İstifçilik sendromu nedir, belirtileri neler, tedavisi var mı?

Getty Images

Fincanlar, boş kavanozlar, teneke kutular, doldurulmuş hayvanlar, plastik kaplar, CD’ler… Edward Brown’ın konutunda çabucak her şey var.

Brown’ın hayatı boyunca biriktirdiği objeler üst üste yığılarak meskenini yaşanması sıkıntı bir yer haline getirmiş.

İngiltere’nin kuzey kenti Blackburn’de yaşayan 60 yaşındaki Brown, “Buraya gelenlerin hareket edebileceği yer yok” diyor.

Brown, İstifçilik sendromu, istifleme (biriktirme) bozukluğu, kompulsif istifleme ya da dispozofobi olarak bilinen ruhsal bozukluktan mustarip.

BBC Edward Brown, istifçilik sıkıntısının farkında ve birebir durumda olanlarla oluşturduğu kümeyle birlikte sorunu aşmaya çalışıyor

Bu durum, kişinin öbür insanların kıymet vermediği ya da çok az kıymet verdiği objelerden kurtulmakta büyük zorluk çekmesine neden oluyor.

ABD’deki Illinois Teknoloji Enstitüsü’nde psikoloji kısmında doçent olan klinik psikolog Gregory Chasson, “Bu elden çıkarma zorluğu, ekseriyetle ömür alanını dolaşılamaz hale getiren kıymetli bir dağınıklığa yol açıyor, odalar tasarlandıkları emel için kullanılamaz hale geliyor” diyor.

Gazeteler, mecmualar, yemek kapları, ayakkabılar ve kablolardan şemsiyelere ya da şişe kapaklarına kadar. Güzel durumda olan ya da çok kullanımla ömrü tükenmiş şeyler, istifleyen için pahalı objeler haline geliyor.

Bu, kadın-erkek, kültür ya da sosyo-ekonomik pozisyon ayrımı gözetmeyen bir durum.

Amerikan Psikiyatri Birliği’ne nazaran, bu bozukluk, dünya nüfusunun en az %2,6’sını etkiliyor ve 60 yaşın üzerindeki şahıslarda ve anksiyete yahut depresyon üzere öbür psikiyatrik teşhisleri olanlarda daha fazla rastlanıyor.

Journal of Psychiatric Research’te (Psikiyatrik Araştırma Dergisi) yayımlanan bir çalışmaya nazaran, bu şahısların semptomları Covid salgını sırasında “belirgin biçimde kötüleşti”.

Getty Images

BİRİKTİRME DÜRTÜSÜ

Bir öteki değerli özellik de bu bozukluğa sahip bireylerin objeleri edinme ve saklama konusundaki güçlü dürtüleri.

Kanada’daki British Columbia Üniversitesi İşletme Fakültesi’nden doçent Christiana Bratiotis, “Bu yalnızca görebildiğimiz kaotik ortam değil, birebir vakitte bir şeyler satın alma, toplama ya da pasif olarak hayatınıza giren objeleri biriktirme dürtüsüdür” diyor.

“Bu objelere ait sahip oldukları inançlar ve onlarla kurdukları güçlü duygusal bağ nedeniyle onları korumak istiyorlar.”

Bratiotis, birtakım hastalarının kendisine şöyle şeyler söylediğini belirtiyor: “Bu eşyalar kız kardeşim için olduğu kadar benim için de çok şey tabir ediyor. Onlardan ayrılmak, kardeşimle tüm bağlarımı koparmak üzere olur.”

Bratiotis, istifleyenlerin topladıkları eşyaların “onların kimliklerinin bir kesimini temsil ettiğini” söylüyor.

Ayrıca, bu objelere bir gün amaçlanan kullanımları ya da alternatif bir kullanım için gereksinim duyabilecekleri inancı da yaygınlık gösteriyor.

