İstos Yayınları, bir hayal ve emelle yola çıktı. 50 yıl evvel kesintiye uğrayan Rumca yayıncılığı tekrar canlandırmak, Türkiye yayıncılık geleneğindeki bir kopuşu telafi etmek üzere çalışmalarına başladı. Kurucuları ortasında yer alan Foti Benlisoy’un tabiri ile vakit zaman çok süratli koşmak durumunda kaldılar, bazen yoruldular, orta verdiler ancak 10 yıl boyunca ayakta kalmayı başardılar.
İstos, ortadan geçen vakte pek çok kitap, sinema, atölye, sohbet, buluşma, şenlik sığdırdı. Kurucu takımı epeyce geniş olan istos Yayınları’nın 10. yaşını, gelecek yeni yaşlarını, şimdiye kadar yaptıklarını, yapamadıklarını ve neler yapmayı planladıklarını Foti Benlisoy, Seçkin Erdi ve Anna Maria Aslanoğlu ile konuştuk.
Foti Benlisoy ‘NOSTALJİYİ PRATİKLE İKAME ETMEK İSTEDİK’
İstos Yayınları nasıl bir fikirden ortaya çıktı?
F.B: İstos, yaklaşık 10 yıl evvel uzunca bir tartışma sürecinin eseri. Kalabalık bir küme olarak böylesi bir muhtaçlığın varlığını, yokluğunu, giderilip giderilemeyeceğini uzunca bir mühlet tartıştık. Sonucunda bunu denemeye karar verdik. İstos Yayın aslında, ki başından itibaren daima vurguladık, gerek İstanbul’un gerekse de Türkiye’nin yayıncılık geleneğindeki bir kopuşun olumsuz istikametlerini telafi etmeye yönelik bir uğraş. Gerek Osmanlı periyodunda gerekse de Cumhuriyet’in birinci 40 yılında Rum yayıncılık geleneği hayli canlı. Hele hele İstanbul bunun merkezi. 1950’lilerin ikinci yarısı itibariyle çeşitli nedenlerle Rumların ülkeyi terk etmek zorunda bırakılmasının akabinde bu gelenek de ortadan kalktı. Geleneğin kopmuş olan halkasını bugün ile birleştirebilir miyiz sorusunu sorduk. Nostalji yapmayalım, nostaljiyi pratikle ikame edelim diye konuştuk. 10 yıl geçti, bir nebze başarılı olduğumuzu söyleyebiliriz.
S.E: Buradaki değerli bir vurgu İstos’un sivil bir teşebbüs olması. Sivil ve bağımsız olması şu nedenle kıymetli; biz kesintiye uğramış bir geleneği sürdürüyoruz, İstanbul Rum toplumunun pratiğini içinde yaşadığı topluma ve Türkiye sonları dışındaki Türkiye kökenli Rumlara göstermeye onları da modülü kılmaya çalışıyoruz. Bunlarla birlikte ve en kıymetlisi Türkçe yazan, okuyan kamuoyuna bir kütüphane sunuyoruz. Bu topraklarda Yunanca, Türkçe, Yunan alfabeli Türkçe üretilmiş kıymetli edebiyat yapıtlarını, araştırma yazılarını, tanıklıkları bir tarihi sınır içinde ulaştırmaya çalışıyoruz. Bu yüzden İstos’un yayın programında 10 kitabın yedisi Türkçe iken ikisinin çift lisanlı birinin de Rumca olmasına gayret gösteriyoruz.
A.M.A: “Anlatılan kentin hikayesidir” şiarıyla çıktık yola. Ortak bir coğrafyanın ortak hafızasını ortaya çıkarmak yaklaşımlarımızdan bir tanesiydi. İkinci odağımız nostalji kısmı… Ah ne hoş günlerdi yaklaşımının ötesine geçen bir anlatı oluşturmaktı gayemiz. Üçüncüsü de şimdiye kadar gayrimüslim anlatıları homojen topluluklara işaret ediyor, bu elbette gerçekçi değil, tıpkı içinde yaşadığı geniş toplum üzere azınlık toplumları da heterojen yapıdalar. Bizim birinci yayınlarımızdan bir tanesi aşağıdan bir kelamlı tarih anlatısı; ‘Fahişe Çika.’ Bu kitabı çok önemsiyoruz, zira gayrimüslim toplulukların içindeki sınıflara dair çok güçlü bir anlatı. Bir diğer yaklaşımız da direkt transfer yapabilmek, üçüncü lisanların aracılığı olmaksızın Türkçe ve Yunanca ortasında geçişi sağlamaktı.
