Optimar Araştırma Lideri Hilmi Daşdemir’in Star-Açık Görüş için kaleme aldığı “Anketler seçim sonuçlarına tesir edebiliyor mu?” başlıklı yazısı şu biçimde;
En merak edilen hususlardan biri manipülasyonun oy oranına tesiri. Bu sorunun karşılığı: Hayır. Örneğin 2016 Amerikan seçimlerinin favorisi Hillary Clinton idi. Servis edilen anketlerde Trump’tan önde gösteriliyordu. Lakin sonuçta kazanan Trump oldu. 2020 Amerikan seçimlerinde de farklı farklı anketler servis edildi. Yarış Biden lehine bitti. Türkiye’nin en kıymetli sorunu olarak görülen hususlar şöyle: Yüzde 70,2 iktisat, yüzde 5,8 Suriyeliler, yüzde 5,1 terör ve yüzde 4,4 işsizlik… ‘Peki bu sorunu kim çözer?’ diye sorduğumuzda AK Parti yüzde 26,6, CHP yüzde 17,2, ÂLÂ Parti yüzde 7, HDP yüzde 6,6 ve MHP yüzde 4,6 diye yanıt alıyoruz. Şayet sahiden DÜZGÜN Parti yüzde 20’li sayılarda olmuş olsa idi sıkıntılara tahlil olarak görenlerin oranı en azından yüzde 10’un üzerinde olurdu.
Günümüz dünyasında maksada ulaşmak için her yolu mübah olarak gören bir kitle var. Geçmişte de vardı bu kitleden elbette. Lakin, onların elinde manipülasyon araçları epeyce sonluydu. Bugün toplumsal medya denilen bir mecra var ki kimse burada okuduğu haberleri yanlışsız mu yanlış mı diye sorgulamıyor. Bu haberler yahut içerikler kendi dünyasına uygunsa yanlışsız kabul ederek yaymaya başlıyor. Hele bir de tıkladığı haberler diğer sitelerde de alınıp kullanıldı ise işte benim ‘aynalı oda’ diye tanımladığım bir alan. Birbirlerini destekleyen, pekiştiren haberler. Farkına varılmadan yıkanan beyinler, oluşan büyük bir dezenformasyon ağı… Daha evvel dezenformasyon konusunda birkaç yazı yazdım. Bu yazımda haberlerle yapılan dezenformasyonlardan değil daha çok anketlerle yapılmaya çalışılan dezenformasyon ve algı idaresi uğraşlarından ve bunların seçimlere tesirinden bahsedeceğim. Bu durum palavra haberlerle, olay ve haberlerin çarpıtılması halinde olabildiği üzere kimi yanlış bilgilerin yayınlanması yoluyla da yapılmaktadır. Bu datalar bilhassa kamuoyunu manipüle etmek üzere çeşitli mecralarca servis edilmektedir. Artık, palavra habercilik, düzmece araştırmacılık ya da anketçilik başka bir dal olarak kendisine alan bulmaktadır. Maliyeti düşük ve yıkıcı tesiri hayli büyük bir meslek haline gelmiştir. Bu husus daha yıkıcı bir hal almadan öncelikle ele alınarak değerlendirmelidir.
