Tom Edgington, BBC News
İngiltere Başbakanı Liz Truss dün istifa etti. Ama iktidardaki Muhafazakar Parti bir hafta içinde yeni başkanını belirleyene kadar misyonda kalacak.
Yeni seçilecek başkan 12 yıldır iktidarda olan Muhafazakar Parti’nin son 6 yıl içinde seçtiği 5. genel lider ve başbakan olacak.
Muhafazakar Parti yeni önderini nasıl seçecek?
Muhafazakar Parti’de başkanın nasıl seçileceğine ve önder değişimine sonuncu olarak partinin 1922 Komitesi isimli heyeti karar veriyor. Konsey, her bir başkan seçiminde takvimi ve metodu şartlara nazaran belirliyor.
Eski Başbakan ve parti önderi Boris Johnson’un istifasından sonra Liz Truss’ın seçildiği liderlik seçimi süreci üç ay sürmüştü. Fakat 1922 Komitesi bu sefer farklı bir formül belirledi ve yeni önderin bir hafta içinde seçilmesine karar verdi.
Bu kere Truss’ın yerini alacak adaylara müracaat için Pazartesi günü saat 14.00’e kadar müddet verildi.
Her bir adayın en az 100 milletvekilinin takviyesini alması koşulu da koşuldu.
Bu geçen liderlik seçiminde adaylık için konulan 20 milletvekili dayanağından çok daha yüksek bir eşik.
Dolayısıyla toplam 357 Muhafazakar Parti milletvekili olduğu düşünüldüğünde aday sayısının üçü geçemeyeceği anlaşılıyor.
Eğer belirlenen gün ve saatte 100 milletvekilinin takviyesini yalnızca bir aday alabilirse o vakit seçime gerek kalmadan bu kişi başbakan ilan edilecek.
Birden fazla aday gerekli dayanağı sağlayabilirse o vakit da tekrar Pazartesi günü 15.30 ve 17.30 ortasında Muhafazakar Parti milletvekilleri ortasında bir oylama yapılacak.
Sadece iki aday varsa bu oylama parti kümesinde her bir adayın sahip olduğu takviyesi ortaya koyacak.
Üç aday varsa o vakit en az oy alan elenecek ve sonuç birebir gün saat 18.00’de açıklanacak.
Sonra parti kümesinde, kalan adaylar ortasında tıpkı gün 18.30 ile 20.30 ortasında ikinci bir oylama yapılarak milletvekillerinin eğilimi 21.00’de açıklanacak.
Sonuç açıklandıktan sonra iki aday da yarışa devam etmek istiyorsa o vakit geçen sefer olduğu üzere internet üzerinden parti üyelerinin oylarına başvurularak yeni başkan belirlenecek.
Bu oylama için tanınan müddet içerisinde iki aday ortasında bir televizyon tartışması yapılması da umuluyor.
Bu sürecin sonunda 28 Ekim Cuma günü kazanan aday, yani Muhafazakar Parti’nin yeni başkanı ve İngiltere’nin yeni başbakanı kamuoyuna açıklanacak.
Muhalefet partileri ise ülkenin başbakanının bu kadar az kişinin oyuyla belirlenmesinin demokratik olmadığını söyleyerek erken genel seçim daveti yapıyor.
Parti üyelerinin oy kullanması kural mı?
Liderlik seçimi kuralları ve takvimini belirleyen 1922 Kurulu bir çok şeyi değiştirebilse de, üyelerin oy kullanması koşulunu değiştirmesi için Muhafazakar Parti tüzüğünün değiştirilmesi gerekiyor.
Fakat üyelerin oyuna başvurulması için yarışta iki aday kalmış olması gerekiyor.
2016 yılında Theresa May’in önder seçildiği yarışta rakibi Andrea Leadsom yarıştan çekilmiş ve bu durumda üyeler ortasında oylamaya gerek kalmamıştı.
İktidar partisinin yeni önderi nasıl başbakanlığa atanıyor?
Muhafazakar Parti liderliğine seçilen kişi, parlamentodaki en büyük ve çoğunluk sahibi kümenin önderi olarak başbakan da olacak.
Bu misyonu devralabilmesi için, Kral 3. Charles’ın kendisini davet edip hükümeti kurma vazifesini vermesi gerekiyor.
Truss nasıl seçilmişti?
Geçtiğimiz yaz Liz Truss’ın seçildiği liderlik yarışı üç ay sürmüştü.
Aday olmak için siyasetçilere, çok daha az sayıda, sadece 20 milletvekilinin dayanağını almaları koşulu konmuştu.
Böyle olunca ortalarında Truss’ın da bulunduğu 8 aday ortaya çıktı.
Yarışın birinci evresinde Muhafazakar Parti milletvekilleri 30’dan az oy alanı eleme yoluyla, aday sayısını ikiye indirene kadar, çok sayıda oylama yaptılar.
Bu yarışta eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ile eski Dışişleri Bakanı Liz Truss en öne çıkan iki aday oldu.
İkinci evrede Muhafazakar Parti üyeleri ortasında posta ve internet üzerinden açılan oylama haftalarca sürdü.
5 Eylül günü sonuç açıklandığında Truss’ın 81 bin 326 Sunak’ın ise 60 bin 399 oy aldığı bildirilmişti.
Erken genel seçim olacak mı?
İngiltere’de başbakanın istifası halinde yerine yeni bir kişinin getirilebilmesi için kesinlikle genel seçim olması gerekmiyor.
Eğer yeni seçilen başbakan yani Muhafazakar Parti’nin yeni önderi erken seçime gitme kararı almaz ise seçimlerin olağan olarak en geç Ocak 2025’te yapılması gerekiyor.