T24 Haber Merkezi
Altılı Masa’nın ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ kapsamında hazırladığı anayasa değişikliği çalışması açıklandı.
6’lı Masa; Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Teklifi’ni bugün açıkladı. 84 unsur, 9 başlıkta değişiklik öngörenAnayasa teklifinde cumhurbaşkanının yetkileri belirlendi. Teklifte, seçim barajının yüzde 3’e düşürüleceği, dokunulmazlıkların kaldırılması için üye tamsayının salt çoğunluğunu gerekli kılınacağı lisana getirildi.
Cumhurbaşkanı’nın vazife müddeti yedi yıl olarak belirlendi ve bir kimsenin lakin bir kere Cumhurbaşkanı seçilebileceği kaydedildi.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesine atıfta bulunularak, Cumhurbaşkanı’nın milletlerarası bir mukaveleden gece yarısı tek başına çıkma kararı veremeyeceğinin altı çizildi.
Anayasa değişikliğinin münasebet metninde şu sözlere yer verildi:
Anayasa değişikliğinin münasebet metninden: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, hukuk devletinin aşınmasına neden oldu
Bu anayasa değişikliğinin gayesi, Türkiye’de idarede keyfiliğe yol açan, anayasal hak ve hürriyetleri teminatsız bırakan, hukuk devleti düzeneklerinin tamamını aşındıran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini yürürlükten kaldırmak ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçişi sağlamaktır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, yürütme gücünün tamamını Cumhurbaşkanına sunmak yanında yasama organını zayıflatmış; yargının denetimini Cumhurbaşkanına sunmuştur. Böylelikle devletin birbirinden başka olması ve birbirini denetlemesi gereken üç temel işlevini tek bir kişinin iradesine bağlı hale getiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, hukuk devletinin aşınmasına, anayasal hak ve hürriyetlerin tamamının teminatsız kalmasına yol açmıştır.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin yürürlükten kaldırılarak Kanun-i Esasi’nin kabulünden bu yana benimsenen ve yerleşen parlamenter geleneğe uygun olarak Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçilmesi bu sisteminin siyasi ve toplumsal hayatımızda açtığı hasarları aşma yolunda değerli bir adımdır.
Ancak kurulacak yeni sistemin parlamentarizmin rastgele bir modeli olmadığını, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem olduğunu bilhassa vurgulamak gerekir. Teklifimiz, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin etkisiz kıldığı yasama organının yetkilerini iade ederek bu organı, Ulusal Çaba yıllarından itibaren devlet ve toplum hayatımızda sahip olduğu güce ve prestije kavuşturmayı amaçlamaktadır. Bu gayeyle teklifimiz, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabul ettiği kanunlar üzerinde Cumhurbaşkanına tanınan veto yetkisini sona erdirecektir. Böylelikle Cumhurbaşkanı, Meclisin kabul ettiği kanunları, evvelce olduğu üzere bir kereye mahsus olmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne iade edecektir. Meclis iade edilen kanunu, dilerse kolay çoğunlukla motamot kabul edebilecektir.
“Önerimiz, yasama organına meclis soruşturması ve gensoru üzere hükümeti kontrol yetkilerini tanımakta”
Öte yandan teklifimiz, yasama organına meclis soruşturması ve gensoru üzere hükümeti kontrol yetkilerini tanımakta; parlamentonun hükümeti kontrol vasıtaları ortasında yer alan kelamlı soru yetkisi yine düzenlenmektedir. Gensoru sistemini hükümet istikrarını korumak hedefiyle yapan güvensizlik oyuyla birleştirmektedir. Böylelikle hükümeti gensoru yoluyla düşürmekte birleşen parlamento çoğunluğu, yeni hükümetin kurulmasını sağlamadıkça vazifedeki hükümetin hukuksal varlığını sona erdiremeyecektir. Başka taraftan, Başbakan ve bakanlar üzere hükümet aktörlerinin misyonlarıyla ilgili cürümlerinden ötürü hesap verir kılınmalarını sağlayan meclis soruşturması, uygulanabilir, tesirli bir düzeneğe dönüştürülecektir. Bütün bunlara ek olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin elinden alınmış olan bütçeyi kabul yetkisi, bu yetkinin asıl sahibi olan Meclise iade edilecektir. Böylelikle hükümetlerin hazırladıkları bütçe kanun teklifleri Meclis tarafından kabul edilmedikçe yürürlüğe giremeyecektir. Öte yandan hükümetlerin siyasetlerini Bütçe Kanununun hudutlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak emeliyle Kesinhesap Kanunu tesirli bir kontrol aracı haline getirilecektir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle yaratılan tek başlı yürütme modeline son verilerek yürütme organının Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Heyetinden oluşması sağlanacaktır.