‘AYNALI ODA’
Sizinle öncelikle yürütücülüğünü yaptığım Türkiye genelini temsilen 26 vilayette 1613 iştirakçi ile yüz yüze görüşme metoduyla gerçekleştirdiğimiz araştırmadan kimi sonuçlar paylaşmak isterim. “İnternet ortamında karşılaştığınız haberleri muteber buluyor musunuz?” “Hayır” cevabı yüzde 52,2, “Evet” cevabı, yüzde 32,5 bu mevzuda fikri olmayanların oranı ise yüzde 15,3. Görüldüğü üzere internet ortamındaki haberleri emniyetli bulmayanların oranı epey yüksek. Araştırmada öteki bir sorumuz “İnternet ortamında (sosyal medya dahil) okuduğunuz ya da gördüğünüz haberlerden sonra karşınıza çıkan misal haberleri de okuyor musunuz?” “Evet” karşılığı yüzde 50,2, “Hayır” karşılığı yüzde 37,6 ve “Fikrim yok, hatırlamıyorum” yüzde 12,2. Yani genel olarak internet kullanıcıları bir habere tıkladıktan sonra yapay zeka tarafından önlerine çıkarılan emsal haberleri de tıklayarak okuyorlar. Birebir haberi birden çok yerde görünce de zihinlerdeki algı pekişiyor. Tam bir ‘aynalı oda’. Ne tarafa baksa yapay zeka birbirini destekleyen haberleri karşısına çıkarıyor. Son bir araştırma verisi; “Yalan haber yayarak toplumu manipüle edenlerin cezalandırılmasını nasıl karşılarsınız?” “Olumlu karşılarım” yüzde 66,6, “Olumsuz karşılarım” yüzde 10,9. Bu bahiste fikri olmayanların oranı ise yüzde 22,5. Görüldüğü üzere toplumda dezenformasyona karşı farkındalık oluşmaya başlamış lakin tıpkı vakitte tıklanan haberlerle oluşan ‘aynalı oda’larda dezenformasyonların pekişme hali de mevcut.
Dezenformasyon ve manipülasyon için kullanılan tekniklerden birisi de araştırma sonuçlarıdır. Siyasal araştırmalar yayınlanmaya başladığından beri daima tartışılagelmiştir. Kimileri siyasal araştırmalara yalnızca isabet edip etmemesi istikametinden bakmış, kimileri da araştırma sonucunda parti siyasetlerini belirlenmek ve mevcut siyasetlerin kamuoyunda anlaşılıp anlaşılmaması istikametinden ele almıştır. Siyasal araştırmalar husus epey kamuoyunun öncelikli sorusu ya da ilgilendiği nokta, hangi partinin yüzde kaç oy alacağı oluyor. Lakin, araştırma ile toplumun sorun alanlarını görüp o alanlar için siyaset üretebilir, ürettiğiniz siyasetlerin toplumdaki tesirini ölçebilirsiniz. Kamuoyu araştırmalarından istifade edebileceğiniz daha birçok başlık sayabiliriz elbette ancak daha evvel de birçok defa kullanılan gayri ahlaki bir yolu daha ele almak gerekiyor; manipülasyon. Siyasal anketlerde manipülasyon yapmak, lehine manipülasyon yapılan parti ya da kişinin oy oranını artırır mı?
En temel sorulardan birisi manipülasyonun oy oranına tesiri. Lakin, size meraklandırmadan bu sorunun karşılığını vereyim: Hayır. Evvel dışarıdan bir örnek verelim. 2016 Amerikan seçimlerinin favorisi Hillary Clinton idi. Servis edilen anketlerde Trump’tan önde gösteriliyordu. Lakin sonuçta kazanan Trump oldu. 2020 Amerikan seçimlerinde de farklı farklı anketler servis edildi. Yarış Biden lehine bitti. Kamuoyu araştırmalarında alanda bulunan sayıları propaganda emeliyle farklı servis edenler oluyor. Araştırma etiği açısından yanlış olan bu hareket kabul edilemez. Ayrıyeten, amaçlanan kamuoyunda oy verme davranışını etkileme durumu da sonludur. Hatta hiç mümkün değil de denilebilir. Türkiye’deki yakın tarihli kimi seçim iddialarına bakacak olursak bunu daha güzel görürüz. Yazdıklarımda kendim de bir araştırma kurumu yöneticisi olmam sebebiyle firma ismi yazmayacağım. Fakat gazeteci ya da bireyler olarak araştırılırsa söylediklerim rahatlıkla teyit edilebilir. 2007 seçimlerinde DP için yüzde 16, yüzde 18, yüzde 20 üzere sayılar paylaşan bir araştırma firması vardı. Sonuçları da kamuoyunda yer alıyordu. Seçim sonucunda DP yüzde 5,42 oy aldı. Bir araştırma sonucu bu kadar yanılmaz. Şayet hedef manipülasyon değilse doğal. Tekrar 2007’de CHP için yüzde 28- 30 üzere sayılar paylaşanlar vardı. Tekrar o firmalar AK Parti için yüzde 30’lu sayılar paylaşıyorlardı. AK Parti yüzde 47 oy aldı. CHP ise yüzde 22 oy aldı.
