Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad Devriyeleri tarafından gözaltına alınmasının akabinde komaya girerek hastaneye kaldırılan Amini’nin 3 gün sonra hayatını kaybetmesi ülkede uzun periyodik protestolara neden oldu.
Resmi kaynaklardan olaylarda sivillerin ve güvenlik güçlerinin öldüğüne dair açıklamalar yapılsa da meyyit sayısına ait net bilgi verilmiyor. Norveç merkezli İran İnsan Hakları Örgütüne nazaran, şovlarda 342 kişi hayatını yitirdi. İran medyasına nazaran ise şovlar sırasında 50’den fazla güvenlik vazifelisi hayatını kaybetti.
Protestoların devam ettiği İran’da başörtüsü yasasının kaldırılması yahut esnetilmesi taleplerini tekrar gündeme geldi.
Zorunlu başörtüsü yasası 1979’dan bu yana uygulanıyor
İran’da “başörtüsü zorunluluğu” tartışmaları yeni değil. İran ihtilalinin kurucusu Ayetullah Ruhullah Humeyni tarafından Ağustos 1979’da uygulamaya konulan mecburî başörtüsü yasası din adamları ortasında bile vakit zaman tartışma konusu oldu.
Sosyal medyaya da yansıyan İrşad Devriyelerinin gözaltı uygulaması ve bu esnada bayanların şiddete maruz kaldığı olaylar İran toplumunda reaksiyon çekmeye devam ediyor.
Halk mecburî başörtüsünü istemiyor
İran Öğrencileri Anket Ajansının (ISPA) 2014’te yaptığı fakat evvelki Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümeti tarafından 2018’de kamuoyuna duyurulan ankete nazaran, İran halkının en az yüzde 49,2’si “başörtüsünün şahsî bir sıkıntı olduğuna ve mecburî hale getirilmemesi gerektiğine” inanıyor. Bu oran kimi muhalif kümelerin anketlerinde ise yüzde 72’ye kadar çıkıyor.
İran Meclis Araştırma Merkezinin 2018’de yayımladığı raporda da İran toplumunda başörtüsü takviyesinin azaldığına işaret edilerek zarurî başörtüsü yasasının gözden geçirilmesi tarafında tekliflere yer verilmesine karşın bahisle ilgili bugüne kadar rastgele bir adım atılmadı.
Uygulamanın kaldırılması yahut esnetilmesi talepleri
Mahsa Amini’nin öldürülmesinin akabinde başörtüsü zorunluluğuyla ilgili tartışmalar yine alevlenirken ülkedeki birtakım üst seviye isimler de başörtüsü mecburiliği yahut kontrolüne karşı eleştirel açıklamalarda bulundu.
İlk olarak reformist İran İslami Halklar Birliği Partisi, 25 Eylül’de, yetkililerden “zorunlu başörtüsü maddelerinin kaldırılmasının önünü açacak gerekli yasal adımları atmasını” talep etti.
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ise 28 Eylül’de devlet televizyonunda katıldığı bir programda, tenkitlerin odağına oturan İrşad Devriyelerinin uygulamalarına ait soruya, “Bunun uygulanma prosedürünün yanlış olduğu düşünülüyorsa ve yeni fikirler varsa bu yeni görüşler tartışılıp uygulanabilir. Kıymetler değiştirilemez ancak kanunun uygulanma formu tartışılabilir” karşılığını verdi.
Devriyelerin uygulamalarının tekrar gözden geçirilip geçirilmeyeceğine dair soruya karşılıksa, “Yasanın uygulanmasında en yeterli prosedürler dikkate alınmalıdır. Muhalif görüşler için platform sağlamalıyız. Hükümet bu görüştedir” demekle yetinen Reisi, yasanın kaldırılmasını düşünmediklerine işaret etti.
İran siyasetinin önde gelen isimlerinden kimileri da bu devirde zarurî başörtüsü uygulamasına karşı açıklamalarda bulundu. Bunların başında eski Meclis Lideri Ali Laricani geliyor. Laricani, 11 Ekim’de “İttilaat” gazetesine verdiği röportajda, “protestoların derin siyasi kökleri olduğunun kabul edilmesi gerektiğine” dikkati çekerek, zarurî başörtüsü yasasının gözden geçirilmesi davetinde bulundu.