“Burada gösterdikleri tek şey var: Muvafakatname. Beter olan kısım o. Muvafakatname bu bölgelerdeki beşerler için bir vefat fermanı.”
İstanbul Okmeydanı’ndaki Fetihtepe Mahallesi sakinlerinin avukatı Avukat Onur Cingil, bu türlü konuşuyor. Cingil, geçtiğimiz günlerde kentsel dönüşüm projesi nedeniyle polis şiddeti ve gözaltılara sahne olan mahalleli ismine tahliye, yıkım ve altyapı hizmetlerinin kesilmesi ile ilgili iki ay evvel mahalleliye ulaşan tebligatların akabinde mahkemeye gitti. Kentsel dönüşümün isteğe dayalı ve şeffaf olması, dönüşüm kapsamında vatandaşa tüzel garanti sağlanması gerektiğini, fakat birden fazla mahallede yürütülen projelerin bu halde ilerlememesi nedeniyle mağduriyet yaşandığını söylüyor:
“Vatandaş yalnızca bir muvafakatname görüyor. Buradaki unsurlar istişare edilecek hususlar değil. ‘İmza atın, çabucak yapacağız’ ya da ‘Yoksa devlete güvenmiyor musunuz?’ En çok söylenenler bunlar. Diretme üzerinden gidiyor. Vatandaşın projeyi görmesi lazım. Dönüşüm vatandaş gereksinimini karşılayacak halde yapılmalı.”
“Karşı değiliz lakin bize barınma yeri göstersinler”
Fetihtepe Mahallesi için planlanan kentsel dönüşüm projesi, bine yakın hanenin hayatını değiştirecek. Fakat mahallelinin hayatı proje hayata geçmeden, yani yıkım başlamadan elektrik, su ve doğal gazın kesilmesiyle değişti bile. Avukat Cingil, “Elektrik ve su savaş devirlerinde bile hanelerde kesilmez” diyerek hukuksuzluğa dikkat çekiyor. Bu hukuksuzluğun mağdurları ortasında üniversite imtihanına hazırlanan gençler var. Tahir Yıldırım, karanlıkta imtihana hazırlanan gençlerden biri.
Matematik öğretmeni olmak isteyen Tahir, yedi kardeşli bir ailenin çocuğu. Elektriklerini kesmeye geldiklerinde mani olmaya çalıştığını anlatıyor:
“Bir haftadır mağduruz. Karanlıkta ders çalışıyoruz. Benim üzere karanlıkta çalışmaya çalışan birçok arkadaş var bu mahallede. Şu anda bizi konutumuzdan kovsalar gidecek öbür yerimiz yok. Sokağa düşeceğiz.”
Çiğdem Ocak, 1986 yılından beri Fetihtepe’de yaşıyor. Annesi şeker hastası olan Ocak, soğukta koruma etmeleri gereken ilaçlar nedeniyle mağduriyet yaşadıklarını aktarıyor. İlaçlardan birini bir gün hala elektriği olan komşusuna, başkasını eczaneye bırakmış:
“Kimse karşı gelmiyor aslında kentsel dönüşüme. Herkes hoş biçimde yaşamak istiyor. Ancak benim şu an gidecek yerim yok. Kepçeyle beni de götürmeleri gerekiyor. Mesken tutma üzere bir bahtım yok. Biz ‘İmza atmayacağız, kentsel dönüşüme karşıyız’ demiyoruz. Kira bedellerini karşılasınlar. Barınma yeri göstersinler.”
“Sosyal problemler görmezden geliniyor”
1999 zelzelesinden sonra başlayan kentsel dönüşüm projelerinin temeli, “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun” ile “Kentsel Yenileme Yasası”na dayanıyor. TMMOB Kent Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Pelin Pınar Giritlioğlu da kentsel dönüşümün bilimsel usullerle değil, zorlayıcı, dayatmacı ve baskıcı bir halde yürütüldüğünü vurguluyor. “İşlerin istediğimiz üzere gitmediğini, toplumsal problemlerin görmezden gelindiğini gördük. Bu işin en temel uygulama ünitesi de TOKİ oldu” diyor. Giritlioğlu’na nazaran, kentsel dönüşüm konusunda yapılan en büyük kusur, devletin mevzuyu bir “sosyal mesele” olarak ele almaması:
“Yani devlet gerçek manada misyonunu yerine getirmiyor. Dayatmalar nedeniyle insan hakları ihlalleri yaşanıyor. Bugün hangi kentsel dönüşüm projesinde kamu faydası görebiliyorsunuz? Biz rant projeleri görüyoruz yalnızca. Kamu faydası yok. Şayet bu projeler kamu faydası anlayışıyla gerçekleşiyor olsaydı, toplumsal konutlar olurdu.”
