Batı Kudüs’te Haredilerin yaşadıkları Meaşerim Mahallesi’nde yürümek adeta bir sinema platosunda dolaşmak yahut vakitte seyahat hissi veriyor. Bilhassa Haredi erkekler, siyah kıyafetleri, cübbeleri, kipa ve şapkaları, zülüfleri ve pantolonlarının kenarlarından sarkan püskülleri ile dikkati çekiyor.
Haredi Museviler, 9 milyon civarındaki İsrail nüfusunun yaklaşık yüzde 12’sini teşkil ediyor ve “Ultra Ortodoks” ismiyle de anılıyor.
Ülkedeki Haredi Musevilerinin büyük çoğunluğu Batı Kudüs’teki Meaşerim Mahallesi’nde ve başşehir Tel Aviv yakınlarındaki Bney Brak kentinde yaşıyor.
Çok sayıda çocuk sahibi oldukları için nüfusları süratle artan Haredileri İsrail Meclisinde temsil eden Birleşik Tevrat ve Şas isminde iki parti bulunuyor. Her iki parti de şu an Mecliste muhalefette yer alıyor.
Laik Musevilerle ortalarında birçok hususta görüş ayrılığı olan ve toplumun geri kalanına entegre olmayı büyük oranda reddeden Haredi Musevilerin birçok, orduda dinlerini yaşayacak uygun ortam bulunmadığı üzere münasebetlerle askerlik yapmayı da reddediyor.
İsrail’deki bu dindar Musevilere, “Neden siyah giyindiklerini, kipa ve şapka taktıklarını, zülüflerini uzattıklarını, kısaca kıyafetleriyle inanç ve geleneklerinin ilişkisini” sorduk.
Kılık kıyafetin bir kısmı inanç, bir kısmı gelenek
Harediler, siyah giymenin Batı Avrupa’daki kılık kıyafet normlarından geldiğini bugün de birebir adeti, cemaat ruhunu yaşatmak, gösterişten kaçınmak ve tevazu göstermek için kullandıklarını anlattı.
Başlarına taktıkları “kipa” isimli takkeninse, ibadet ederken Tevrat’tan gelen bir buyruk olduğuna işaret eden Harediler, Allah’ın daima üzerlerinde olduğunu hatırlatmak için gündelik hayatta da kipayı taktıklarını söyledi.
Harediler, Tevrat’tan gelen buyruk nedeniyle Musevilerin saçlarının kenarlarındaki zülüfleri tıraş etmemeleri gerektiğini birtakım kimselerin de bu buyruğu daha sıkı uygulamak için zülüflerini daha da uzun bıraktıklarını lisana getirdi.
Pantolonlarının kenarlarından sarkan püsküllerin “Tzitzit” biçiminde isimlendirildiğini aktaran Harediler, bu püsküllerin Tevrat’ta yer alan bir buyruk olduğunu, bu püsküllerle Tevrat’taki 613 buyruğu hep yanlarında taşıdıklarını anlattı.
Neden siyah giyiniyorsunuz?
Moshe Coup (60): “Bu klasik bir kıyafet. Bu bir biçimde üniforma üzere. Bu alçakgönüllülük söz ediyor. Mahkemeye gittiğinizde yargıçlar ne giyiyor; siyah, bu ayrıcalıklı ve onurlu bir kıyafet. Bir başpiyanist konsere çıktığında siyah giyer.
Bu tıpkı vakitte, bizim bir olduğumuzu göstermemizi sağlıyor. Biz rastgele bir gösteriş yapmıyoruz. Dışarıdan herkes birebir görünebilir ancak asıl fark içeride. İnsanlara dış görünüşümle, çılgınca, dövmelerle bir şey tabir etmek zorunda değilim. Bizler hepimiz rabbe hizmet eder biçimde hareket ediyoruz.”
Coup, kıyafetin emeline ait ise şunları söyledi:
“Bu kıyafet, dışa vurum, içimizdekini gösteriyor, bu alemin bir hükümdarı ve yaratıcısı var, dünyayı da o yönetiyor. Bu (dış görünüşe ilişkin) buyruklar de bizim hepimizin kardeş olduğunu gösteriyor. Bu durum güzel, kardeşçe, nezaketle davranmamızı gerektiriyor.”
