İnsülin direnci, tüketilen şekerli ve unlu, hamur işleri, ekmek, makarna, pirinç üzere karbonhidratı bol besinlerin beslenme alışkanlığı haline dönüştürülmesiyle gelişen bir hastalıktır.
Aynı vakitte metabolik sendrom olarak bilinen insülin direnci, insan bedeninin kaslarında, yağında ve karaciğerde bulunan hücrelerin insüline gerçek formda reaksiyon vermediği ve bu nedenle güç için kandaki glukozu kullanamadığı durumdur.
Pankreas, kanda artan glukoz düzeylerini telafi etmek ve hücrelerde oluşan direnci kırmak için daima daha fazla insülin üretir. Bu da vakitle kan şekeri düzeyinin yükselmesine neden olur.
Ortalamada her üç beşerden birisini etkilediği görülen insülin direnci sendromu obezite, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve tip 2 diyabet üzere tıbbi meselelere yol açabilir.
İNSÜLİN DİRENCİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bir bireyde insülin hormonuna karşı direnç gelişimi sonrasında diyabet (şeker hastalığı) tablosuna benzeri halde birçok belirti ve bulgu ortaya çıkabilir:
-Cilde renk veren pigmentlerin artışından dolayı koyulaşma
-Deride yumuşama
-Hızlı ve çok kilo alma
-Kilo vermede badire yaşama
-Adet düzensizliği
-Aşırı tüylenme
-Kendini güçsüz hissetme, sabahları yorgun kalkma
-Yemeklerden sonra uyku basması
-Konsantrasyon ve algılama güçlüğü
-Soğuk terleme ve üşüme
-Vücut direncinde azalma
-Hızlı yeme, sık ve çabuk acıkma
-Baygınlık hissi
-Tatlı krizleri
-Elde ayakta titreme
-“Az yediğim halde kilo veremiyorum” usulü şikâyetler
İNSÜLİN DİRENCİ NEDEN OLUR?
Aşağıdaki faktörler bireylerde insülin direnci gelişiminde rol oynayabilir:
Aşırı Kilo
Araştırmalara nazaran, çok kilo yahut obezite insülin direncine neden olabilir. Bilhassa, bel etrafındaki fazla yağın primer (birincil) sebep olabileceği düşünülür. Bel ve göbek bölgesinde ağırlaşan yağ dokuları insülin direnci, yüksek tansiyon, istikrarsız kolesterol ve kardiyovasküler hastalık üzere önemli sıhhat meselelerine neden olabilen hormonları ve öteki hususları üretir.
Kan dolanımında hür yağ asidi seviyesinin çok yükselmesi hücrelerin insülin hormonuna karşı verdiği karşılığı bozucu tesir gösterebilir. Hür yağ asitlerinin yükselmesi birebir vakitte kişinin çok ölçüde kalorili besinler ile beslendiğine de işaret edebilir.
Fiziksel Aktivite Yetersizliği
Fiziksel olarak etkin olmama çoklukla Tip 2 diyabete yol açan insülin direnci ile bağlantılı kabul edilir. Bedendeki kaslar öteki dokulardan daha fazla glikoz kullanır. Olağanda etkin kaslar depolanmış glikozu güç için yakar ve kan glikoz düzeyi bu durumdan etkilenmez. Böylelikle, kan sirkülasyonundaki glikoz da daima olarak yenilenir.
Bu durumun tam karşıtı olarak sistemli fizikî aktivite de insüline karşı hassaslığı arttırıcı tesir yapabilir.
Diyabet (Şeker Hastalığı)
Tip 2 diyabet bedendeki insülin düzeylerini artırabilir. Bunun nedeni ise mevcut üretilen hormon seviyesine karşı hücrelerin karşılıksız kalmasıdır. Daima, çok seviyede insülin üreten pankreas hücreleri vakitle hasarlanabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Sağlıklı insanlarda insülin, yağ hücreleri, kas hücreleri ve karaciğer hücreleri üzere çeşitli hücresel gayelerde bulunan insülin reseptörlerine bağlanmada aracılık eder.
Tip 2 diyabet hastalığı bulunan bireylerde meydana gelen yüksek kan şekeri düzeyleri tıpkı vakitte, yüksek insülin düzeylerini de tetikler. Bu da, insülin düzeylerinin yüksek olmasına karşın insüline karşı bir direnç kazanabileceği ihtimalini ortaya çıkarır. Yüksek kan şekerinin başlangıç nedeni, bedendeki yüksek karbonhidrat düzeyleri olabilir.
D Vitamini Eksikliği
Vücuttaki D vitamini eksikliği, insülin direncine ve insülin hassaslığına tesir edebilir. Bu nedenle, glikoz toleransında oynadığı role bağlı olarak insülin direncine katkıda bulunabileceği düşünülür.
Polikistik Over Sendromu
Polikistik over sendromu üzere hastalıklar insülin direnci ile bağlı kabul edilir. Başka yandan, polikistik over sendromunun insülin direncine neden olup olmadığı yahut hastalık sürecinin bir kesimi olarak ortaya çıkıp çıkmadığı tam olarak bilinmez. Cushing sendromu ve hipogonadizm üzere öbür endokrin (hormon) hastalıklarının seyri sırasında da insülin direnci ortaya çıkabilir.
İNSÜLİN DİRENCİ NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Doktor bireyde insülin direncinin varlığını teşhis etmek için öncelikle bireyin ailesinin tıbbi geçmişini sorgulayacaktır.Bununla birlikte bireyi tartacak, uzunluğunu ölçecek ve beden kitle indeksi pahasını belirleyecektir. Akabinde tansiyonunu denetim edecektir.