Getty Images

İSTİFÇİLİĞİN TEHLİKELERİ

Bu sorunu görmezden gelmenin sıhhat açısından tehlikeleri, fizikî olanlar başta olmak üzere, aslında göründüğünden çok daha fazla ve önemli.

Klinik psikolog Chasson, kompulsif biriktirme hastalığını, her türlü tehlikeli ortama yol açabilecek, yangın, düşme, yaralanma tehlikeleri ve astım üzere hastalıklara yakalanma mümkünlüğünü artıran büyük bir risk” olarak niteliyor.

Bratiotis’e nazaran, ruh sıhhati açısından, bu durumdan mustarip şahısları toplumsal olarak izole etme, “tembellik, ahlaksızlık yahut ferdî standartların eksikliği sorunu olarak yorumlayan ve bunu ruh sıhhati sorunu olarak anlamayan toplum tarafından damgalanma” tehlikesi kelam konusu.

SÜREKLİLİK

Çoğu kişi objeleri hoş oldukları, hoş anılar çağrıştırdıkları için yahut bir gün muhtaçlık duyulabilir diye saklama eğilimindedir. Evrimsel bakış açısından da esasen avcı-toplayıcılıktan geliyoruz ve objeleri hayatımıza sokma ve saklama eğilimi taşıyoruz. Fakat bu bizi istifçi yapmaz.

Bunun bir davranış biçimi olduğunu ve bu nedenle “hafif seviyeden şiddetliye kadar değişen bir süreklilikte ortaya çıktığını anlamak önemlidir” diye açıklıyor Bratiotis.

Peki ne vakit kompulsif biriktirme olayıyla, ne vakit yalnızca “koleksiyoncu ruhlu” bir şahısla karşı karşıyayızdır?

Chasson, “Bazen bu çizgiyi çizmek zordur” diyor ve ekliyor: “Ancak bireyde yahut etrafındakilerde bozulmaya yahut zahmete neden olduğunda sorun haline gelir ve teşhis edilebilir.”

Ayrıca meskendeki günlük hayatın dağınıklık ve birikme nedeniyle imkânsız hale gelmesi de kıymetli bir işarettir.

Adım atacak yer olmayan, tıka basa eşya dolu bir mesken imgesi yanlış bir tasvir olmasa da en uç hadiseler için geçerlidir. Televizyon programlarına bahis olanlar da onlardır.

Daha hakikat bir tasvir için, istifçiliğin ne vakit bir ruh sıhhati sorunu haline geldiğini değerlendirmede kullanılan kaynaklardan biri olan aşağıdaki fotoğrafa bakabilirsiniz.

FROST RO, STEKETEE G, TOLIN DF, RENAUD S.

Bir oturma odası, mutfak ve yatak odasının 9 başka fotoğrafını gösteren ve biriktirilen objelerin sayısına nazaran 1’den 9’a kadar sıralanan bir dizi manzara var (1 dağınıklık olmamasını, 9 en şiddetli dağınıklığı gösteriyor).

Bunlar 2008 yılında Psikopatoloji ve Davranışsal Kıymetlendirme Mecmuası’nda yayınlanan bir çalışmadan alındı ve 3 sonrası kompulsif bir istifçinin varlığına işaret ediyor.

NEDEN KAYNAKLANIYOR?

Ancak objelerin birikmesi, sorunun sadece dışa vurumu ve görünen kısmı.

Bratiotis, “Dağınıklığın altında, hem mecazi hem de gerçek manada, bu sorunun daha az görünür olan, fakat bu davranışın gelişimi için çok değerli itici güç olan kısımları var” diye açıklıyor.

Karar vermede zorlanma, mükemmeliyetçilik ve erteleme üzere kimi kişilik özelliklerinin bir ortaya gelmesi, bir bireyi istifçilik sendromuna yatkın hale getirebilir.