Giritlioğlu ve Cingil’e nazaran halk, rant odaklı kentsel dönüşüme mecbur bırakılıyor.
Avukat Onur Cingil de “İdareler halkın yanında değil, müteahhitin yanında yer aldığı için bütün sorun bu zira proje göstermiyorlar. Niçin? Proje gösterirse daire sayısı ortaya çıkar. Bu sefer rant ortaya çıkar” diyor.
Pelin Pınar Giritlioğlu
İBB: 90 bin bina ziyaret edildi, 25 bin 955 bina incelendi
DW Türkçe’ye bilgi veren İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Zelzele Risk İdaresi ve Kentsel Güzelleştirme Dairesi Başkanlığı da tüm ilçelerde süratli tarama prosedürüyle binaların sarsıntı güvenlik sınıfının tespit edildiğini, bina envanterinin güncellendiğini söyledi. İBB’nin gönderdiği bilgi notuna nazaran, 2021 yıl sonu prestiji ile 90 bin 644 binayı ziyaret edildi, bina taramasını kabul eden 25 bin 955 binayı incelendi. Bu binaların yarıya yakının yüksek risk ve orta risk kümesinde yer aldığını tespit edildi. Afet odaklı kentsel dönüşüm projeleri kapsamında 14 ilçede yeni kentsel dönüşüm projelendirme çalışması başlatıldı.
İBB, Afet Aksiyon Planı kapsamında İçişleri Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve AFAD ile birlikte afet sonrası tahliye, yerleştirme ve hayatın sürdürülebilirliğinin planlanması çalışmalarına da devam ediyor. İBB’nin açıklamasında “Teknik grubumuz tahliye-transfer-acil barınma-çadır alanları, kapalı süreksiz barınma alanları risk durumunun belirlenmesi, datanın sayısallaştırılması üzere çalışmalar yapıyor. 5 bin 599 adet acil toplanma alanı, 130 adet çadır alanı, 28 adet hayvan barınağı, 36 adet kültür ve mali değer tahliye alanı, 197 adet transfer alanı gruplarımızca belirlendi” denildi.
“Evi olan mülksüzleşti, uzağa sürüldü”
Gülizar Güldal da iki çocuğuyla yaşadığı Fetihtepe’de elektrik ve su olmadan hayatını sürdürmeye çalışıyor. Güldal ile telefonunu şarj etmek üzere komşusuna giderken yolda karşılaşıyoruz.
Güldal, “Göktürk’te yaşayan kardeşim bidonlara su doldurup getiriyor. Buzdolabındaki her şeyi çöpe attık. İmkanı olan çekti gitti. Bizi çıkarsalar nereye gideceğimizi düşünüyorum. Kendi yağımızda kavrulmaya çalışıyorduk lakin işte, bırakmadılar” diyor
Pelin Pınar Giritlioğlu, kentsel dönüşüm sürecinde konutu olan insanların hem mülksüzleştiğine hem de eski ömür alanlarından uzaklara sürüldüklerine dikkat çekiyor. Tam da bu nedenle, Anayasa’nın konut hakkını düzenleyen 57. unsuruna de işaret ederek konut sıkıntısına temel insan hakkı olarak bakılması gerektiğinin altını çiziyor.
Fetihtepe Mahallesi’nin yanı sıra Kirazlıtepe, Elmalıkent ve Tozkoparan sakinlerinin de kentsel dönüşüm davalarını üstlenen Onur Cingil de vatandaşın mutabakata mecbur bırakıldığını vurguluyor. Uzmanlara nazaran, kentsel dönüşüm problemine yalnızca inşaat olarak bakan anlayış artık değişmeli.
Burcu Karakaş