İran’da Mahsa Amini‘nin mecburî başörtüsü maddelerini uygulayan ahlak polisi tarafından gözaltına alınmasının akabinde ölmesiyle ilgili protestolar 80’den fazla kent ve kasabaya yayıldı. Protestolarda en az 17 kişinin hayatını kaybettiği aktarıldı.
Resmi devlet televizyonunda yer alan açıklamalara nazaran protestolarda ölenlerin sayısı 17’ye yükseldi; ölenler ortasında üç güvenlik görevlisinin de olduğu bildirildi.
Ancak protestolarda ölenlerin sayısının çok daha fazla olduğuna inanılıyor.
Güvenlik güçlerinin protestoculara açtığı ateş sonucu hayatını kaybedenlerden birinin 16 yaşındaki bir erkek olduğu belirtildi.
22 yaşındaki Mahsa Amini Tahran’da başörtüsü kontrolü yapan ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan üç gün sonra 14 Eylül’de hayatını kaybetmişti.
Amini’nin gözaltında dövüldüğü ve azaba maruz kaldığı, bu nedenle komaya girdiği sav edildi. Polis ise Amini’nin Tahran’daki ahlak polisinin getirdiği karakolda 13 Eylül’de birdenbire kalp rahatsızlığı yaşayarak ivedilikle hastaneye kaldırıldığını öne sürdü.
Amini’nin Kürdistan eyaletindeki Sakkız kentinde hafta sonu gerçekleşen cenazesinde de şovlar düzenlenmiş ve “Diktatöre ölüm” sloganları atılmıştı.
Gösterilerin altıncı günde 80’den fazla kent ve kasabaya yayıldığı bildiriliyor.
Sosyal medyada da yansılar lisana getirilirken birtakım bayanlar protesto için saçlarını kesti.
Yetkililer, Instagram ve WhatsApp’a da erişim pürüzü getirdi. Son yıllarda öbür toplumsal medya platformlarının engellenmesi nedeniyle ülkede bu iki uygulama ağır bir halde kullanılıyordu.
Mahsa Amini’nin babası Emcet Amini, kızının sıhhat sorunu olmadığını ve otopsi raporunun kendisine gösterilmediğini söyledi.
BBC Farsça Servisi’ne konuşan baba Amini, kızı gözaltında iken rahatsızlandığında neden çabucak hastaneye kaldırılmadığını sorduğunda ise kendisine, ambulansın anahtarını bir müddet bulamadıklarının söylendiğini belirtti.
Polis memurlarının yaka kamerasından kaydedilen olayla ilgili imgeleri görmek istediğinde ise kendisine kameraların pilinin bittiği için kayıt yapılmadığının söylendiğini aktardı.
İran’daki şovlara çok sayıda erkeğin katılması dikkat çekti
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi ise Amini’nin vefatıyla ilgili korkularını ve yetkililerin protestoları bastırma gayretlerinden duyduğu tasaları lisana getirdi.
Protestocular ne diyor?
Muhalif 1500 Tasvir sitesinin yayınladığı görüntülere nazaran, Tahran’ın merkezindeki bir caddede bir küme göstericinin ülkenin dini başkanına karşı “Ali Hamaney’e ölüm” sloganları attığı duyulurken, başşehrin öteki bir bölgesinden imajlarda ise güvenlik güçlerinin protestoculara saldırısı yer alıyor.
Bir diğer görüntüde ise Tahran’daki bayanların başörtüsü zorunluluğuna karşı başörtülerini çıkardıkları görülüyor.
İranlı milletvekili Celal Raşidi Koçi, ahlak polisinin ülkeye ziyan vermekten öbür bir işe yaramadığını söyledi.
Hangaw İnsan Hakları Örgütü’nün bildirdiğine nazaran Kürdistan eyaletinin idare merkezi Senedec kentinde protestocular üç gündür Hamaney’e karşı misal sloganlar attı.
Divandere’de ise aksiyoncular, silah sesleri ortasında çevik kuvvet polisine taş atarak karşılık verdi. Pave, Bane, Mahabad ve Reşt’te de şovlar oldu.
Kürt nüfusun ağır olduğu Kürdistan, Kirmanşah, İlam ve Batı Azarbaycan eyaletlerinde de Kürt partilerin davetleri üzerine esnafın birçok kentte kepenk indirdiği bildirildi.
Tahran Üniversitesi’nde 18 Eylül’de başlayan öğrenci protestoları İsfahan Üniversitesi’ne ve Amirkabir, Allame Tebatebai ve Tarbiat Modares dahil olmak üzere başkentteki öbür birçok üniversiteye yayıldı.
Shahid Beheshti Üniversitesi’ndeki bir toplantıda birtakım kız öğrenciler başörtüsü kurallarına meydan okuyarak başörtülerini çıkardı ve din adamlarının idaresine son verilmesi daveti içeren sloganlar attı.
