Yusuf Yavuz
İşçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi AKP iktidarının 20. yıldönümünde iş cinayetleriyle ilgili bir rapor yayımladı. Rapora nazaran AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılının son iki ayında 146 personel hayatını yitirirken 2022’nin birinci on ayında 1521 emekçi iş cinayetleriyle ömrünü yitirdi. Sadece bu yılın Ekim ayında iş cinayetleriyle ölen emekçi sayısı ise 158. Rapora nazaran son 20 yılda en fazla emekçi kaybı (2170) 2021 yılında yaşanırken AKP iktidarı mühletince toplam 30 bin 224 emekçi hayatını yitirdi.
AKP’nin iktidara geldiği 3 Kasım 2002 seçimlerinin akabinde 20 yıl geçti. Personel Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi AKP iktidarının 20. yıldönümünde iş cinayetlerini ele alan kapsamlı bir rapor yayımladı.
‘TÜRKİYE TOPLUMUNUN YÜZDE 80’İ PROLETERLEŞTİRİLDİ’
“Türkiye kapitalizminin neo-liberal siyasetler paralelinde dünya kapitalizmine entegre olabilmesi için 24 Ocak 1980’de aldığı kararlar, emekçi sınıfı muhalefeti karşısında hayata geçememiştir” tabirlerine yer verilen raporda şöyle denildi: “Diğer gelişmekte olan ülkeler üzere ihracata yönelik endüstrileşme ismi verilen siyasetleri uygulayarak memleketler arası yeni işbölümünde yerini almak isteyen Türkiye kapitalizmi, bu amacına 12 Eylül askeri darbesi eliyle ulaşmış ve Özal periyodu ile birlikte neo-liberal siyasetler hayata geçirilmiştir (Ücretlerin baskılanması, özelleştirme vd.) 1990’lı yılların sonu ve 2000’li yılların başında ise AB süreci çerçevesinde milletlerarası yeni işbölümüne iştirakin köşe taşları oluşturulmuş ve birçok emek aksisi yasa çıkarılmıştır. (İş Yasası vd.) Teminatsız çalıştırma biçimleri olan taşeronlaştırma, göçmen ve kaçak personellik, kısmi müddetli çalışma, esnek istihdam, mesken personelliği, mevsimlik personellik ve süreksiz personellik. Bu süreçte işte bu tabanlar üzerinde gerçekleşti. Türkiye toplumunun yüzde 80’i proleterleştirildi.
AKP İKTİDARI BOYUNCA 30 BİNDEN FAZLA İŞ CİNAYETİ YAŞANDI
Bunun bir sonucu olarak 2013 yılında 6331 Sayılı İş Sıhhati ve Güvenliği Yasası çıkarıldı. Bu yasa esasen neo-liberalizmin emekçi sıhhati alanındaki kurallarını simgelemiştir. Devamında 2016 yılında OHAL ilanı sonrasında ise birinci uygulama, esasen son derece zayıf olan işçilerin iş teminatlarını koruyan maddeleri fiilen ortadan kaldırmak oldu. Darbe teşebbüsünde bulunanlarla alakasız olan binlerce işçi işsiz kaldı, başka işçiler de işsizlik tehdidi ile en temel haklarını dahi arayamaz duruma geldi. Birçok emek aykırısı yasa ve uygulama (BES, grev yasakları vd) bu periyotta hayata geçirildi. 2020 yılından itibaren ise emek alanında uygulanan salgın idaresi (ölümüne çalıştırma ve hak arayan çalışanların Kod-29 ile işten çıkarılması) ile Covid-19 bir emekçi sınıfı hastalığı haline getirildi, binlerce personel hayatını kaybetti, onbinlerce personel hastalığa maruz kaldı. Tuzla Tersaneleri, Davutpaşa/OSTİM, Soma, Torunlar, Ermenek, Covid, Silikozis, Asbest, Bartın ve kaçları. Sonuç ortada! Güvencesizliği bugünün proleter çalışma ve ömür disiplini haline getiren AKP’nin iktidar yılları boyunca İş Cinayetlerinde 30 bin 224 personel hayatını kaybetti.”
