İstanbul Protokolü, 51 ülkeden 180’den fazla azapla uğraş uzmanının katkısıyla 2022 baskısında, 6 özgün kısım güncellendi. Yayınlanan protokolde; “İHYK Ofisi, devletlere azap ve berbat muameleyi ortadan kaldırma, memleketler arası insan hakları standartlarını tesirli bir halde uygulama ve gayretlerinin merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere azap görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır.” tabirlerine yer verildi.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (İHYK), 51 ülkeden 180’den fazla azapla çaba uzmanının katkısıyla hazırlanan İstanbul Protokolü’nün 2022 basımını, İsviçre’nin Cenevre kentinde BM’de gerçekleştirilen toplantıda kamuoyuna duyurdu.
Protokolde, “20 yıllık uygulama tecrübesinden alınan derslerle güçlendirilen İstanbul Protokolü’nün yeni edisyonu, devletlere BM Azaba Karşı Kontrat (UNCAT) ve memleketler arası kontratlar kapsamında işkenceyi soruşturma, kovuşturma ve cezalandırmaya yönelik antlaşma yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak için kıymetli bir rehberlik sağlıyor.” tabirlerine yer verildi.
Toplantıya, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) İdare Şurası Üyesi ve Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı katıldı.
“Devletler tarafından aktif bir halde uygulanması için rehber niteliğinde”
İstanbul Protokolü’nün altı özgün kısmının güncellenmesine ek olarak, 2022 edisyonunun (basım) belgelemenin gerekli olabileceği çeşitli ortamlarda çalışan sıhhat profesyonellerinin rolü, İstanbul Protokolü’nün devletler tarafından faal bir biçimde uygulanması için gerekli şartlar hakkında rehber niteliğinde 2 yeni kısım içerdiği bilgisi verilen açıklamada, şimdiki halinde BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet’in yazdığı şu önsözün yer aldığı belirtildi:
“İHYK Ofisi, devletlere azap ve makûs muameleyi ortadan kaldırma, memleketler arası insan hakları standartlarını tesirli bir biçimde uygulama ve eforlarının merkezine rehabilitasyon da dahil olmak üzere azap görenlerin giderim hakkını koyma konusunda yardımcı olmaya kararlıdır. Bu nedenle devletleri ve devlet dışı aktörleri, sivil toplumu, ferdi uygulayıcıları ve azap ve makûs muameleyi tedbire ve ondan müdafaayla ilgilenen herkesi İstanbul Protokolü’nün yeni baskısını kullanmaya teşvik ediyorum.”
“Hukuk ve sıhhat profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ait güncellemeler”
Yapılan açıklamada, İstanbul Protokolü 2022 baskısındaki kıymetli güncellemeler ve ek kılavuz şöyle sıralandı:
– 20 yıllık uygulama ve içtihatlar ile azabın önlenmesi, hesap verebilirlik ve giderim hakkı için ilgili düzeneklerin güncellenmesi temelinde azap ve makûs muamelenin tarifi ve kapsamına açıklık getirme. (Bölüm I)
– Çatışan yükümlülüklerin ele alınmasına ait rehberlik de dahil olmak üzere, hukuk ve sıhhat profesyonelleri için ilgili etik yükümlülüklere ait güncellemeler. (Bölüm II)
“Çocukların ve LGBTİ şahısların kıymetlendirilmesine ilişkin”
– Yargıçlar, savcılar ve öteki aktörler için yeni kılavuzlar da dahil olmak üzere, azap ve makûs muameleye ait yasal soruşturmalara ait en yeterli uygulamalar. (Bölüm III)
– Fizikî ve ruhsal ispatların klinik değerlendirmelerine ait güncellenmiş uygulamalar ile çocukların ve LGBTİ bireylerin kıymetlendirilmesine ait yeni kılavuzların uygulanması. (Bölüm IV, V, VI)
“İstanbul Protokolü’nün sınırlamalarını tanımlama ve berbata kullanımını önlemek”
– Azap ve makûs muamelenin fizikî ve ruhsal ispatlarının yorumlanması konusunda açık ve dengeli bir rehberlik uygulamak ve azap muhtemelliğine ait bir sonuca varma yükümlülüğü. (Bölüm IV, V, VI)
– Devletlerin, azabın fizikî yahut ruhsal bulgularının olmaması nedeniyle failleri akladığı yahut bağımsız, hükümet dışı klinisyen uzmanların yargı süreçlerinde de tabir vermelerini keyfi olarak diskalifiye ettiği durumlar üzere, İstanbul Protokolü’nün sınırlamalarını tanımlama ve berbata kullanımını önlemek. (Bölüm IV)
“Kapsamlı ve daima harekette bulunma”
– Yasal olmayan bağlamlarda azap ve makus muamelenin belgelenmesi konusunda klinisyenler için ek rehberlik uygulamak. (Bölüm VII)
– Devletlerin, milletlerarası aktörler ve sivil toplum üyeleri ile işbirliği içinde İstanbul Protokolü ve Prensiplerini uygulamak için kapsamlı ve daima aksiyonda bulunma gereklilikleri. (Bölüm VIII)
– Protokolün 2022 baskısı BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi’nin web sitesinde BM’nin altı resmi lisanında indirilebilir hale getirilecek.