‘YUNANCA ROMANI ÇOK DEĞİŞİK BİR OKUR KİTLESİ KİTABI KUCAKLADI’
Her biriniz politik bireylersiniz. Politik tutumunuzun İstos’a yansıması nasıl oldu?
F.B: İstos esasen en geniş manasıyla politik bir proje. Türkiye’de Rum yayıncılık hayatının kesintiye uğramış olmasını sorun olarak tanımlayıp bu sorunu bertaraf etmeye çalışmak başlı başına politik bir tavır. Problemin bu boyutu yalnızca bizim tarafımızdan değil, bizimle temas eden herkes tarafından da anlaşılıyor bence. İstos’u, haksızlık etmek istemem elbette fakat diğer yayınevlerinden ayıran niteliklerden bir tanesi bu.
Milliyetçiliğin yaratmış olduğu ve yaratmaya devam ettiği tahribatın karşısında durabilmek, ulus devletin kültürel hayatta yaratmaya devam ettiği tahribata dikkat çekebilmek üzere bir politik duruşu sahiplenen pek çok insan var zati. Bir örnek vereyim: 50 yıl sonra İstanbul’da birinci özgün Yunanca romanı bastığımızda çok değişik bir okur kitlesi bu kitabı kucaklamıştı, Yunanca bilmiyor olmasına rağmen… Bu yayın bizim açımızdan tahminen ticari bir intihar teşebbüsüydü, fakat beşerler yalnızca raflarda Yunanca bir kitabın olduğu görmekten heyecanlandı ve bunu mümkün kılabilmek için dayanak oldular.
Anna Maria Aslanoğlu İstos yalnızca yayıncı değil. Öteki kültürel faaliyetleri de var. Neden yayıncılık dışında bu cins faaliyetler yürütüyorsunuz?
A.M.A: İstos’u kurarken en başından beri niyetimiz yalnızca yayıncılık yapmayalım fakat kültür sanat alanında faaliyet gösteren bir oluşum olalım idi. Yayıncılık bunun birinci adımıydı bizim için. İstos’un kalabalık bir kurucu takımı var. Hepimizin de çalıştığı farklı dallar var. Bir formda yayıncılık alanında deneyimimiz vardı ve buradan hareket ettik birinci olarak. İstos Yayın 10, İstos Sinema 9,5 yaşında. Bir vakitler Beyoğlu’nda İstos kafemiz vardı, pandemide kapatmak zorunda kaldık. İstos atölyeleri ve İstos sohbetleri, İstos kafe ile yeşerdi. Yunanca atölyelerini müzik atölyeleri takip etti. Müzik atölyesinden bir İstos korosu çıktı.
İstos atölyeleri pandemide dijital ortamda devam etti. Bizim için enteresan bir tecrübe oldu. Bir baktık ki, bütün dünyadan bir ilgi var. Dijital ortamda çoğaldığımızı fark ettik. Önümüzdeki aylarda bu atölyeleri hem fizikî hem de dijital ortamda sürdüreceğimiz bir sistem kuracağız.
Seçkin Erdi ‘DAHA FAZLA YAYIN YAPABİLMEK İSTİYORUZ’
Önümüzdeki devir ne çeşit atölyeleriniz olacak?
A.M.A: Yunanca atölyelerimiz devam ediyor. Müzik atölyelerini de sürdürmek istiyoruz.
F.B: Yeni bir yere geçtik. Sonbahardan itibaren hem İstos sohbetlerini yine canlandıracağız, daha tarih yüklü olacak lakin tıpkı vakitte da çağdaş sıkıntıları ferah feza tartışabildiğimiz bir alan oluşturmaya çalışacağız.
