Savaş bitmiş, ülkenin her yeri harap edilmiş, Türkiye’nin birinci ulusal bankası olan İş Bankası’nın neden kurulduğunun cevabını ararken, Türkiye’nin kuruluş evresindeki ekonomik koşullarını yeterli bilmemiz gerekmektedir.
Mustafa Kemal Paşa’nın açtığı çetin uğraşa yardım emeliyle Hindistan’dan şahsına yaklaşık toplam 500–600 bin lira kadar para gönderilmişti, diyen Hasan İstek Soyak, anlatımına şöyle devam etmiştir:
Zaferden sonra, 500 bin liranın üç yüz seksen küsur bin lirası Bakanlar Heyeti kararıyla kendisine iade olunmuştu. Atatürk bu paranın memleket hesabına en iyi, en yararlı nerede ve nasıl kullanılabileceğini düşünüyordu.”
Cumhurbaşkanı, kendisine iade edilen parayı Osmanlı Bankası’na yatırtmıştır. Cumhurbaşkanı, bankada faizsiz yatan parayı pahalandırmak için, Osmanlı Bankası’na bu parayla ortak olmak istemiştir. Falih Rıfkı Beyefendi, Cumhurbaşkanı’nın Osmanlı Bankası’ndan yaptığı bu taleple ilgili yaşananları şöyle nakletmiştir:
“Acaba sizdeki yüz bin liramızla bankanıza ortak olamaz mıyız? Sorusuna, Türklerin bu işlerle uğraşması yersiz olduğu üzere bir yanıt verince, Gazi Mustafa Kemal Paşa yüz bin lirayı çabucak bankadan çeker, çuval içine Kasapoğlu çarşısında bir dükkâna koyar ve önüne bir de nöbetçi diker. Artık yüz milyonları aşan resmi ve
Celal Beyefendi, Uşakizade Köşkü’nde İş Bankası kuruluş günlerini şöyle anlatmıştır:
“…Atatürk’ün o vakitler kayınpederi olan, İzmir’in bilinen ailelerinden ve tek diyebilirim, Avrupa’yı da ticari ilgi tarafıyla en çok bilen Muammer Beyefendi bana geldi. Muammer Beyefendi o vakitler Atatürk’ün eşi Latife Hanım’ın babasıdır. ‘Atatürk’ün elinde biraz para vardır. Bu paranın tamamı 250 bin liradır. Bunu işletmek istiyoruz. Ben Atatürk’le görüştüm, beni size gönderdi. Ne formda bunları işletebiliriz, git Celal’le görüş ondan sonra karar veririz’ dedi. Ben durumu anladım. Atatürk’ün Osmanlı Bankası’nda bu türlü bir parasının olduğunu bilmiyordum. Osmanlı Bankası hiç mevduat faizi vermeden senelerce bu parayı kullanıyormuş. Muammer Beyefendi bir tüccardı. Atatürk’e bunu işletelim demiş olmalı ki karar verememişler, sonuç olarak bana göndermişler. Ben Muammer Bey’e ne düşündüğünü sordum. Muammer Beyefendi bana, ‘bir ithalat-ihracat şirketi kurmayı düşünüyoruz’ dedi. Ben, ‘bizde ithalat-ihracat yapabilecek şahıs ve şahsiyetler yok üzeredir. İzmir’de sizin firmanızdan diğer bir firma yoktur’ dedim. Muammer Beyefendi, ‘evet bu eksikliği ortadan kaldırmak ve tamamlamak için bu türlü düşünmüştük’ dedi. Ben o vakit Muammer Bey’e memleketin iktisadi hayatının gerçek evlatlarının eline geçmesi için gereken her şeyi yapmak zorundayız. Bu ulusal bir vazifedir. Fakat ondan daha değerli bir misyon vardır, Atatürk’ün isminin karışacağı gelir getiren kurumlar bu türlü olmamalıdır. Öncelikle daha geniş olarak kamu faydası olmalıdır. Mesela kredi sorunu bir kamu faydasıdır. Atatürk bunu yapar, kendisi de yararlanır, millet de faydalanır. Ve ondan sonra her ihracatçı, ithalatçı, ticaret ve sanayi kısımları bu kurumdan yararlanır; karı tüm memlekete olur. Atatürk’ün isminin karışacağı kurum fakat bu türlü bir kurum olur. Demek oluyor ki onları bu istikamete ben yönlendirmiş oluyorum.”
Evet, haftaya, İş Bankasının kuruluş hikayesine devam edeceğim.
8 Temmuz 2022
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı