Celal Rushen
Mahsa Jina Amini isimli genç bir kızın, mecburî tesettür maddelerine uymadığı gerekçesiyle İran İslam Cumhuriyeti Ahlak ve Asayiş Polisi tarafından İrşad Devriyeleri uygulaması kapsamında tutuklanıp gözaltında hayatını kaybetmesi sonucu başlayan protestolar dördüncü ayında. Şimdiye kadar bayan hakları başta olmak üzere özgürlükleri ve temel haklarını elde etmek için hayli ağır kayıplar veren İran halkı, daima olarak çeşitli kentlerde, lise ve üniversitelerde itirazlarına devam etmekte. Birebir vakitte birçok sanayi ve ticari alanda protestolara takviye maksatlı geniş çaplı grevler yapılmakta. İran idaresinin çeşitli katmanlarında infial, dehşet ve hatta görüş ayrılığına neden olan bu uzun vadeli protestolar, birinci haftadan sonra idarenin kendisini gaye alsa da çıkış noktası kuşkusuz bayan hakları ve yaşanan ihlallerdi. Hayatını kaybedenlerin ve tutuklananların hatırı sayılır kısmının bayanlardan oluşması bu hareketin bayan hakları açısından ne derece kıymetli olduğunun bir ispatı niteliğindedir.
Protestoların üçüncü ayında İran Başsavcısı Montazeri muğlak bir biçimde İrşat Devriyeleri’nin kapatıldığını söyledi. Montazeri’nin “İrşat Devriyeleri açıldığı merci tarafından kapatıldı” beyanı birtakım kısımlarda mecburî tesettür konusunda idarenin geri adım atması üzere değerlendirilirken, İran yargı ve yasama organları, mevzuyla yakından ilgilenen iki kurum yani “kültürel ihtilal yüksek şurası” ve “Emr-i be ma’rûf ve nehy-i az münker merkezi”, Hamaney’in buyruğu vasıtası ve direktifleriyle yeni Hicap yasa tasarısı hazırlığındalardı. Gerçekten geçen günlerde bu tasarı kanunlaştı ve İran polisi başta olmak üzere tüm kolluk kuvvetlerine ve birebir vakitte en değerlisi yargıya bildirim edildi.
Peki, bu yeni kanun neyi amaçlamaktadır ve içeriği nedir?
Özellikle çok değerli bir konunun altını çizmek isterim. Zarurî tesettür konusunda düzenlenen ve bildirim edilen bu yeni maddeyi anlamak onun perde gerisindeki bakış açısını ve taktiksel hamleyi görmek, aslında İran İslam Cumhuriyeti idaresinin temel stratejisini ve birebir vakitte Şia ruhban sınıfının mezhepsel geleneklerinden kaynaklanan ve günümüze taşınan yol ve stratejilerini öğrenmek için epeyce açıklayıcı olacaktır.
Yeni maddede genel ve kamusal alanlarda başörtüsü çıkarmanın toplumsal bir hata olarak değerlendirilmesinin yanı sıra çok geniş bir ceza yelpazesi öngörülmüştür. En son İran İslam Cumhuriyeti yargısının hukuksal ve meclis mevzuları üzerine yardımcı makamı tarafından bu yeni tasarı hazırlanarak hükümete sunuldu. Bu tasarının 178-181 unsurları tesettüre yönelik cezaları içermektedir.
178. unsura nazaran kamuda teşhir maksatlı tesettürsüz bayanlar yargı merciine yazılı taahhüt vermekten imtina ettikleri yahut tıpkı hatadan birden fazla kere tutuklandıkları durumda maddede öngörülen sekizinci derece toplumsal cezalara çarptırılacaktır. Öngörülen bu cezalar tıpkı yasanın dokuzuncu hususunda şöyle öngörülmüştür:
– En fazla altı ay olmak üzere göz hapsi
– 280 saate kadar karşılıksız kamu hizmeti
– 180 güne kadar günlük nakit ceza
– Tayin edilen yerde bir yıl yaşama mecburiliği (sürgün) yahut ikamet ettiği yerde yaşamasına mani olma
– Her çeşitten motorlu araç kullanımına kısıtlama
– Çek defteri sahibi olma yahut her türlü ticari evrak sahipliği ve kullanımının kısıtlanması
– Devlet ve kamu işlerinden atılmak
– Silah taşıma yasağı
– Ülke dışına çıkma yasağı yahut belirlenen bir mesleği öğrenme zorunluluğu
– Dernekler, partiler ve cemiyetlerde seçme ve seçilme hakkının bir yıl kısıtlanması
– Resmi mercilerde uzman yahut hakem olma kısıtlanması
– Her türlü halka açık özel anonim vb. şirketlerde üyelik yahut sahip olma yahut muhafaza hakkından yoksun edilme bu kısıtlama birebir vakitte eğitim, bilimsel, araştırma ve kültürel kuruluşları da kapsamaktadır
– Avukatlık ve noterlik mesleklerine bir yıllık kısıtlama
– Yasanın birinci ve ikinci unsurunda belirtilen kurum ve kuruluşlarda çalışmaya yönelik kısıtlama
– Ulusal medyada ve tiyatro şenliklerinde kültürel faaliyet yapma kısıtlaması
– Medyalarda imtiyaz sahibi yahut başyazarlık üzere pozisyonlarda çalışma kısıtlılığı
Aynı yasanın 179. unsuruna istinaden sanal ve gerçek alanlarda başörtü çıkarma yani tesettür atma aksiyonunun reklamı ve teşvikine yönelik cezalar belirtilmiş ve bu hareketlerin organizeliği ve kapsayıcılığı gözönünde tutularak cezalar öngörülmüştür. Yasaya nazaran sanal ve gerçek alanlarda hicapsız olmayı teşvik edenler ve tesettür tersi faaliyet yürüten bireyler yedinci derece cezalara mahkum edilecektir. Bu cürmün genişliği ve organize olması durumunda altıncı derece cezalar kelam konusu olacaktır. (Yedinci ve altıncı derece cezalar sırayla sekizinci dereceden daha serttir.)
Aynı vakitte öbür bir unsurda esnaf dükkanları, marketler, restoranlar, sinemalar ve spor salonları üzere kamusal alanlarda tesettür kanunlarına riayet edilmesi için kanunlar düzenlenmiş ve kelam konusu bu yerlerin sahipleri sorumlu tutulmuştur.
Bu kanun görüldüğü üzere somut ve rastgele bir şifahi uyarma prosedüründen uzak, büsbütün toplumsal baskı üzerinden düşünülmüş ve düzenlenmiştir. Gerçekten daha evvelce İran meclisinde tesettür konusunda yeni sistemler konuşulmuş ve kimi akıldışı tekniklerin toplumda infiale neden olduğu belirtilerek yeni kelamda akla yatkın yolların kullanılması tartışılmıştır. Mesela Rafsancan bölgesi milletvekili Jalali hususla ilgili yeni tasarı ve makul yaklaşımdan bahsetmiştir. İran İslam Cumhuriyeti idaresi kolluk kuvvetlerinin, tesettür konusunda gevşek davranan bayan ve kızlara artık direkt rastgele bir şifahi ve fizikî temas ve ihtarda bulunmak istemediğini açıkça göstermektedir. Pekala rejimin temelini oluşturan hicap problemi mevcut idare tarafından nasıl koruma edilecektir?
İşte bu noktada protestolardan iki ay evvel Hamaney ve Cumhurbaşkanı Reisi’nin görüşmesinde hicap konusu gündeme gelmiş, İran başkanı Ali Hamaney “zekice mücahidet” konusunu lisana getirmiş ve tesettür konusunda hükümetin daha zeki ve aslında daha kurnaz formüller kullanmasını istemiştir.
“Mücahidet” sözü İslami literatürde Allah yolunda cihat etme manasına gelir. Bu kavramın Hamaney tarafından kullanılması tesettür konusunun nedenli idare tarafından önemsendiğinin açıkça bir delilidir. Yani idarenin hiçbir biçimde geri adım atma üzere bir niyeti kelam konusu değildir. Pekala, bu zekice cihat etme nedir ve aslında nasıl yapılacaktır? Hamaney’in Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’den istediği, aslında taktiksel bir değişim. Ancak bu değişim daha kurnaz ve aslında daha etkileyici bir usul olarak nitelendirilmelidir. Fizikî ve sözel şiddet içermese bile aslında hâkim olan ideolojik temeller ve bakış açısına uymayan toplumun değerli modülü olan bayanların bir kısmını, bütün temel ömür hak ve özgürlüklerden yoksun bırakma ve sindirme projesidir. İdarenin İrşat Devriyeleri uygulamasının kapatılma haberini muğlak bir halde yayınlayıp çabucak akabinde bu tasarıyı Meclis’e sunması ve jet suratında icra edilmek için kurum ve kuruluşlara bildirim etmesi, aslında geri adım değil tam aksine mevzuyu öbür vahim boyutlara taşımaktan ibarettir. Tıpkı vakitte bahisle ilgili müphem ve muğlak bir formda davranması, devam eden protesto ve itirazların gidişatına bakarak karar vermesi manasına gelmektedir.