Şark haber kanalı ise bir taşınabilir telefon işleticisinin Mehsa Amini ismini “filtrelediğini” duyurdu. Fakat İrtibat Bakanlığı bu tarafta bir buyruk verilmediğini açıkladı.
Kadınların reaksiyonlarını sembolik ve yaratıcı sistemlerle söz ettiği vurgulanıyor. Sokak protestolarında bayanların başlarını açması yeni bir reaksiyon biçimi olarak görülüyor.
Kadınlar böylelikle başörtüsü zorunluluğuna ve polisin dokunulmazlığına karşı yansılarını söz ediyor.
Ayrıca daha geniş ölçekte devletin teokratik ideolojisine karşı duyulan hayal kırıklığını yansıttığı değerlendirmeleri yapılıyor.
Kadın oyuncu Anahita Hemmati bir görüntüde başını büsbütün kazıtırken görüldü, öbür kimi bayanlar da saçlarını kestiklerini gösteren görüntüler paylaştı.
Usta oyuncu Katayoun Riahi, mecburî başörtüsü kararına artık uymayacağını açıkça ilan etti.
Saça büyük paha veren Kürt bayanların saçlarını kesmesine ise başka bir sembolik ehemmiyet atfediliyor.
Kürt bayanlar yasta saç kesmeleri, sevdikleri birini kaybettiklerinde saçlarını kesip mezarlarına bırakmalarıyla biliniyor.
Mahsa Amini etiketi Farsça Twitter’da 6 milyona ulaşarak tüm vakitlerin en yüksek düzeyini kaydetti.
İngilizce ise bu etiket bir milyonu aştı.
Türkiye’de de birtakım bayan oyuncular, İranlı bayanlara takviye veren paylaşımlar yaptılar.
Taksim’de birçok İranlı bayanın bir ortaya gelerek düzenlemek istediği yürüyüşe ise polis tarafından müsaade verilmedi.
Reuters haber ajansı gözaltılar yaşandığını bildirdi.
Yetkililer ne diyor?
Tahran Valisi Mohsen Mansouri dün gece yaptığı açıklamada, başkentteki şovların ana örgütleyicilerinin, “Tahran’da olay çıkarmak için büsbütün örgütlü, eğitimli ve planlı olduklarını” söyledi.
İran Meclis Lideri Muhammad Bakır Kalibaf ise Salı günü yaptığı konuşmada, düşmanların her vakit olduğu üzere bu olayı da kullanıp “ülkede kaos ve karmaşa yaratmayı planladığını” söyledi.
Kalibaf, Amini olayının araştırılarak ahlak polisinde gerekli ıslahatların yapılması tarafında adım atılacağını kaydetti.
Hükümete yakın medya ise öğrenci protestolarını eleştirdi.
Hükümetin resmi yayın organı İran gazetesi Pazartesi günkü manşetinde göstericiler için “teröristler” sözünü kullandı.
Fars Haber Ajansı, şovları “Mahsa Amini’nin anısına düzenlenen toplantılar” olarak aktarırken, Tasnim haber ajansı ve Hemşehri internet sitesi öğrencilerin Amini’nin mevt şartlarının açıklığa kavuşturulmasını talep ettiklerini duyurdu.
Polis ne dedi?
Tahran polis şefi Hüseyin Rahimi bir basın toplantısında Amini’nin mevt şartlarıyla ilgili sorulara, “Ölümüyle ilgili her türlü suçlama muhakkak yalandır” diye karşılık verdi.
Rahimi, Amini’nin polis karakolundaki “rehberlik dersinde” yere yığılmasını gösteren ve daha evvel medya ile paylaşılan kapalı devre manzaraların biraz daha uzun versiyonunu izletti, lakin bu imajların de eksik olduğunu kabul etti.
Polis Amini’nin vefat nedenini ani kalp yetmezliği olarak açıkladı.
Bu açıklamalara karşı çıkanlar ise 22 yaşındaki Amini’nin gözaltına alınması ya da hastaneye nakli sırasında gerçekleşen darp sonucu beyninde bir hasar meydana gelmiş olabileceğini sav ediyor.
Polis şefi Rahimi ise, “Nakli sırasında hiçbir tartışma ya da itiş kakış olmadığı üzere, minibüsün içinde gülüp şakalaştı bile” dedi ve “Hayatını kurtarmak için her şeyi yaptık” diye ekledi.
Polisin beden kamerası imajlarının olup olmadığı sorulduğunda polis şefi, ahlak polisinin olağanda bu cins kameralarla donatıldığını fakat Amini olayında bu türlü bir kamera olmadığını söyledi; nedenini ise açıklamadı.
Amini’nin vefatının akabinde ahlak polisinin lağvedilmesi davetleri artarken, Rahimi vazifesi “kamu güvenliği” gerekçesiyle savundu ve polisin uyuşturucuya karşı yürüttüğü operasyonları örnek gösterdi.