Gülnihal Özdener
2012 yılında ise en tanınan husus Maya takvimiydi. Son günü yaklaşan takvimin yanlış yorumlanması sonucu büyük felaketler öngörülmüştü. Kıyametten sağ çıkmak isteyen spiritüel (ve doğal nispeten varlıklı) kesitler, Maya halklarının bugünkü memleketlerinde bulunan çeşitli konaklama yerlerinde erkenden yerlerini ayırttılar. Piramitlere ne kadar yakın, o kadar düzgün.
Tabii bu kurtarılacak bölgeler yalnızca Orta Amerika’da değildi. Şanslıyız (!) ki Türkiye’de de bu türlü bir nokta vardı: Binlerce insan 2012 yılının sonunda İzmir’in Sevecence köyüne akın etti. Bir müddettir “kıyamet günü”ne hazırlanan Şirince’de ritüeller ve meditasyonlar yapıldı, dilekler dilendi. Gözyaşları, dehşet ve umut birbirine karışırken vakit geldi çattı. Ve malum, 21 Aralık 2012’de dünyanın sonu gelmedi.
SÖMÜRGECİ NİZAMI KORUYAN “NEW AGE” ŞAMANLARI
O periyotlar Guatemala’daki Maya halklarının başkanı pozisyonunda bulunan “meşhur şaman”, çevreci, hümanist ve birleştirici telaffuzları sayesinde herkesin gönlüne taht kurmuştu. İspanyolların kıtaya ayak bastığı 1400’lerin sonundan beri çeşitli formlarda sömürülen yerli halk, tabiatın ve insanların çağdaş sistemlerle suistimaline artık karşı çıkıyordu. Hakları olan adaleti, refahı ve deri rengi ayrımı yapılmayan siyaseti talep ediyorlardı. Şaman Tata (büyükbaba) ise bu taleplerin resmî sözcüsüydü.
Tata’nın Maya kökenli olmayan gazeteci eşi ise kocasının “New Age” (Yeni Çağ) akımında şekillenen ve 1980’lerden beri süregelen mesleğinin yöneticisi pozisyondaydı. Epeyce onurlu davetlerde bulunan Tata’nın, Amerikalı turistlere 50$ karşılığında astroloji okumaları yapmasında bir sakınca görmüyordu, hatta tersine bu alışverişi teşvik ediyordu. Yüzyıllardır sömürülen bir ülkenin ikinci, hatta üçüncü sınıf vatandaşları bir formda ekmeğinin peşindeydi. Lakin ne uğruna?
SAHTE ŞAMAN NASIL YARATILIR?
Geleneksel şamanlığın Yeni Çağ akımına yem edilmesi yeni bir dolandırıcılık çeşidi değil. Yazdığı kitaplarla 1970’lere damgasını vuran Carlos Castaneda, akademik çevreler de dahil olmak üzere 20. yüzyılın sonlarına gerçek epey geniş ve global bir takipçi kitlesi edinmişti. Doğan Cüceloğlu’nun yapıtlarına ilişkin kaynakçalarda bile Castaneda’nın ismini görmek mümkün.
Peru asıllı olan Castaneda, 26 yaşında ABD’ye göç etmişti; Kaliforniya Üniversitesinde (UCLA) aldığı antropoloji eğitimi sırasında, sözümona Meksika’da Yaqui (Yaki) yerlileri ortasında birtakım araştırmalar yapmış ve bunları akademik tez olarak sunmuştu. Tezlerinde anlattığına nazaran, “Don Juan” (Bay Juan) isminde bir Yaqui şamanı, Castaneda’ya el vermiş, kendisine şamanlığın yolunu açmış ve peyote kaktüsünün kutsal bilgilerini aktarmıştı.
KUTSAL BİTKİYİ YOK EDEN TURİSTLER
Kendisini “çırak şaman” olarak tanıtan Castaneda’nın kitapları uzun bir mühlet çok satanlar listelerinden düşmedi. Binlerce beşere Meksika’daki Yaqui yerli kültürünü ve daha da değerlisi peyote kaktüsünü kitaplarında güzellerken, antropolojinin en değerli ve birinci kuralını yıkıp geçmişti: İncelemede bulunduğu halka ve onların bedellerine ziyan vermemek.
Peyote kaktüsü Meksika’nın orta, kuzey ve batı bölgelerinde bulunan bir bitki. Farklı etnik kümelerin mensubu gerçek şamanlar yüzlerce yıldır bu kaktüsü çeşitli gayeler için kullanırlar: Halkın şifalanması, doğum, evlilik ve mevt merasimleri, kutsal bayramlar, halkın hayrı için alınacak kararlar… Şaman, transa geçmek için öte dünyanın bilgisini taşıdığına inanılan bu bitkiyi özel sistemlerle hazırlar ve tüketir. Geçmişten günümüze, bu bölgedeki halkların kültürel ve fizikî varlıklarını sürdürebilmeleri, varlıklarına mana katabilmeleri peyote merasimleriyle mümkün. 1970’lerde ise Castaneda’nın kitapları yüzünden, peyotenin kökü neredeyse kurutuldu.
SPİRİTÜEL ARAYIŞLARA ÇANAK TUTAN AKADEMİ
“Çırak” şamanlığa özenen ve merasimlerle tabiri caizse “kafayı bulmak” isteyen Amerikalılar, durumu fırsat bilen çeşit rehberlerinin önderliğinde Meksika’ya yapılan “şamanik geziler”e katılmaya başladılar. Yerli halkların kendi merasimlerinde hudutlu ölçüde kullandıkları kutsal peyote, Amerikalı “spiritüel arayışçı”ların büsbütün şahsi keyifleri için sınırsızca tüketiliyordu.
Castaneda’nın araştırmadan fazla kurgu olduğu ortaya çıkan, olmayan bir şamanın, söylemediği öğretilerle birlikte sayfalarca intihal taşıyan kitapları ise Kaliforniya Üniversitesi yayınları tarafından yurt içi ve yurt dışına pazarlanmaya, baskı üzerine baskı yapmaya devam ediyordu.
ÖLÜMLERİN SORUMLULUĞUNU KİM ÜSTLENECEK?
O periyotlarda uyuşturucuyla çaba eden Kaliforniya’da Castaneda adeta ilahlaştırılmış, bilhassa de arayış içindeki genç bayanların spiritüel gurusu haline gelmişti. Sohbetlerinde sıkça intihardan bahsettiği bilinen Castaneda, 1998’de kansere yenik düştü. Müritlerinden üç genç bayan, Castaneda’nın vefatından kısa bir mühlet sonra Kaliforniya’nın Mevt Vadisi’ne hakikat intihar seyahatine çıktılar. 2006 yılında ise bu çölde yalnızca birinin kemiklerine ulaşılabildi.
Gülnihal Özdener