netleşecek. Şu anki tabloda sağ blok (49,7) kazandığı 175 milletvekili ile hükümet kurma bahtını elinde bulunduruyor. Sol bloğun (49,0) milletvekili sayısı ise 174.
SD’nin başkanı Jimmie Åkesson seçim gecesi yaptığı konuşmada emellerinin hükümette yer almak olduğunu söylemişti. Kimi parti yetkilileri de bugün basına yaptıkları açıklamada bakanlık vazifesi alabileceklerini belirtti. SD ile birlikte hükümet kurmak istemeyen sağ bloğun başka partilerinin nasıl bir formülle yeni idaresi oluşturacağı merak konusu.
İsveç Radyosu’nda seçim sonuçlarını yorumlayan iç siyaset uzmanı Tomas Ramberg’nin “İsveç artık toplumsal demokrat bir ülke değil” kelamı ülkedeki atmosferi özetliyor.
Seçimin bir öbür dikkat alımlı sonucu da Türkiye’den ülkeye gelen Mikail Yüksel tarafından kurulan Nyans Partisi’nin kimi belediye ve bölge seçimlerinde yüksek oylar alması oldu. Bozkurtlar isimli ırkçı oluşumla irtibatı olduğu gerekçesiyle 2018 yılında Merkez Parti’den atılan Yüksel hakkında, geçtiğimiz günlerde Türkiye’de 2009 yılında bir şahsa şiddet uyguladığıyla ilgili haberler İsveç medyasına yansımıştı.
İsveç seçimleri ülke siyasetinde nasıl bir değişiklik yaratacak? Türkiye ile devam eden NATO görüşmelerini nasıl etkileyecek? Ülkede kıymetli bir tartısı olan Kürt nüfus açısından seçim sonuçları ne manaya geliyor? Nyans Partisi’nin kimi bölgelerde oylarını arttırması neye işaret? Stockholm Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü’nden (SUITS) Doç. Dr. Paul T. Levin, Gazete Duvar’ın sorularını yanıtladı.
‘DAHA SERT CEZALAR, POLİSE DAHA FAZLA BÜTÇE’
Seçim sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Seçimlerin akabinde İsveç siyasetinde ne tıp gelişmeler yaşanacak?
Seçim sonuçlarında iki blok birbirine eşit durumda, sağ blok çok az bir farkla önde. Artık yurtdışı oyları ile gecikmiş oyların sayılmasını bekliyoruz. Ancak hükümeti kurma misyonunu almak için en büyük talih M’nin önderi Ulf Kristersson’da. Şayet son kalan oylar çok büyük bir değişiklik yaratmazsa, KD ile birlikte bir Moderat hükümet kurulacak üzere görünüyor. Bu hükümet sağ blokta yer alan İsveç Demokratları ile Liberaller’in takviyesine muhtaçlık duyacak.
Bu, düşük vergiler üzere siyasetler içeren açık bir sağ siyaset manasına geliyor. Tuhaf olan, şu anki Toplumsal Demokrat hükümet de bir grup sağ siyasetler izlemek zorunda kalmıştı. Bu sebeple yüksek ihtimal çok büyük değişimler olmayacak. Örneğin mecliste S’nin bütçe tasarısı reddedilmiş, sağ muhalefetin bütçesi onaylanmıştı. Hükümet istifa etmek yerine bu bütçe ile ülkeyi yönetmeye devam etmişti. Öteki bir örnek ise hükümet, 2015 mülteci krizinin akabinde göç ve mülteci siyasetini sertleştirmişti. İsveç bugün çok sonlandırılmış bir göç siyasetine sahip. Fakat sağ partiler seçime ‘yasa ve düzen’ vurgusuyla girdi. Bu nedenle kestirim ediyorum ki daha sert cezalarla, çete cürümlerinin ve cinayet olaylarının bitirilmesi gayesiyle polise daha fazla bütçe ayrılmasıyla karşılaşacağız.
Paul T. Levin ‘İSVEÇ ARTIK TOPLUMSAL DEMOKRAT BİR ÜLKE DEĞİL’
Seçim sonuçlarına nazaran İsveç Demokratları ülkenin ikinci büyük partisi oldu. Bu ne manaya geliyor?
Sonuçlar, bir açıdan SD’nin hükümete girmek isteyeceği manasına geliyor. Lakin L bu türlü bir hükümeti desteklemeyeceğini söyledi. Benim varsayımım SD, L ile birlikte hükümete dışarıdan dayanak verecek. Seçim sonuçları diğer bir açıdan ise, SD’nin mecliste daha değerli bir konuma oturması manasına geliyor.
Daha geniş açıdan bu, İsveç Radyosu’ndan Tomas Ramberg’nin formüle ettiği üzere, İsveç’in artık bir ‘Sossigt’ (Sosyal Demokrat) ülke olmadığı manasına geliyor. İsveçlilerin hayli büyük bir çoğunluğu sağ siyasete oy veriyor. Bununla birlikte bloklar birbirine eşit durumda. Bunun nedeni ise sağ partilerden biri -Merkez Parti- SD ile birlikte hareket etmek istemiyor ve bu sebeple sol bloğu destekliyor.