İŞ CİNAYETLERİNDE CEZASIZLIK VE ADALETSİZLİK SÜRÜYOR
İş cinayetleri sonrasında ise adaletsizlik ve cezasızlığın sürdüğünün altı çizilen raporda, davalarda asıl sorumluların mahkemeye çıkartılamadığı üzere tali sorumluların da kısa müddetli mahpus cezalarına çarptırıldığına, kelam konusu cezaların ise para cezasına çevrilerek 24 ay taksitlendirildiği kaydedilerek şu görüşlere yer verildi: “İşyerlerinde personellere karşı bir savaş yaşanıyor. Hangi savaşta bu kadar arkadaşımızı kaybediyoruz? Tehlikeli işlerde çalışanlar -ki birinci akla gelen maden işçileri- ailesiyle vedalaşmadan işe çıkamıyor. Pekala, başta Cumhurbaşkanı olmak üzere iktidar, bürokrasi, işverenler ve onların aklı ne diyor? Kaza, mukadderat, fıtrat, inançsız davranış, eğitimsizlik vs. Bizler ise bu anlayışa Hayır diyoruz: Bu cinayetlerin nedeni neoliberal tertibin ucuz ve teminatsız istihdam siyasetleri ve sermaye birikim stratejisidir. Personel sınıfı bu kurallarda çalıştırılırsa vefat kaçınılmazdır!
EKİM AYINDA 158, 0N AYDA 1521 İŞ CİNAYETİ YAŞANDI
Yüzde 68’ini ulusal basından; yüzde 32’sini ise personellerin mesai arkadaşları, aileleri, iş güvenliği uzmanları, işyeri doktorları, sendikalar ve mahallî basından öğrendiğimiz bilgilere dayanarak tespit ettiğimiz kadarıyla 2022 yılının birinci on ayında en az 1521 emekçi hayatını kaybetti… Ekim ayında öne çıkan başlıklara bakarsak: 14 Ekim’de Bartın Amasra’da bulunan Türkiye Taşkömürü Kurumu Amasra TİM’de meydana gelen grizu patlamasında 41 madenci hayatını kaybetti. Karadon, Elbistan, Kozlu, Soma, Ermenek, Şırnak maden katliamlarına bir yenisi daha eklendi.
MADEN MÜHENDİSLERİ ODASINA NAZARAN PATLAMA ÖNLENEBİLİRDİ
31 Ekim’de açıklanan uzman raporuna nazaran ‘-320 Kalın Damar Tavan Yolu’ndaki patlatma çalışması kaynaklı olarak meydana gelmiş, grizu ve kömür tozu patlamasını içeren bir patlamadır’ tespiti Maden Mühendisleri Odası’nın yaptığı birinci açıklamaları teyit ediyor. Havalandırmanın yetersizliği, metan düzeyinin uzun müddettir yüksekliği, metan drenajının yapılmadığı, Bakanlıklar tarafından talep ve teklif sunulmadığı ve yaptırım uygulanmadığı, teknik işçinin eksikliği ve iş güvenliği tedbirlerinin yetersizliği vurgulanarak ‘patlamanın önlenebilir olduğu’ belirtiliyor.”
KÖMÜR MADENİ CİNAYETİNDE BAKANLIKLAR SORUMLU
Havza madenciliğinden ödün verilerek, -400 kot alındaki kömürün Hattat Holding’e verildiği ve TTK’nın dar bir alanda sıkıştırılarak, gerekli mali ve teknik yatırımlar yapılmayarak katliamın oluşmasına davetiye çıkarıldığı kaydedilen raporda, “2016 yılında TTK Faaliyet Raporu’nda personel yetersizliği belirtilerek Bakanlıklardan yeni personel takımı açılması talep edilmiştir. Kamu kurumlarındaki üst seviye yönetici atamaları bilimsel ve teknik liyakata nazaran değil, mensup olduğu cemaate ve AKP üyeliğine nazaran yapıldığı herkesçe bilinen bir gerçek. Bu durum da iş cinayetlerinin daha da artmasına yol açmaktadır. Havzalardaki iş cinayetleri “kader, fıtrat” denilerek normalleştirilmektedir. Madenciliğin bahtında vefat yoktur. -300/-350 kotlarında meydana gelen grizu patlaması, kömür tozu patlamasına dönüşerek zincirleme bir katliama dönüştü. Kömürdeki metan varlığı bilinen ve grizulu ocak diye tabir edilen bir işletme olan Amasra’da Sayıştay ve TTK kendi iç raporlarına karşın tedbir almayan, bütçe ayırmayan Türkiye Taşkömürü Kurumu, Maden Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile Çalışma ve Toplumsal Güvelik Bakanlığı katliamın birinci dereceden sorumlusudur” denildi.
EMEKÇİLERE DÖNÜK ŞİDDET YAYGINLAŞIYOR
Sağlık ve eğitim işçilerine yönelik işyerlerinde yaygın bir şiddet yaşandığının altı çizilen raporda bununla ilgili yapılan hareketlerde çalışma şartlarının uygunlaştırılması ve gerekli tedbirlerin alınması taleplerinin öne çıktığına da değinilerek şöyle denildi: “Ancak yaygın şiddet yalnızca bu iki işkolunda hudutlu değil, hizmet bölümünün farklı alanlarında (eğlence, belediye, nakliyat, ofis, özel güvenlik, basın vd.) ortaklaşan bir sorun. Ekim ayında basına da yansıyan iki iş cinayeti meydana geldi.