Getty Images Muhakkak çeşitten objeleri toplamayı tabir eden koleksiyonculuktan farklı olarak istifçilik her tıp objenin kaotik bir biçimde toplanmasına yöneliktir

Bratiotis, “Bu insanların daha yavaş karar verme ve karar verdikten çabucak sonra kararlarını sorgulama” özelliklerinden kelam ediyor.

Bu bozukluğun tek bir nedeni olmadığını belirterek “Bu yalnızca evrimsel biyoloji, yalnızca genetik ya da nörobiyoloji değil, tüm bunlar rol oynuyor” diyor.

“Kompulsif bir istifçinin beyninin farklı çalıştığını” belirten Bratiotis, eşyalarını kaldırıp atmayı içeren vazifeleri yerine getirmeleri istenen şahısların beyin taramalarında bu farklılıkların gözlemlendiğini söylüyor.

“Bu nedenlerin kimi hayat tecrübeleriyle ve bilhassa de kayıpla ilgili tecrübelerle birleşmesinin bu sorunu tetiklediğini” belirtiyor ve bu sorunun orta yaşta belirginleşmesine karşın çocuklukta yahut yetişkinlikte gelişmeye başladığını vurguluyor.

“Araştırmalar, olayların %50’sinden fazlasında sorunun 11 ila 20 yaşları ortasında ortaya çıktığını gösteriyor.”

Chasson, belirtilerin “Başkalarının çöp olarak gördüğü objeleri saklamak üzere şeylerle kendini gösterebileceğini”, lakin her şeyden evvel niyet süreci ve onları çevreleyen inançların tesirli olduğunu belirtiyor.

Psikolog, istiflemenin daha sonra ortaya çıktığını, çünkü çocukların ileri yaşlara kadar bir şeyler toplama ve depolama imkanına sahip olmadığını söylüyor.

Getty Images Satın alma dürtüsü de istifçiliğin belirtilerinden

TEDAVİSİ MÜMKÜN MÜ?

İstifçiliğin tedavisi şimdi bulunamadı. Lakin en umut verici tedavi, bu bahiste uzmanlaşmış bilişsel-davranışçı terapi (BDT).

Geniş manada BDT’nin maksadı, insanların davranışlarını değiştirmek ve daha yeterli hissetmelerini sağlamak için, düşünme biçimlerini değiştirmektir.

Bratiotis, “Sonuçlar ölçülü denebilir, lakin büsbütün başarılı değil” diyor.

Chasson, tedavinin ayrıyeten “sonuçlarının şiddetini ve tesirini azaltmak ve (rahatsızlıktan mustarip kişinin) hayat kalitesini uygunlaştırmak ve muvaffakiyetleri sürdürmek için müdahalelerde bulunmayı” amaçladığını vurguluyor.

“Ayrıca, kolaylaştırıcılarla kendi kendine yardım kümeleri yahut farklı küme yaklaşımları üzere diğer usuller de var” diye ekliyor.

Aynı halde, ailelerin ya da arkadaşların da yardımcı olmak için yapabilecekleri çok şey var.

Bratiotis öncelikle sıkıntıya karşı “suçlayıcı bir konum almak yerine empati ve sıcaklıkla yaklaşmalı, ‘sen’ yerine ‘ben’ demek gerektiğini” söylüyor ve şu örneği veriyor:

“Bu meskende yaşamandan kaygı duyuyorum; zira güç bir periyottan geçtiğini biliyorum; bu koridoru kullanamıyorsun zira koridor tıka basa dolu ve düşmeni istemiyorum” diyebilirsiniz. Bu, “Bu koridoru temizlemen lazım, yoksa düşeceksin” demekten çok farklıdır.

Ayrıca, ne kadar uygun niyetli olurlarsa olsunlar, arkadaşların ve ailenin her vakit yardım etmek için en güzel şahıslar olmadığını da kabul etmek değerlidir.

Yine de, istifçiye dışarıdan yardım arama ve teminat altına alma konusunda dayanak sunabilirler.