GANDHİ EFSANESİ
2009 seçimlerinde AK Parti için aykırısından algı yapmak isteyen Türkiye’deki global sistemin en büyük paydaşı bir firma AK Parti için yüzde 50 oy oranı paylaştı. AK Parti 2009 seçimlerinde yüzde 38 oy aldı. 2009 seçimlerinde Kemal Kılıçdaroğlu CHP İstanbul Büyükşehir adayı idi. Kılıçdaroğlu ile çalışan ‘gür’ sesli bir araştırma firması sahibi “Kılıçdaroğlu farkı kapatıyor” vb üzere yorumlar yapıyordu. Kılıçdaroğlu kendi oy kullanamadığı üzere AK Parti adayı Kadir Topbaş da seçimi 8 puanlık bir fark ile kazandı. 2011 seçimleri öncesi CHP’ye ABD ve Alman istihbarat örgütünün taşeronu olarak FETÖ kaset kumpası kurdu. CHP Genel Lideri Baykal istifa etmek zorunda kaldı. Kılıçdaroğlu genel lider yapıldı. Tüm ana akım medya ve belirli odaklar Kılıçdaroğlu’nu ‘Gandhi’ benzetmesi ile servis ettiler. Yeniden o ‘gür’ sesli araştırmacı “Gandhi tuttu Kılıçdaroğlu CHP oyunu yüzde 35’lere çıkardı.” yorumları yaptı. Sonuç, Kılıçdaroğlu CHP oylarını bir ölçü artırsa da -CHP oyları neden ve ne halde arttı o farklı bir yazı hatta kitap konusu olabilir.- yüzde 25 oy alabildi.
2018 seçimlerine geldiğimizde de seçimlerle ilgili manipülasyon ve dezenformasyonlar had safhada idi. Birileri GÜZEL Parti oylarını yüzde 22, yüzde 18, yüzde 16 üzere sayılarla gösteriyordu. Sonuçta DÜZGÜN Parti yüzde 9,8 oy alabildi. Şayet o araştırmaları hakikaten yapıldı kabul edersek o servis edilen anketler yüzde 100- 150 yanılmış oldu. Bir araştırmada bu türlü yanılma olmaz. Cumhurbaşkanı adayı olan ÂLÂ Parti genel lideri Meral Akşener partisinden yüzde 30 daha düşük oy aldı yüzde 7,29. Tekrar o periyot birileri Meral Akşener’i ‘Başkan’ olarak servis ediyorlardı. Demek ki servis edilen anketler sonucu değiştirmiyormuş. Bir araştırmacı olarak son devirde “İYİ Parti oyları yükseliyor. yüzde 18, yüzde 20, yüzde 21 oldu.” diyenlere “2018 seçimleri öncesi de bu türlü söyleniyor, sonuç servis ediliyordu. Sonuç ortada.” diyorum. Geçtiğimiz hafta bir gazeteci UYGUN Parti Genel Lider Yardımcısı Ümit Dikbayır’ın birtakım araştırma firmalarından her hafta kademeli olarak GÜZEL Parti oylarını artırarak sonuç yayınlanmasını istediğinin medyaya düşmesiyle gündem oldu. Ben firmaların sayısının daha fazla olduğunu biliyorum. Neden yalnızca onları servis etti o da başka bir tartışma konusu olabilir. Ancak sonuç itibariyle o denli anket servis etmekle bir partinin oyu artmaz. Bir de saha gerçekliği var.