Bu ölçümler sonucunda, bireyin insülin direnci için potansiyel taşıması durumunda kan testleri yapılacaktır. Bu kan testlerin ortasında açlık plazma glukoz testi, oral glukoz tolerans testi ve hemoglobin A1c testi bulunur.
Açlık plazma glukoz testi en az 8 saat boyunca bir şey yememek gereklidir. Bu sekiz saatin ardından kan şekeri değerleri ölçülür.
Oral glukoz tolerans testi açlık glukoz testinden sonra gerçekleştirilir. Açlık glukoz testinin akabinde şekerli bir çözelti içilir ve iki saat sonrasında bu kan testi yapılır.
Hemoglobin A1c testi son 2-3 aydaki ortalama kan şekeri seviyesini gösterir. Bu seviyenin pahası tabipler tarafından prediyabet yahut diyabet teşhisinin konulması için kullanılır.
Bu tıpkı vakitte diyabet varsa denetim altında olup olmadığını görmede yardımcı olur. Bu testin sonuçlarını doğrulamak için tekrar test yapılması gerekebilir.
İNSÜLİN DİRENCİ TEDAVİ YOLLARI NELERDİR?
İnsülin direnci tedavisinde öncelikle ömür şekliniz değiştirmek gerekir. Tıbbi beslenme tedavisi, antrenman ve hareketin artırılması, uyku sisteminin sağlanması ve sürdürülebilir olması kıymetlidir. İnsülin direnci tedavisinde tıbbi beslenme tedavisi; bireyin yaşı, cinsiyeti, fizikî aktivite ve ömür formuna nazaran şahsa özgün olarak belirlenir.
-İnsülin direnci diyeti tüm besin ögelerini kâfi ve istikrarlı bir formda içermelidir.
-Kısa periyot şok programlar uygulanmamalıdır.
-Vücut yükünün 6 ayda yaklaşık %5-10’unun azaltılması hedeflenmelidir. Bireyin günlük mevcut kalori alımı hesaplanmalı ve ortalama 400-600 kcal azaltılmalıdır.
-Haftalık 0.5-1kg tartı kaybı hedeflenmelidir.
-Sürdürülebilir, uygulanabilir ve lezzetli bir program hazırlanmalıdır.
-İnsülin direnci diyeti 4-6 öğünden oluşmalıdır. Sık aralıklarla beslenme bir sonraki öğünde fazla yemeyi önler.
-Günlük protein alımı toplam kalorinin %20-35’ini oluşturmalıdır. Proteinin kâfi ölçüde alınması tokluk hissi ve yağsız beden kitlesini müdafaası açısından kıymetlidir.
-Günlük kalorinin %25-35’i de yağlardan alınmalıdır.
-Yağda eriyen vitaminlerin emilimi( A, D, E, K) olumsuz etkilenebileceğinden yağ oranı çok azaltılmamalıdır.
-Günlük kalorinin %50-65’i de karbonhidratlardan alınmalıdır.
-Basit karbonhidratlar yerine(şeker gibi), kompleks karbonhidratlar (tam tahıl eserleri, baklagiller) tercih edilmelidir.
Yaşam üslubu değişikliğini uygulayamayan yahut fayda görmeyen hastalara birtakım ilaçlarla tedavi önerilebilir. İştah ve hafif kilo kaybı tesiri gösterir. Metformin bilhassa HbA1c % 5.7-6.4 ortasındaki açlık ve/veya tokluk kan şekeri olağan sonun üzerinde olan, gebelik diyabeti hikayesi bulunan, beden kitle indeksi 35’ten büyük hastalarda diyabet gelişme riskini %30 azaltmaktadır.
İnsülin direnci tedavisinde öncelikle bir kan testi yapılarak direnç düzeyi ölçülür. Direncin yüksek olduğu şahıslarda 2-3 ay ya da en fazla 6 aylık tedavilerle düzey olağana döndürülebilir.
İnsülin direnci düzeyi olağana döndüğünde de kilo vermenin önündeki mahzurlar kalkmış olur. Münasebetiyle hastaların süratle iştahları kesilir ve kilo verir. Buna ek olarak da kalp hastalığı, kanser tiplerine yatkınlık ve şeker hastalığı da önlenmiş olur.
İnsülin direnci tedavisinde ilaçların da büyük bir rolü vardır. Sağlıklı bir beslenme ve idman programı ile birlikte gerekli ilaçlar kullanıldığı vakit kişi kilo vermeye başlar. İnsülin direncini önleyen ilaçlar şeker tedavisinde de kullanılan ilaçlardır ve 2-3 ay içinde insülin direnci denetim altına alınıp, düzeyi büsbütün olağana getirildikten sonra ilaç tedavisi sonlandırılır.
Böylece kilo alımı, çok yağlanma, damar yağlanmaları, ateroskleroz yani damar sertliği, kalp damar hastalığı riskleri, karaciğer yağlanması riski, bilhassa risk altındaki insanlardaki diyabet hastalığına gerçek gidişat büsbütün engellenmiş olur.
Özellikle şeker hastalığı riski taşıyan hastalarda insülin direnci tespit edilip, gerçek tedavi uygulandığında hastalık hiç başlamadan önlenmiş olur. Bu nedenle insülin direnci vaktinde tedavi edildiğinde şeker hastalığı riskini ortadan kaldırmak mümkündür.