MÜZİSYEN ONUR ŞENER CİNAYETİ DE RAPORDA YER ALDI
2 Ekim’de, 45 yaşındaki iki çocuk babası müzisyen Onur Şener, Ankara Çankaya’da sahne aldığı Cassetta Cafe & Pub’da, istek müziklerini bilmediği gerekçesiyle 3 kişi tarafından dövülerek öldürüldü. Yeniden diğer cümbüş yerlerinde çalışan işçiler de bu olay sonrası başlarına gelen şiddet olaylarını paylaştılar. Bir not ekleyelim: Üstte Amasra’daki liyakatsiz kamu atamalarına değinmiştik. Burada da failler Ali Gündüz’ün Çalışma Bakanlığı’nda İş Müfettişi, Semih Soyalp’in Türk Havacılık Uzay Sanayi’nde Elektrik Mühendisi ve İlker Karakaş’ın da Çalışma Bakanlığı İstanbul Kümesi İş Müfettişi olarak vazifeli olduğunu hatırlatalım. 13 Ekim’de, bir haftalık bebek babası olan 34 yaşındaki özel halk otobüsü sürücüsü Emrah Yıldız, Gaziantep Şahinbey’de otobüsün dolu olduğu gerekçesiyle duraktan almadığı 17 yaşındaki yolcuyla çıkan tartışmada bıçaklanarak öldürüldü.”
MOTO KURYE VEFATLARI ARTARAK DEVAM EDİYOR
Pandemi ile birlikte giderek genişleyen ve teminatsız çalışmanın hâkim olduğu ve emekçi profilinin çoğunlukla 20’li yaşların başında olduğu belirtilen raporda, kesimde personel sıhhati açısından en net sonuç ortada olduğu kaydedilerek Ekim ayında beş moto kuryenin hayatını kaybettiğine dikkat çekildi. Raporda, 2022 yılının birinci on ayında ölen moto kurye sayısının ise en az 34 olduğu kaydedildi.
2022’DE EN FAZLA PERSONEL VEFATI HAZİRAN AYINDA YAŞANDI
Rapora nazaran 2022 yılının birinci on ayında iş cinayetlerinin aylara nazaran dağılımı şöyle: Ocak ayında 120, Şubat ayında 109, Mart ayında 122, Nisan ayında 129, Mayıs ayında 176, Haziran ayında 189, Temmuz ayında 172, Ağustos ayında 186, Eylül ayında 160 ve Ekim ayında 158 personel hayatını kaybetti. 2022 yılının birinci on ayında iş cinayetlerinin istihdam biçimlerine nazaran dağılımına bakıldığında ise 1322 fiyatlı (işçi ve memur) ve 199 kendi nam ve hesabına çalışan (çiftçi ve esnaf) hayatını kaybetti. Yani ölenlerin yüzde 87’sini ücretliler yüzde 13’ünü ise kendi nam ve hesabına çalışanlar oluşturuyor.
EN FAZLA İŞ CİNAYETİ TARIM-ORMAN İŞ KOLUNDA
2022 yılının birinci on ayında iş cinayetlerinin işkollarına nazaran dağılımı ise rapora nazaran şöyle: Tarım, Orman işkolunda 302 işçi (156 personel ve 146 çiftçi); İnşaat, Yol işkolunda 300 personel; Nakliyat işkolunda 173 personel; Madencilik işkolunda 97 personel; Metal işkolunda 83 personel; Belediye, Genel İşler işkolunda 82 personel; Ticaret, Ofis, Eğitim, Sinema işkolunda 79 işçi; Konaklama, Cümbüş işkolunda 65 personel; Sıhhat, Toplumsal Hizmetler işkolunda 56 emekçi; Güç işkolunda 46 personel; Gemi, Tersane, Deniz, Liman işkolunda 39 emekçi; Petro-Kimya, Lastik işkolunda 30 emekçi; Savunma, Güvenlik işkolunda 29 emekçi; Dokumacılık, Deri işkolunda 27 personel; Ağaç, Kâğıt işkolunda 20 emekçi; Besin, Şeker işkolunda 16 personel; Çimento, Toprak, Cam işkolunda 14 emekçi; Basın, Gazetecilik işkolunda 7 emekçi; Banka, Finans, Sigorta işkolunda 3 emekçi; Bağlantı işkolunda 2 emekçi; Elimizdeki bilgiler ışığında çalıştığı işkolunu belirleyemediğimiz 51 personel hayatını kaybetti.