Her idarede olduğu üzere İran idaresi içinde de daha radikal ve tesirli kümeler, bölümler, kurum ve kuruluşlar kelam bahsidir. Bunlardan en değerlileri kültürel ihtilal yüksek şurası ve yazının başında da zikr ettiğimiz “Emr-i be ma’rûf ve nehy-i az münker merkezi” kurumudur.
Bu iki kurumun lideri ve üyeleri ve İhtilal Muhafızları Kumandanı Hüseyin Selami’den oluşan bir heyet protestolardan iki ay evvel İran başkanı Hamaney ile bir görüşme gerçekleştirerek zekice tasarılarından ve detaylarından bahsetmişlerdir. Fars haber ajansının kapalı 11. Bülteninde yayınlanan rapora nazaran bu tasarı adım adım ve bölgeden bölgeye icra edilecektir. Öncelik daha tutucu ve hatta rejime yakın ihtilal muhafızlarının ailelerinin ağır olarak ikamet ettiği bölgeden başlatılacaktır. Bu tutucu bölgelerde kelam konusu kurumların merkezleri kurulacak ve halkın nabzı ölçülerek daha az reaksiyon çekilecektir. Sonrasında ise bu uygulamalar öteki bölgelere genişletilerek tüm kentlere ve bölgelere yayılacaktır. Direkt halkın uygulamalara iştirak etmesini öngören tasarıya nazaran aslında halkın içindeki tutucu ve radikal kısımlar kullanılarak bir iç karışıklık ve çatışma oluşmasına müsaade verilecek ve sonuç olarak idare direkt probleme müdahil olmayarak halkın çeşitli kısımlarını birbirine karşı düşmanlaştırarak sonuca varacaktır.
Söz konusu raporda yer alan bir kısımda bu tasarının çok daha vahim bir boyutu ortaya çıkıyor. Raporda Hamaney ile görüşen makamlar kendisine, halkı birbirine düşman ederek daha yeterli sonuç alınacağı istikametinde muştular veriyor.
Raporda deniliyor ki; “tesettür konusu aslında özel araçlardan başlayıp meskenlerin kapısında bile icra edilebilir. Mesela araç plakasına ceza uygulanabildiği halde neden tesettür aykırısı insanların konutlarını tespit edip ceza uygulanmasın? Sonuçta tesettürsüz bir birey bir mahalleye girip çıkıyordur (yani yaşıyordur). Olağan ki kelam konusu apartmanın birkaç sahibi olacaktır, lakin şayet kelam konusu apartmanın tamamı nakit cezaya tabi tutulursa, yani bir kişi tüm apartmanın ceza ödemesine neden olursa kelam konusu apartmanın tüm sakinleri cezaya neden olan tesettürsüz şahsa baskı uygulayacak, bahis büyük ölçüde çözülecektir” deniliyor.
Görüldüğü üzere İran İslam Cumhuriyeti son derece kurnaz ve hiçbir toplumsal ve politik esasa uymayan bir biçimde kendi halkının çeşitli kısımlarını bile birbirine düşman etme değerine, istedikleri ideolojik kararları uygulamaktan kaçınmıyor. Sistematik bir halde toplumsal yapının dinamiklerine yönelik savaş açan İran İslam idaresi ülke içinde egemenliğini korumak için elinden geleni yapıyor. Öte yandan protestolar hala devam etmekte ve yapılan son araştırma ve anketlere nazaran İran İslam Cumhuriyeti, halkın ortasında epey düşük bir dayanağa sahiptir. Bu noktada idarenin gerçek manada liyakatten uzak yetkilileri ve makamları, aslında bu tasarıya imza atmakla birlikte ülkenin toplumsal ve sosyolojik yapısını tanımadıklarını ve bu bahiste hiçbir bilgiye sahip olmadıklarını bir defa daha göstermiş oldular.