Neden siyah giyiniyorsunuz?
Mordechai Richmond (58): “Bu bizim kıyafetlerimizle gösteriş yapmadığımızı lakin zarifliğimizi ortaya koyar. Cumartesileri (Şabat’ta) erkekleri kürklü şapkalarla görebilirsiniz. Bunlar çok kıymetlidir ancak yeniden de alçakgönüllülüğü sembolize eder.”
Neden zülüflerinizi uzatıyorsunuz?
Richmond, “Tevrat’ta saçların kenarlarının kesilmemesi için bir buyruk var. Bunda farklı gelenekler var. Benimki kulaklarımın gerisinde. Kimileri bu geleneği zülüflerini hiç kesmeden hayli uzatarak sürdürüyor.” dedi.
Neden pantolonun kenarlarından püsküller sarkıttıklarına dair Richmond, “Bu püsküller, 613 ip içeriyor ve bunlar bize Tevrat’taki 613 buyruğu hatırlatıyor. Bunun ayrıyeten bele bağlanmasının, insan bedenindeki hayvani dürtülerle benliğin ayrılması üzere bir manası da var.” tabirlerini kullandı.
“Bu kılık kıyafeti giymek güç mu?” şeklindeki soruya ise Richmond, şöyle karşılık verdi:
“Herhangi bir ömür stilini benimseyen insanların belli cinste bir disiplini olur. Bu disiplin de bizim hayattan keyif almamızı sağlıyor. Bu nedenle, bu benim hoşuma gidiyor.”
Bu kılık kıyafeti korumak güç mu?
Youssef Drutman (22): “Benim için güç değil. Zira ben bu formda alıştım. Lakin kimi beşerler bunda zorlanıyor. Bunu sistemli yaptığınız vakit size güç gelmiyor, bu daha kolay.”
Neden siyah giyiyorsunuz?
Ariyeh Emanuel (20): “Ultra Ortodokslar için bu sembolik bir durum. Eski jenerasyonlar, Polonya, Macaristan ve Batı ülkelerinden geldiklerinde birden fazla siyah kıyafetler giyiyordu. Kimileri çağdaş kısa ceketler giyiyor kimileri da eski yordam uzun ceketler giyiyor. Birtakım beşerler yıllar evvelki bu geleneği yaşatmaya çalışıyor. Bu kıyafet biçimini, dini bir aidiyet olarak koruyor.”
Bu kıyafeti taşıma konusunda zorlanmadığını lisana getiren Emanuel, “Bana nazaran ben (kılık kıyafet) bundan keyif alıyorum. Bu benim hayatımın bir modülü ve bana nitekim bir mana katıyor. Bir topluluğun kesimi olmak, örnek alınacak insanların olması, nereden geldiğini hatırlamak ve bu geleneği devam ettirmek, kendinle ilgili âlâ hissediyorsun. Bu süper bir his.” diye konuştu.
Neden Museviler kipa takar?
Shloimi Wasserstrum (22): “Bu inançtan gelen bir buyruk. İlah üzerimizde, bu nedenle başımızın üstüne kipa takarak ‘Tanrı her şeyin üzerindedir’ demiş oluyoruz.”
Zülüflerini uzatma nedenine dair Wasserstrum, “Bu da Tevrat’ta bize gelen buyruklardan birisi. Başımızın yanlarından başımızın üzerine kadarki saçları kesmemiz gerekiyor. Daha Ortodoks inançtaki beşerler bunu daha uzun tutuyor ve bunları salmayıp lüle üzere yaparak daha hoş görünmelerini sağlıyoruz.” dedi.
Wasserstrum, “Neden pantolon kenarından püskül sarkıtıyorsunuz?” sorusuna ise şu karşılığı verdi:
“Bu Tevrat’taki 613 buyruktan geliyor. Şayet ki dört köşeli kıyafetler giyiyorsak bu kıyafetlerin dört köşesine püsküller bağlamalıyız. Bu buyrukları temsil ediyor.”
Bu kıyafeti devamlı giyme konusunda zorluk yaşamadığını aktaran Wasserstrum, “Çok kolay. (Bu kıyafetleri) Her dükkandan alabilirsiniz, çok kıymetli değil ve çok kolay. Bu çok para harcanacak bir durum da değil.” diye konuştu.