Sahada YETERLİ Parti lehine o denli çok önemli bir yükseliş olduğunu söyleyecek bilgi elimizde yok. Birkaç data ile bu mevzuyu açmaya çalışayım. Türkiye’nin en değerli sorunu olarak görülen unsurlar şöyle: Yüzde 70,2 iktisat, yüzde 5,8 Suriyeliler yüzde 5,1 terör ve yüzde 4,4 işsizlik… Pekala bu sorunu kim çözer diye sorduğumuzda AK Parti yüzde 26,6, CHP yüzde 17,2, GÜZEL Parti yüzde 7, HDP yüzde 6,6 ve MHP yüzde 4,6 diye devam eden bir sonuç var. Şayet nitekim YETERLİ Parti yüzde 20’li sayılarda olmuş olsa idi sıkıntılara tahlil olarak görenlerin oranı en azından yüzde 10’un üzerinde olurdu. Demek ki bu türlü bir hava yok. Tekrar tıpkı soruda “Kararsızım” diyenler yüzde 9,5 ve “Hiçbiri” diyenler yüzde 23,9. Özetle burada seçmen “AK Parti çözemezse hiçbiri çözemez” diyor bir taraftan da.
AKŞENER’İN OYU, PARTİSİNDEN DÜŞÜK
“2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinde kime oy verirsiniz?” biçimindeki açık uçlu soruya Meral Akşener diyenlerin oranı yüzde 5,4. 2018’de cumhurbaşkanlığı seçimlerinde partisinden yüzde 30 kadar düşük oy alan Akşener bugün aday olsa partisinden yüzde 50 daha az alabilecek. Yani Akşener’in “Ben başbakan olacağım” lafı da boşa değil. Cumhurbaşkanlığı için hiçbir biçimde karşılığı yok. Olmayan bir koltukla argümanı varmış üzere görünmeye çalışıyor. Türk siyasal hayatına baktığımızda öbür bir bilgi ve gerçeklik var: Geçmişte merkezde kurulan partiler, kurulduktan sonra yüzde 50’lerde oy alarak Türk Milleti tarafından desteklenmiş. Bunu Demokrat Parti’de 1950’de görüyorsunuz. 1961’de, daha somut olarak 1964’te görüyorsunuz. 1983’te Anavatan partisi ile görüyorsunuz ve en son olarak da 2002’de AK Parti ile görüyorsunuz. Geçmiş siyasal hayatımızda Türk Milleti’ni akabinde sürükleyen başkanların geçmişte bir muvaffakiyet öyküleri var. Menderes başarılı bir çiftçi ve üstelik Atatürk’ün dikkatini çektiği için CHP’de siyasete davet ediliyor. Demirel’in devrinde sulama çok kıymetli ve yurdun dört bir tarafına baraj yapıyor, ‘barajlar kralı’ olarak anılıyor. Özal, Türkiye ekonomik bir darboğaza girmişken ’24 Ocak kararları’ ile ülkenin rahatlamasını sağlıyor. Erdoğan’ın efsane bir İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı var. Kronik sorun olan çöp, su üzere meseleleri çözüyor. Sonra da kanısı sebebiyle mahpusa atılıyor. Özetle üstte saydığım önderlerin hepsinin bir muvaffakiyet öyküsü var.
AKŞENER’İN NESİ VAR?
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun tabiri ile “stajyer” İçişleri Bakanlığı var. Birileri 28 Şubat’ta Akşener’den bir kahraman çıkarmaya çalışırken 32. Gün programında 28 Şubat kararlarının nasıl uygulayıcısı olacağının teminatını veriyor. Görmeyenler bakabilirler. Sonuç olarak; sizden ve partinizden olmaz Meral Hanım. İstediğiniz kadar düzmece anketlerle kendinizi yüksek göstermeye çalışın “Vermemişse Mabud neylesin Sultan Mahmut” hesabı.