S.E: Bir de bunlara seminer paketleri eklemek istiyoruz. İstanbul’da fizikî formda olamayanların buradaki konularımıza ve sorunlarımıza dahil olabileceği sistemler geliştireceğiz. Bültenler, görüntü tefrikalar, okuma kesimleri oluşturma üzere planlarımız var.
İkinci 10 yılındaki İstos, dostuyla, okuruyla, ilgilisiyle, omuzdaşıyla hem Türkiye’deki hem de Türkiye dışındaki tüm muhatapları ile direkt münasebet kuran, kendine dair daha çok bilgilendiren, daha fazla kitap yayınlayabilen, öteki mecralar da çıkartabilen bir alan olmak istiyor.
10 yıl sonra hedeflerinizi gerçekleştirdiğinizi düşünüyor musunuz?
F.B: 10 yıl devam edebilmek bizim ebatlarımızda bir mecra için bir muvaffakiyet aslında. Temel olan alışılmış ki, bardağın boş tarafını tartışmak. Seçkin, az evvel önümüzdeki 10 yılda yapacaklarımızı sayarken orada örtük de bir özeleştiri de vardı. Daha fazla yayın yapabilmek istiyoruz, Türkiye’nin mevcut ekonomik şartlarında bunu yapmak, konuşmak da güç gerçi. Bizim zihnimizde, not defterimizde, bilgisayarımızda yayınladığımızın kat be kat fazlası var. Bir de içinde bulunduğumuz alanın ne kadar geniş, ne kadar boş ve ne kadar muhtaç olduğunu görünce biz çok süratli koşmak zorunda kaldık. Bu bir yandan âlâ lakin öbür taraftan da yorucu. Daima kendimizi yine yapılandırmak zorunda kalıyoruz, zira fazla koşunca süratli yorulabiliyorsun. Şunu da söyleyebiliriz önümüzdeki 10 yıl için, doldurmaya çalıştığımız alan kadar hala boş bir alan var. İstos’u bir çalıya benzetebiliriz. O çalının içinden bir sürü kısım çıkıyor, bunlar birbirine dolanıyor. istos sinema, Yunanistan’dan bir öteki kolektif ile birinci sefer bu yıl Pera Müzesi’nde gerçekleşen Yunanistan Sinema Günleri’ni yapabiliyor. Bunlar birbiri ile örtüşebiliyor. Sarmalanarak gidiyor. Biz daha fazla da kol çıksın, kollar birbirine daha fazla dolansın istiyoruz. Umarım bunu başarabiliriz.
‘İSTOS’UN RUM TOPLUMU İÇİNDEKİ CAZİBESİ VE TESİR ALANI GENİŞLEDİ’
Yaptığınız faaliyetlerin Rum toplumu içindeki karşılığı nedir? Beklediğiniz karşılığı bulabiliyor musunuz?
F.B: Rum toplumu dediğimiz şeyin kollarının çok zayıf olduğunu görebilmek gerekiyor. Biz İstos’u hiçbir vakit Rum toplumunun ya da kurumlarının sözcüsü, temsilcisi olarak oluşturmadık. O denli bir argümanımız ve niyetimiz de yok. O alanın hem içerisinden hem de dışarıya gerçek konuşuyoruz. Tek taraflı bir ilgi olsun istemiyoruz. Aksine her vakit çeşitli alanlarda köprüler kurmaya çalışıyoruz. Anna az evvel “Rum toplumu homojen değil” dedi. Toplumun içinde siyasi, ulusal, cinsiyet temelli bir dizi hiyerarşi var. Hasebiyle bu hiyerarşilere tabi olmamak da bizim açımızdan değerli bir faktör. Ancak şunu söyleyebiliriz, biz ilerledikçe, çalışmalarımız ilerledikçe İstos’un Rum toplumu içindeki cazibesi ve tesir alanı da genişledi. Rum toplumundan çeşitli kurumlarla, beşerlerle, kümelerle çok daha yakın irtibat içindeyiz.