“Cumhurbaşkanının; tek başına yapabileceği süreçleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasına tâbi kılınacak”
Devletin başı sıfatıyla temsili vazife ve yetkilere sahip Cumhurbaşkanının; tek başına yapabileceği süreçleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasına tâbi kılınacaktır. Öte yandan Cumhurbaşkanlığına seçilen kişinin bir partiye mensup olması halinde vazifeye başlamadan evvel partisiyle ilişiğinin kesilmesi sağlanacaktır. Böylelikle Cumhurbaşkanının tarafsızlığı garanti edilecektir. Yürütme alanındaki asıl yetkiler, parlamentarizmin tabiatına uygun olarak Bakanlar Konseyine ilişkin olacaktır. Bakanlar Şurası, izlediği siyasetlerden ötürü parlamentoya karşı kolektif olarak sorumlu kılınabilecektir. Ayrıyeten her bakan, buyruğu altındaki işlerden ötürü ferdî olarak da parlamentoya karşı sorumlu kılınabilecektir. Hükümet siyasetleri, kolektif bir organ olan Bakanlar Heyetinde müzakere, diyalog ve uzlaşmayla belirlenecek; böylelikle bu siyasetlerin akılcı ve bilimsel temellere dayanması sağlanacaktır.
Bu, yürütme organının kişiselleşmesini, keyfileşmesini, akıldışı siyasetlere yönelerek toplumu krizlere sürüklemesini önleyecek kıymetli bir faktör olacaktır. Teklifimiz, yalnızca bir hükümet sistemi değişikliğinden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi altında bağımsızlığını kaybederek hukukun üstünlüğünün teminatı olmaktan uzaklaşan yargı organı, gerçek bir hukuk devletinin gerektirdiği bağımsızlığına kavuşturulacaktır. Böylelikle yargı organı, Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün teminatı haline gelerek vatandaşların anayasal hürriyetlerinin garantisi olma fonksiyonunu yerine getirebilecektir. Bu sayede vatandaşlar, geleceğe itimatla bakabilecekleri huzurlu bir ortama kavuşacaklardır.
“Yargı kuruluşlarının kurumsal bağımsızlıklarını garanti eden yenilikler getirilmekte”
Yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını sağlamak maksadıyla yargı mensuplarının kişisel bağımsızlıklarıyla yargı kuruluşlarının kurumsal bağımsızlıklarını garanti eden yenilikler getirilmektedir. Yargı mensuplarının kişisel bağımsızlıklarının garantisi olarak Yargıçlar ve Savcılar Heyeti, iki başka organ olarak düzenlenmiştir. Böylelikle yargıçların özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Yargıçlar Kurulu’na, savcıların özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Savcılar Kurulu’na tanınmıştır. Her iki organın da üye kompozisyonları ve üyelerinin seçiminde izlenen prosedür, bu organların özerkliğini garanti edecek formda düzenlenmiştir. Öte yandan bu iki organın da demokratik meşruiyet temeline dayanması sağlanmıştır. Yargılama sürecinin temel ögelerinden biri olan savunma makamı, birinci kere, bir anayasa kararıyla düzenlenerek bu makamın sav makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanmıştır. Bu yenilik, hukuk devletinin temel ögelerinden olan adil yargılanma hakkının ve bu hakkın bir kesimi olan silahların eşitliği prensibinin garanti edilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede Türkiye Barolar Birliği’nin özerk bir kuruluş olması da sağlanarak savunma makamı güçlendirilmiş; avukatlık mesleğine sahip olması gereken prestij kazandırılmıştır.
Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün garantisi olan Anayasa Mahkemesi’nin üye kompozisyonu, üyelerinin seçiminde izlenen yol, çalışma yolları, sahip olduğu yetkiler yine düzenlenmiş; böylelikle Yüksek Mahkemenin kararlarının aktifliği güçlendirilmiştir. Bu gayeyle Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı, ağır iş yükü de dikkate alınarak arttırılmış; hala iki daire ve bir Genel Şura halinde çalışan Mahkemenin dört daire ve bir Genel Şura halinde çalışması öngörülmüştür. Anayasanın ve hukukun üstünlüğünü garanti etmek emeliyle hiçbir yasama tasarrufuna yargı bağışıklığı tanınmamıştır. Böylelikle organik ve işlevsel bakımdan yasama süreci niteliğindeki tüm süreçlerin, Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenmesi öngörülmüştür. Kişisel müracaatların alanı, toplumsal hakları da kapsayacak biçimde genişletilmiştir. Bireysel başvuruların temelindeki hak ihlâllerinin, Anayasa Mahkemesi’nin kontrolüne tâbi bir normun hukuka tersliğinden kaynaklanması halinde Yüksek Mahkeme’ye bu normu denetleme yetkisi de tanınmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin hala mevcut olan yetkilerine ek olarak Yüksek Mahkeme’ye yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinin alanına müdahale eden süreçleri nedeniyle yapılacak müracaatları da inceleme ve karara bağlama yetkisi tanınmıştır.
Yüksek Seçim Heyeti, yerine getirdiği fonksiyona uygun olarak Anayasamızın yüksek mahkemeleri düzenleyen kısmına aktarılmış; iki daire ve bir Genel Konsey halinde çalışması öngörülmüştür. Böylelikle dairelerin alacağı kararlar, itiraz kontrolüne tâbi kılınmıştır. Daha da değerlisi, Yüksek Seçim Kurulu’nun seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarına ait verdiği kararların, Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak ferdî müracaatlara mevzu olması sağlanmıştır. Böylelikle seçim sürecinin hukuka uygunluğu teşvik edilmiştir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçiş önerisi, tıpkı vakitte, anayasal hakların alanını genişleten, bunların teminatlarını güçlendiren yenilikleri de içermektedir. Bu çerçevede, Anayasamızın 12. hususunun başlığı “İnsan onuru, temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü” halinde değiştirilmiş, unsurun birinci fıkrasına insan onurunun dokunulmaz olduğu ve Anayasa nizamının temelini oluşturduğu kararı eklenmiştir. Böylelikle Anayasamızın insan onurunu temel alan bir bakış açısı kazanması sağlanmıştır. Öte yandan, 13. unsura “Hürriyet temel, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır.” kararı eklenerek anayasa sistemine hürriyetçi bir ideolojinin hâkim olması amaçlanmıştır.
Benzer halde, demokratik bir anayasa tertibinin olmazsa olmazı olan tabir hürriyetiyle bu hürriyetten doğan basın hürriyeti üzere hürriyetler daha güçlü garantilere kavuşturulmuştur. Tıpkı çerçevede siyasi partilerin tabir ve örgütlenme hürriyetleri, daha güçlü garantilere kavuşturularak siyasi partilerin keyfî münasebetlerle kapatılmalarını önleyecek tesirli kararlar getirilmiştir. Siyasi partilerin kapatılmasına ait kararlar, Avrupa İnsan Hakları Kontratı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Venedik Komitesi raporları üzere Avrupa Kurulu standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin garantisini oluşturacak biçimde yine düzenlenmiştir. Anayasal hürriyetleri daha teminatlı hale getiren yeniliklerin tamamında Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların gerekleri dikkate alınmıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ait milletlerarası andlaşmaların kanunların üzerinde olduğunu kabul eden 2004 Anayasa değişikliğini yaptırıma bağlayan ve güçlendiren yenilikler önerilmiştir. Bu çerçevede Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ait milletlerarası andlaşmalar, kanunların Anayasaya uygunluk kontrolünde başvurulacak ölçü normlara dâhil edilmiştir. Teklifimiz, seçimleri takiben Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bir Anayasa Değişikliği Teklifine dönüştüğü ve kabul edilerek yürürlüğe girdiği takdirde Türkiye, Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçerek Anayasamızın 2. unsurunda karara bağlandığı üzere insan haklarına saygılı, demokratik, lâik, toplumsal bir hukuk devleti olabilecektir.”
84 hususta değişiklik öngören anayasa değişikliği teklifinin tam metni için
TIKLAYIN | Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinden seçim barajına: Altılı Masa’nın güçlendirilmiş parlamenter sistem anayasa değişikliği önerisi açıklandı