İsrail Yüksek Mahkemesinin koalisyon hükümetinde birden fazla bakanlık vazifesini yürüten Ultra Ortodoks Şas Partisi başkanı Arya Deri’nin “vergi cürümlerinden karar giymesi” nedeniyle bakan olamayacağına karar vermesi, ülkede “hükümet-yargı çekişmesini” yeni bir düzeye taşıdı.
Mahkeme, vergi cürümlerinden geçen yıl karar giyen ve savcılıkla yaptığı mutabakat sonucu koşullu tahliyeyle özgür bırakılan İçişleri, Sıhhat ve tıpkı vakitte Başbakan Yardımcısı vazifelerindeki Deri’nin, “kabinede yer alamayacağını” duyurmasının isminden bahis ülkede ağır biçimde tartışılıyor.
İsrail basınındaki haberlere nazaran, Yüksek Mahkeme’deki 11 yargıçtan 10’u, Deri’nin bu halde bakanlık misyonunu yürütemeyeceği istikametinde oy kullandı.
Deri’nin geçen yıl karar giydiği ve koşullu tahliyeyle özgür kaldığı devirde savcılıkla yaptığı muahede gereği “parti önderi olarak siyasete devam edeceği fakat rastgele bir kamu vazifesi almayacağına ait vaatte bulunduğu” aktarılmıştı.
Başbakan Binyamin Netanyahu, geçen ay hükümetini açıklamadan evvel Deri’nin bakanlığıyla ilgili yaşanan tartışmalar üzerine, Mecliste kabul edilen bir dizi kanunla, bu hususla ilgili düzenlemeler yapmıştı.
Bu kapsamda, Ultra Ortodoks Şas Partisi önderi Deri’nin karar giydiği halde bakan olabilmesini sağlayan, İsrail basınının “Deri yasası” diye isimlendirdiği yasa Meclisten geçmişti.
İsrail siyasetinde, Yüksek Mahkemenin, Arya Deri hakkında verdiği karar üzerine; iktidar “halk iradesine”, muhalefet ise “hukukun üstünlüğüne” vurgu yaparak reaksiyon verdi.
Netanyahu koalisyonu, mahkemenin seçimlerde “hükümete toplamda 2 milyondan fazla oy veren seçmeni” hiçe saydığı değerlendirmesini yaptı.
Şas Partisi ise yazılı açıklamasında, İsrail’de azınlıkların haklarını koruduğunu savunan Mahkemenin bu adımıyla “Deri’ye güvenerek oy veren 400 bin İsraillinin oyunu çöpe attığı ve seçimleri iptal ettiği” değerlendirmesi yapıldı.
Buna rağmen muhalefet başkanı Gelecek Var Partisi Lideri Yair Lapid ise toplumsal medya hesabında, “Deri misyondan alınmazsa, hükümet kanunları çiğnemiş olacak. Maddelere karşıt hareket eden bir hükümet, gayrimeşru bir hükümettir, vatandaşlarından kanunlara uymasını isteyemez.” paylaşımında bulundu.
İsrail basınında, Netanyahu’nun krize nasıl karşılık vereceğine ait senaryolar tartışılıyor. Deri’nin istifa etmemesi durumunda Netanyahu’nun Deri’yi vazifeden almak zorunda kalacağına işaret ediliyor. Netanyahu’nun Deri’yi vazifeden almaması, anayasal bir kriz doğurabilir ve sunduğu yargı düzenlemelerine yansıyı artırabilir.
Deri’nin vazifeden ayrılması ve kabinedeki vazifelerini partisinden halihazırda İçişleri ve Sıhhat Bakanlıkları Yardımcısı Moshe Arbel’e bırakması mümkünlüğü öne çıkıyor.
