Saliha Ulusoy
İnsanlığın var oluşundan beri, hangi adalet dilediğimiz vakitte, dilediğimiz formda yerini buldu? Bu hangi periyotta olursa olsun, mevcut sistemde dayatılan kararlara boyun eğmeye zorlandık, eğmezsek cezalandırıldık ve hatta haksızca canımızdan olduk. Kimi vakit devlet eliyle, kimi vakit dini geleneklerle ve töre kurallarıyla, kimi vakit toplumsal normların gerektirdiği şekilde… İşte tam da bu noktada hakkını savunmaktan asla vazgeçmeyen, kendi hakkından fazla var oldukları toplumun yaşamsal hak ve özgürlüklerini sağlamaya çalışan özel bireyler vardı ki onlar tarihin seyrine istikamet vermekle kalmayıp insanlık için birer ihtilal yarattılar: Sophie Scholl, Nicola Sacco ve Bartolomeo Vanzetti, Harriet Tubman, Harvey Milk, Olympe de Gouges, Giordano Bruno… Bayan hakları, fikir özgürlüğü, eşitlik ve bağımsızlık gayreti için çıktıkları yolda yaşadıkları her şey, ödedikleri bedeller, kendilerinden çok, evvel sevdikleri sonra da insanlık içindi.
ADALETE ADANMIŞ ÖMÜRLER
Almanya’daki Nazi tersi “Beyaz Gül” hareketinin temsilcisi Sophie Scholl; suçlulukları kanıtlanmamış olduğu halde yalnızca İtalyan birer göçmen oldukları için idam edilen iki personel Sacco ve Vanzetti; Amerika’da yaklaşık 750 kölenin kurtarılmasına ve hayatını köleliğin kaldırılmasına adayan Harriet Tubman; yalnızca farklı oldukları için “insan” tarifine dâhil bile edilmeyen ve hastalıklı olarak nitelendirilen bireylerin görünür kılınmasına öncülük eden, LGBTİ hareketine canlılık kazandıran Harvey Milk; sadece bayan olduğu için siyasette kendisine yer bulamayan, birinci bayan hakları demecini yayınlama cüreti gösteren Fransız feminist Olympe de Gouges; ve Avrupa’da “düşünme”nin yasak olduğu bir devirde, verdiği niyet özgürlüğü uğraşı nedeniyle canice idam edilen filozof Giordano Bruno…
İade-i Prestij: İtaat Etmeyenlerin Kıssası, Ezgi Cankurtaran, İnkılap Kitabevi, 248 sf, 2022
ŞİMDİ BİRER KAHRAMANLAR
Bu isimlerin hepsinin tek bir ortak tarafı var: iade-i prestij. Yaşadıkları devirde verdikleri çabanın kıymeti bilinmemişti; öldükten sonra meydanlara anıtlarının dikilmesi; okullara, caddelere, kulüplere isimlerinin verilmesi bu acımasız nizamın onlara uyguladığı haksız dayatmayı telafi edecek mi? Zalimce öldürülmeyi ya da vefata terk edilmeyi hak etmişler miydi? Sadece gerçek bildikleri yolda başlarını hiç eğmeden yürüdükleri için cezalandırıldılar. Artık ise birer kahraman olarak yaşıyorlar.
ÖLÜM YA DA ÖZGÜRLÜK
Mesela, Hitler siyasetine gösterilen direnişin temsili haline gelen ve bunun için şimdi 20’li yaşlarındayken giyotine gönderilen Sophie’nin kıymeti savaş bittikten çok sonra bilinmiş olabilir, lakin, “Ne üzücü, böylesine hoş bir gün, bu türlü bir güneş ve ben gitmek zorundayım…” kelamlarını ona sarf ettiren nizamı Sophie hiç affedebilecek mi?
Sacco ve Vanzetti ise çok çabalamış, çok direnmişlerdi lakin yetersiz İngilizceleri, onların elektrikli sandalyeye gönderilmesi için Amerikan hukukuna nazaran, üstünlerin hukukuna nazaran kâfi bir sebepti; sadece göçmen ve emekçi oldukları için… “Hakkım olan iki şey var; vefat ya da özgürlük…” düsturuyla, hayatı boyunca yaptığı her şey ırkçılığın önüne geçmek ve halkını kölelikten kurtarmak uğruna olan Harriet Tubman ise hastalık ve fakirlik içinde öldüğünde, kimse ona yardım eli uzatmamıştı.
Ya şimdi belediye kuruluna seçilen birinci gey olduktan 11 ay sonra acımasız bir suikasta kurban giden Harvey Milk? Cinsiyet eşitliği için ömrünü feda eden, var olduğu toplumda kendine eşit haklarla yer bulmaya çalışan Olympe de Gouges? Fikirleriyle aslında toplumunun ufkunu açan, “evren sonsuzdur” dediği için Engizisyon’un gazabına uğrayan, canlı diri yakılan Giordano Bruno?
“Çoğunluğa karşıt bir ses çıkarıyorsan yaşadığın periyotta anlaşılabilmen büyük şans…” (sf. 10) Maalesef ki o denli. Bu sistemi değiştirmek mümkün olabilir mi? Kim bilir? Ezgi Cankurtaran, gazetecilik dürtüleriyle bu türlü bir çalışmaya imza atmış olmalı. Kendi bakış açısıyla hazırladığı, derin çalışma ve araştırmalarının olan eseri İade-i Prestij ile aslında epeyce değerli bir misyon üstlenmiş oldu muharrir. Bu isimler yalnızca bildiğimiz çok küçük bir azınlık elbette. Geçmişi değiştirmek mümkün olmayabilir fakat gelecek için hâlâ umudumuz varsa bunun için kim bizi yargılayabilir? Haksız dayatmaların son bulduğu, her bireyin özgürce ve korkusuzca hakkını savunabildiği birçok hoş yarınlara.