Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk‘ün yakın silah arkadaşı, İnönü savaşlarının kumandanı, ülkenin birinci başbakanı, ikinci cumhurbaşkanı, asker ve devlet adamı İsmet İnönü, 24 Eylül 1884’te İzmir’de doğdu.
Babası Malatya’ya yerleşmiş, Bitlisli Kürüm ailesinden Reşit Bey, annesi Bulgaristan’ın Deliorman bölgesinden Cevriye Hanım‘dı. İnönü, Sivas Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra Topçu Harbiyesi’ne girdi. 1903’te Harbiye’den, 1906’da da Harp Akademisi’nden birincilikle mezun oldu. İnönü, daha sonra kurmay yüzbaşı olarak Edirne’deki İkinci Ordu’ya atandı.
1907’de İttihat ve Terakki Cemiyetinde kısa müddet çalışan İnönü, 31 Mart olayını bastırmak için toplanan Hareket Ordusuna Yeşilköy’de katıldı. Ahmet İzzet Paşa komutasında Yemen’e gönderilen Dördüncü Kolordu kurmay heyetinde yer alan İnönü, 1912’de binbaşılığa yükselerek Yemen Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Lideri oldu. Birinci diplomatik misyonunu burada üstlenip İmam Yahya ile görüşerek barışı sağlayan İsmet İnönü, Balkan Savaşı sırasında ise Çatalca’da bulundu.
Birinci Dünya Savaşı yılları ve Atatürk’le tanışması
Birinci Dünya Savaşı’nda Başkomutanlık Karargahı’nda Harekat Şubesi Müdürlüğü yapan İsmet İnönü, 1914’te yarbay rütbesine yükseldi. Sonraki yıl albaylığa yükselerek Trakya’daki İkinci Ordu Kurmay Başkanlığına atanan İnönü, daha sonra Doğu ve Suriye cephelerinde Dördüncü, Yirminci ve Üçüncü Kolordu komutanlıklarında bulundu.
Bu periyotta İkinci Ordu Kumandanı Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı ve ortalarında derin bir dostluk doğdu, ondan yüksek ve manalı bir sicil aldı. 1916’da İstanbul’da Mevhibe Hanım ile evlendi lakin çabucak cepheye dönmek zorunda kaldı. Mondros Mütarekesi günlerinde İstanbul’a geri gelerek 1918’de Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu ve Askeri Şura’da misyon aldı. Bu yıllarda Mustafa Kemal Paşa ile görüşmeye devam etti.
İdama mahkum edildi
Albay İsmet Beyefendi, Ocak 1920’de Ankara’ya kısa bir müddet için gidip döndü. 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal’in daveti üzerine gizlice tekrar Ankara’ya geçip Ulusal Uğraş’ta kıymetli misyonlar üstlendi.
Edirne Milletvekili seçilerek çalışmalara katıldı ve Genelkurmay Lideri olarak tertipli ordu kurmayı başardı. İnönü, İstanbul Hükümeti tarafından Haziran 1920’de idama mahkum edildi.
4 Mayıs 1921’de Batı Cephesi Komutanlığı’na atanan İsmet İnönü, Birinci ve İkinci İnönü savaşlarını kazandı. Generalliğe yükselerek İsmet Paşa olarak anılmaya başlandı. Sakarya ve Başkumandanlık Meydan savaşlarında tesirli oldu.
Zaferin akabinde Mudanya’da ateşkes görüşmelerini yürüten İnönü, 3 Ekim 1922’de Dışişleri Bakanı ve Lozan Baş Delegesi oldu, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı imzaladı.
30 Ekim 1923’te birinci Cumhuriyet hükümetini kuran İnönü, Kasım 1924’te başbakanlıktan ayrıldı. İnönü, daha sonra Şeyh Sait isyanı nedeniyle yine birebir misyona getirildi.
Soyadı kanunu çıkınca Atatürk, kendisine “İnönü” soyadını verdi.
İsmet İnönü, 15 yıl başbakanlıkta bulunduktan sonra hükümetten Eylül 1937’de ayrıldı.
İkinci Cumhurbaşkanı seçildi
Atatürk’ün vefatının akabinde 11 Kasım 1938’de Türkiye Büyük Millet Meclisinde oy birliğiyle İkinci Cumhurbaşkanı seçildi. İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye’yi sokmamak için devletler ortası siyaset alanında çok taraflı çalışmalarda bulunan İnönü, çok partili demokratik hayata geçişi sağladı.
CHP Genel Lideri ve muhalefet önderi olarak 10 yıl boyunca siyaset yapan İnönü, 27 Mayıs ihtilali ve seçimler sonucunda gerçekleşen üç koalisyonda başbakanlık yaptı ve bu misyonunu 6 Şubat 1965’e kadar sürdürdü.
CHP’de “ortanın solu” hareketini başlatan İnönü, 8 Mayıs 1972’de ise parti içi çabalar sonucunda CHP’den istifa ederek senatör kimliğiyle TBMM’de vazife aldı.
İsmet İnönü, 25 Aralık 1973’de Ankara’da hayatını kaybetti. Cenazesi, hükümet kararıyla Anıtkabir’e defnedildi.
Mezarı başında anıldı
İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, vefatının 49’uncu yılında Anıtkabir’deki mezarı başında anıldı. Merasime, İnönü’nün kızı Özden Toker, torunu Ayşe Gülsün Bilgehan ve kimi aile fertlerinin yanı sıra CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, CHP Küme Başkanvekili Engin Altay ve askeri erkan ile vatandaşlar katıldı.
Törende birinci olarak, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kabrine çelenk konuldu, hürmet duruşunda bulunuldu.
Heyet, daha sonra İnönü’nün kabrinin bulunduğu alana geçti. İsmet İnönü’nün öz geçmişinin okunmasının akabinde Cumhurbaşkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), CHP ve ailesi ismine kabre çelenk bırakıldı.
Saygı duruşunda bulunulmasının akabinde İnönü ailesine taziye dilekleri iletildi.