İsrail basınında lisana getirilen öteki bir senaryo, iktidar çoğunluğunun kurdukları hükümeti güvenoyuna götürmesi ve Deri’nin “dönüşümlü başbakan” olarak vazife aldığı yeni bir hükümet kurulması. Bu durumda Deri’nin bakan değil başbakanlık vazifesine geleceği ve yargının hakkında verdiği kararın geçersiz olabileceği yorumu yapılıyor.
Adalet Bakanı Yariv Levin’in 5 Ocak’ta açıkladığı Yüksek Mahkemenin yetkilerini sonlandıran, yargının, yargıçların seçimi üzerindeki tesirini azaltan yasa tasarısının hükümet tarafından bir an evvel Meclis’ten geçmesi için sürecin hızlandırılacağı bedellendiriliyor.
Levin, kararın akabinde yaptığı açıklamada, “Arya Deri’ye, Şas Partisi ve büsbütün tamir edilecek İsrail demokrasisine yapılan feci adaletsizliği düzeltmek için gerekli her şeyi yapacaklarını” söyledi. Adalet Bakanı, yargı başkanlarının “halkın iradesi, Başbakan’ın kararı ve hükümete inanç oyu veren Meclis’e hürmet duymaktaki başarısızlığından hüzün duyduğunu” lisana getirdi.
Mahkemenin kararı, Binyamin Netanyahu başkanlığındaki hükümetin, yargının yetkilerini kısıtlamaya hazırlandığı ve iktidar-yargı çatışmasının derinleştiği periyotta geldi.
Adalet Bakanı Yariv Levin, 5 Ocak’ta Yüksek Mahkemenin yetkilerini sonlandıran, yargının, yargıçların seçimi üzerindeki tesirini azaltan bir yasa planladıklarını duyurmuştu.
Netanyahu başbakanlığındaki koalisyon hükümetinin, yargının birtakım yetkilerini Meclise devretmeye yönelik atakları, Yüksek Mahkeme başta olmak üzere hükümet ile İsrail yargı düzeneği ortasında tansiyona yol açmıştı.
Anayasanın bulunmadığı İsrail’de Yüksek Mahkeme en yüksek yargı merci olarak misyon yapıyor.
İsrail Yüksek Mahkemesi, anayasa taslağı olarak kabul edilen “temel yasalara” muhalif olduğu gerekçesiyle Meclisin çıkardığı kanunları bozma yetkisine sahip.
Netanyahu hükümeti, son açıkladığı yargı düzenlemesinde, Yüksek Mahkemenin, Meclisin çıkardığı kanunları bozma yetkisinin, tekrar Meclis çoğunluğu sağlanması halinde engelleneceğine yer veriliyor.
Yeni plana nazaran koalisyon hükümeti, yargı mensuplarını atama komitesinde şu an 9 olan üye sayısını 11’e çıkaracak ve bu üyelerin 7’sini kendi seçecek. Bu üye çoğunluğu, hükümetin, yargıçların atanmasında tek kelam sahibi olacağı manasına geliyor.
Öte yandan hafta sonu yaklaşık 80 bin kişinin yargı düzenlemesini protesto etttiği başşehir Tel Aviv’de, bu hafta sonu da Netanyahu hükümetinin siyasetlerine karşı geniş iştirakli kitlesel şov daveti yapılıyor.
Netanyahu’nun çok dindar Yahudi ve çok sağcı partilerle kurduğu yeni hükümet 29 Aralık 2022’de Meclisten güvenoyu alarak misyona başlamıştı.
Filistinlilere yönelik ayrımcı ve ırkçı siyasetleriyle bilinen ortaklara sahip yeni koalisyon hükümeti, İsrail siyasi tarihinin “en çok sağcı” hükümeti olarak bedellendiriliyor.
Netanyahu öncülüğündeki çok sağcı hükümet, Filistin geneli ile İsrail’deki toplumsal muhalefetin yanı sıra başta ABD olmak üzere İsrail’in Batılı müttefikleri tarafından da kaygı ile karşılanıyor.