SD Avrupa’daki gibisi olan başka partiler üzere ‘normal’ bir parti olmadığı için parlamentoda birtakım sorunlara neden oldu. Başkalarından, örneğin Norveç’teki ‘Framstegspartiet’ oluşumundan farklı olarak SD, İsveç’teki ırkçı ve faşist hareketin içinden gelişti. Parti ırkçılığa karşı ‘sıfır tolerans’la 90’lardan itibaren büyük bir değişime uğradı. Bugün çok sayıda kişi SD’yi ‘rumsrena’ (evcil hayvan) olarak kıymetlendiriyor. Parti geçmişiyle kesin bir biçimde hesaplaşmanın bir sistemi olarak, seçimden evvel kendi tarihini içeren bir dizi çalışma yaptı. Lakin partinin faal üyelerinin hala ırkçı yahut Neo-Nazi oluşumlarla teması ortaya çıkıyor. Bu Merkez Parti’nin ve Liberaller’in muhakkak bir kısmının onlarla işbirliği yapmasını zorlaştırıyor.
Bu maniler, evvelki seçimde, SD ile birlikte parlamentoda çoğunluğa sahip olmasına karşın sağ bloğun hükümet kuramamasını beraberinde getirmişti. M ve KD bu pürüzleri aşmayı seçti ve 11 Eylül’deki seçim öncesinde SD ile birlikte çalışmaya tercih etti. Liberaller buna karşı çıksa da, bu muhalefet hudutlu bir seviyede kaldı.
‘YENİ HÜKÜMET NATO ÜYELİĞİNDE DAHA İSTEKLİ OLACAK’
Türkiye, İsveç ve Finlandiya ortasındaki NATO görüşmeleri devam ediyor. Seçim sonuçlarının bu görüşmeler üzerinde nasıl bir tesiri olacak?
Sanıyorum ki bir sağ hükümet, İsveç’in NATO üyeliği için çabalamak konusunda çok daha istekli olacak. M ve L uzun müddettir NATO üyeliği için uğraşıyor.
‘DAHA FAZLA İADE EDİLME HADİSESİ GÖRMEMİZ MÜMKÜN’
İsveç’te yaşayan Kürtler bu üç ülke ortasındaki görüşmelerden ve yapılan mutabakattan ötürü huzursuz. Türkiye İsveç’ten, kimi şahısların iade edilmesini istiyor. Ayrıyeten İsveç’in hakkında Türkiye’ye iade etme kararı verdiği de çok sayıda Kürt mülteci var. Seçim sonuçları İsveç’teki Kürtler için ne manaya geliyor?
Bu, İsveç Kürtlerinin yararına olan bir seçim sonucu değil. Ne M ne de KD, Kürt probleminde V, S, ya da bağımsız Kürt Milletvekili Amineh Kakabaveh üzere net bir hal aldı. Bu yüzden sağ bir hükümetin şayet isterse Türkiye’ye, politik olarak ödünler vermesi kuşkusuz daha kolay olacaktır.
Aynı vakitte bir sağ hükümet Liberaller’nin takviyesine bağımlı. L’nin içinde Kürt problemi için çaba eden çok sayıda milletvekili var, bu yüzden M ile KD’nin yapabilecekleri konusunda politik hudutlar mevcut. Ayrıyeten iade süreçlerinde tüzel hudutlar da bulunuyor. İsveç, vatandaş olan şahısları değil, yalnızca İsveç maddelerine nazaran cürüm olarak bedellendirilen hareketleri işlemekle kuşkulu olan bireyleri iade ediyor.
Seçimi kimin kazandığına bakmaksızın, muhtemelen gerçekleşecek bir anayasa değişikliği süreci seçimlerden evvel başlamıştı. Şu an bunun için anayasa değişikliğini gözden geçirecek öteki bir meclis kararı gerekiyor. Bu anayasa değişikliği terör hataları yasasında bir sertleşme manasına geliyor ve PKK ile bağı olan bireyler hakkında sonuçlar doğurabilecek. Örneğin, polis ve savcılar, örgütü faal bir biçimde destekleyen PKK sempatizanlarını daha kolay yargılayabilecek. Ve tahminen de bunun, insanların Türkiye’ye iadesi üzere sonuçları olabilecek. Medyadaki bilgilere nazaran İsveç’te 30’un üstünde Kürt, PKK’yle temaslı olduğu gerekçesiyle Türkiye’ye iade edilme riskiyle karşı karşıya. İsveç Türkiye ile yaptığı muahedede, süreci hızlandıracağına dair kelam verdi ve daha fazla iade edilme hadisesi görmemiz mümkün.
‘NYANS HOŞNUTSUZLUĞU TOPLUYOR’
Seçimlerde, Mikail Yüksel tarafından kurulan Nyans Partisi’nin birçok bölgede büyüdüğü görülüyor. Bu mevzu hakkında ne söylemek istersiniz?
Seçimin nasıl sonuçlar ortaya çıkaracağı konusu şimdi meçhul. Ancak Nyans’ın Toplumsal Demokratlar’dan değerli sayıda oy almış olması ve bu oyların sonucu etkilemiş olması mümkün görünüyor. Durumun bu türlü olmasına bakmaksızın, Nyans’ın ilerlemesi, mevcut partilerde kendisinin temsil edilmediğini hisseden göçmen kökenli birçok İsveçlinin ve çok sayıda Müslümanın olduğunu gösteren bir işaret. İsveç’teki Türkler ve Müslümanlarda kendi kümelerinden gelen siyasetçilerin maruz kaldığı tavırlar nedeniyle büyük bir hoşnutsuzluk var. Bunlardan en bilineni Mehmet Kaplan. Kaplan, bir medya baskısına maruz kaldı ve siyaseti bırakmaya zorlandı. Nyans bu hoşnutsuzluğu topluyor.