Rum toplumu ile ne tıp iş birlikleri ve takviye ağları içindesiniz?
S.E: Biz başından beri Rum toplumunun demokratik yollarla seçilmiş vakıfları ve temsilcileriyle ya da tarihi dini temsilcileri ve başka kurumsal bağlarımıza daima şu unsurla devam etmek istedik: somut iş. Yalnızca bir yayınevi değil, bir kültür mecrası da olduğumuz için bu iş bir kitap, toplantı, seminer, atölye olabilir. İş birlikleri ve somut projeler etrafında ilgilerimizi sürdürmeyi de arzuluyoruz.
F.B: Problem yalnızca azlık değil. Azınlık olmak yalnızca sayı ile ilgili bir şey değil. Bu topluluklar belirli siyasetlerle azınlıklaştırılmış ve hem de kalanlara bu topraklara ilişkin olmadıkları, burada “azlık” oldukları belletilmiş. Azınlık içerisindeki bireylerde böylelikle kamusal görünürlüğünü mümkün olduğu ölçüde hudutlu tutma eğilimi, görünürlük korkusu oluşuyor. Aşikâr alanlarla sonlu tutmak, daha ötesine gitmemek üzere bir içe dönüklük çabucak hemen bütün azınlık toplumlarında kelam konusu. Bu, Rum toplumu için de çok geçerli. Hasebiyle İstos üzere mecraların yaptığı ikinci bir tesir de var: Kaygı habitusunu kırmak. İstos’un, daha dışa dönük bir tavır içinde olmak, toplumun daha geniş bölümleri ile azınlık ortasında bağlar kurmaya çalışmak üzere bir faaliyete de oluyor. Bu da Rum toplumu içinde hissediliyor kuşkusuz.
S.E: Rum toplumu dediğimiz şey, yalnızca Türkiye’deki toplum değil. Dışarda çok önemli bir kitle var. Hâlâ bu tarafı takip eden, Türkçe okuyup yazan bir nüfus var Türkiye’de yaşamayan. İstos’u radarına alan bir nüfus.
10 yıl evvel İstos’u yapabilme hamasetini, misal bir hem içerden dışarıya, hem dışarıdan içeriye konuşmanın en kıymetli örnekleri olan Aras Yayıncılık’tan ve elbette Hrant Dink’ten aldık. O örnekler olmasaydı, İstos da olmazdı. O nedenle biz de bizden aldığı motivasyonla ortaya çıkabilecek bir mecraya cüret verebiliyorsak ne memnun. Bu da aslında “İstos neyi başardı 10 yılda” sorusuna bir karşılık daha olur.
A.M.A: İstos’un temas etme eforu içinde olduğu yerlerden biri de okullar… Zira çiftdillilik ya da çokdillilik bizim için en başından beri kıymetli bir kavramdı. O yüzden İstos’un çiftdilli gençlerle hasebiyle Rum toplumunun gençleriyle temas etmesi bizim için hakikaten değerli.
Dışa dönüklük konusuna örnek. Sismanoglio Megaro’da, Türkçe anadilli olup Yunancayı sonradan öğrenen insanların çevirileriyle bir derleme kitabımız oldu. Muharrir ve eğitmen Vasilis Danellis ile Akademisyen ve mütercim Damla Demirözü’nün editörlüğünde hazırlanan Yunankarası isimli polisiye hikayeler derlemesi. Bu kitabın tesiriyle Yunanistan’da dost bir yayınevi misal bir çalışma yaptı. Türkiyeli müelliflerden oluşan hikayeleri aldı, anadili Yunanca olup Türkçe öğrenenlerin çevirisiyle bastı.
‘YAPTIĞIN İŞ BİR DİĞER MİSYONU DA ÇAĞIRIYOR’
Çokdilli yayın yapmanın avantaj ya da dezavantajları neler?