GÖÇMEN VE MÜLTECİ PERSONELLER DE İŞ CİNAYETİ KURBANI
2022 yılının birinci on ayında 80 mülteci/göçmen personelin hayatını kaybettiği bilgisine yer verilen raporda, ölen personellerin sayısı ve ülkeleri şöyle sıralandı: 37 emekçi Suriyeli; 17 emekçi Afganistanlı; 6 emekçi Türkmenistanlı, 4 personel Özbekistanlı; 3’er emekçi İranlı ve Rusyalı; 1’er emekçi Azerbaycan, Belaruslu, Endonezyalı, Iraklı, Kuveytli, Nijeryalı, Pakistanlı, Sırbistanlı, Ukraynalı ve Yunanistan kökenli.
ÖLEN EMEKÇİLERİN YÜZDE 94’Ü SENDİKASIZDI
Rapora nazaran 2022 yılının birinci on ayında iş cinayetlerinde ölenlerin 85’i (yüzde 5,58) sendikalı personel, 1436’sı ise (yüzde 94,42) sendikasız. Sendikalı personeller madencilik, metal, belediye, kimya, sıhhat, güç, nakliyecilik, tarım, irtibat, eğitim, tersane ve güvenlik işkollarında çalışıyordu.
2022’DE EN FAZLA İŞ CİNAYETİ İSTANBUL’DA YAŞANDI
2022 yılının birinci on ayında Türkiye’nin79 kentinde ve yurtdışında yirmi bir ülkede iş cinayeti gerçekleştiğini tespitine yer verilen raporda, en çok emekçi mevti yaşanan vilayetler de şöyle sıralandı: “212 mevt İstanbul’da; 66 mevt İzmir’de; 49 vefat Muğla’da; 48 vefat Bursa’da; 47 vefat Antalya’da; 46’şar mevt Bartın ve Denizli’de; 44’er vefat Gaziantep ve Mersin’de; 43 vefat Kocaeli’nde; 41 vefat Konya’da; 39 vefat Samsun’da; 36’şar mevt Ankara ve Manisa’da; 31’er mevt Aydın ve Kayseri’de; 30’ar vefat Balıkesir ve Şanlıurfa’da; 26’şar vefat Adana ve Sakarya’da; 23 mevt Zonguldak’ta; 18 vefat Sivas’ta; 17’şer vefat Çanakkale, Diyarbakır, Hatay, Kahramanmaraş, Kütahya ve Malatya’da; 15’er vefat Ordu ve Trabzon’da; 14’er mevt Adıyaman, Bolu, Kastamonu, Mardin ve Tekirdağ; 12 mevt Düzce’de; 11’er mevt Batman, Erzurum ve Şırnak’ta; 10’ar vefat Afyon, Rize ve Uşak’ta; 9’ar vefat Çorum, Van ve Yalova’da; 8’er vefat Ağrı, Bilecik, Eskişehir ve Karabük’te; 7’şer mevt Burdur, Çankırı, Elazığ, Isparta, Karaman, Kırıkkale, Siirt ve Tokat’ta; 6’şar mevt Aksaray, Artvin, Kırşehir, Osmaniye ve Sinop’ta; 5’er mevt Edirne, Giresun, Kars ve Kırklareli’nde; 4’er mevt Hakkari, Iğdır, Kilis, Nevşehir ve Niğde’de; 3 vefat Muş’ta; 2’şer vefat Amasya, Ardahan, Bayburt, Bingöl ve Yozgat’ta; 1’er vefat Gümüşhane ve Tunceli’de; 32 mevt Yurtdışında (6 Irak, 4 Kuzey Kıbrıs; 2’şer İsrail, Mısır, Rusya; 1’er Azerbaycan, Bosna Hersek, Brezilya, Çekya, Çin, Dominik, Kazakistan, Kuveyt, Libya, Makedonya, Malta, Özbekistan, S. Arabistan, Tunus, Yunanistan, Yurtdışı) meydana geldi.”
AKP İKTİDARINDA YILLARA NAZARAN İŞ CİNAYETLERİ
Raporda 20 yıllık AKP iktidarı boyunca iş cinayetlerinde ölen personellerin yıllara nazaran dağılımı da şöyle sıralanıyor: 2002 yılının son iki ayında 146 emekçi, 2003 yılında 811 emekçi, 2004 yılında 843 personel, 2005 yılında 1096 emekçi, 2006 yılında 1601 personel, 2007 yılında 1044 personel, 2008 yılında 866 personel, 2009 yılında 1171 emekçi, 2010 yılında 1454 personel, 2011 yılında 1710 personel, 2012 yılında 878 emekçi, 2013 yılında 1235 personel, 2014 yılında 1886 personel, 2015 yılında 1730 emekçi, 2016 yılında 1970 emekçi, 2017 yılında 2006 emekçi, 2018 yılında 1923 emekçi, 2019 yılında 1736 personel, 2020 yılında 2427 personel, 2021 yılında 2170 personel ve 2022 yılının birinci on ayında 1521 personel iş cinayetlerinde hayatını kaybetti.