F.B: Bu toprakların yayıncılığı tabiatı itibariyle çokdilli ve bu unuttuğumuz bir şey. Dilsel manada çok güçlü bir art plan var. Biz gelenekteki bir kopuşu tadil etmeye çalışıyoruz derken aslında bu. Tabi ki çok güç. Ne sıkıntı? 1960’lı yılların başına kadar Rumca kentin kamusal lisanlarından biri. Bu tarih ortadan kalktı. Bunun kalkması ne manaya geliyor? Bizim yaşadığımız en büyük kasvet Yunancada güzel çeviri yapacak, uygun editörlüğünü yapacak insanların azalmış olması. Bu nedenle “eğitsel” bir karakter de almak durumunda kalıyoruz. Zira İstos bir yerde kendi tercümanını, kendi editörünü, grafikerini eğitmek durumunda. Yaptığın iş bir öbür misyonu da çağırıyor.
S.E: Önümüzdeki yılki yayın programımızda çok daha fazla Yunanharfli Türkçe (Karamanlıca) metin yayınlamak var. Bugün kullandığımız çağdaş Türkçenin köklerini Karamanlıcada bulmak uygun bir alıştırma.
Pandemiden yayıncılık dünyası önemli etkilendi. Şimdilerde de bir ekonomik kriz kelam konusu. Sizin bu süreçteki tecrübeniz nedir?
S.E: Biz aslında pandemiden çabucak evvel, ekonomik krizin birinci dalgası yaşanırken hayatta kalabilmek için faaliyetlerimizi dondurduk. Satışlar devam etti ancak kitap üretimi minimuma indi. Kafe faaliyetimiz devam etti fakat onu da pandemide kapatmak zorunda kaldık. Bu hibernasyon hali 2022’nin başında daha etkin yayın hayatına dönebilmemizi sağladı lakin Türkiye’de ekonomik kriz derinleşmişti ve global bir kâğıt krizinin ortasında kaldık. Bu yılı ayda bir yeni kitap yayınıyla bitirip kâğıt ve ekonomik krizi atlatabilirsek en azından hayatta kalmış olacağız.
‘OKURLA DİREKT İLGİ KURMAYI ÖNEMSİYORUZ’
Dağıtım tarafında ne cins problemler yaşıyorsunuz?
S.E: 15-16 Haziran tarihlerinde Türkiye Yayıncılar Birliği’nin 10. Türkiye Yayıncılık Kurultayı gerçekleşti, orada da elbette bu, yayınlama özgürlüğüyle birlikte ana gündemlerden biriydi. Aşağı üst bütün butik, küçük, niş yayıncılar tahlil olarak şunu söylüyor: Okurla direkt alaka. Biz hepimiz artık rafta yer bulamıyoruz, bu artık çok net. O yüzden direkt indirimli satış yapabildiğimiz istospoli.com’u hayata geçirdik. Bizim okurumuz bizi bulacaktır, buna inanıyoruz ve biz de okuyucuyu bulmayı çok önemsiyoruz. İstanbul Edebiyat Evi-Kıraathane’nin eylül ayında gerçekleşen Kitap Şenliği de bu manada çok değerli bir buluşma. Ya da gazeteci ve muharrir Serdar Korucu’nun hazırladığı ‘Şimdi Kim Kaldı İmroz’da?’ kitabımızı 15 Ağustos’ta İmroz’a gidip oradaki köylerde, kahvehanelerde sunmayı önemsiyoruz. Rastgele bir kitabımızla bir okulun etkinliğinde stantta bulunmayı önemsiyoruz. Biz stantta durmayı seviyoruz. Bunlarla birlikte küçük kitapçıların bizimle alakasını de çok önemsiyoruz.
Her ay yeni bir kitap yayınlamak istediğinizden bahsettiniz. Programınızda hangi kitaplar var önümüzdeki periyoda dair?
S.E: Umarım eylül ayında, Türkiye gazeteciliği için çok kıymetli bir isim olan Teodor Kasap’ın külliyatının yayını projemizin birinci adımını atacağız. Ayrıyeten eylül-ekim programımızda İstanbul Rumları üzerine başucu kitabı sayılan akademik kitaplar olacak. Baskısı tükenmiş kitaplarımızı da peyderpey tekrar yayınlıyoruz.