İngiltere’de hemşireleri temsil eden en büyük sendikal yapı olan Kraliyet Hemşire Koleji (RCN) bünyesinde örgütlü yaklaşık 100 bin hemşirenin İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda’da 15 ve 20 Aralık’ta işi bırakma aksiyonuna katılması bekleniyor. Bu, sendikanın 100 yıllık tarihindeki birinci grev hareketi olacak.
Unison, Unite ve GMB sendikalarının ortak kararıyla İngiltere ve Galler’de 21 ve 28 Aralık’ta ise on binlerce ambulans ve acil servis çalışanının greve çıkacağı açıklandı.
Sağlık hizmeti talebinin en ağır olduğu kış periyodunda, Ulusal Sıhhat Hizmetleri (NHS) hizmetlerinde 100 binin üzerinde işçi eksiği olduğu iddia ediliyor.
Uzmanlar, bu açığın Covid salgının yarattığı inanılmaz çalışma şartları ve bu süreçte sistemin neredeyse çökme noktasına gelmesinden kaynaklandığını söylüyor.
Doktorlar, hemşireler ve acil servis çalışanlarının iş yükü ikiye, üçe katlanmış durumda.
Hastane yatakları dolu, olağan olarak 15 dakikayı geçmemesi gereken ambulans bekleme müddetleri ise her 10 olaydan birinde 1 saati geçebiliyor ve birtakım durumlarda ambulansların hastane kapılarında saatlerce hasta bırakmak için beklediği haber veriliyor.
15 Aralık’tan itibaren, ülkede Noel kutlamaları başlarken, yüz binlerce sıhhat çalışanının işi bırakma aksiyonuna katılması bekleniyor.
Grevler sırasında acil servisler çalışmaya devam edecek lakin uzmanlar önümüzdeki haftalar ve aylarda sıhhat hizmetlerinde önemli bir kriz yaşanacağı konusunda uyarıyor.
Peki sıhhat çalışanlarının zati grev ilan edilmeden içinde olunduğunu vurguladığı bu krize neler yol açtı, dünyada örnek olarak gösterilen NHS bugüne nasıl geldi ve sıhhat sisteminin geleceği için neler öngörülüyor? Uzmanlara ve sıhhat çalışanlarına sorduk.
Şu anda ne oluyor?
Sendikalar, sıhhat çalışanları için enflasyonun yüzde 5 üzerinde yani yüzde 19 artırım talep ediyor.
Hükümet ise ortalama 4,74’lük bir artırıma tekabül eden, yıllık brüt 1400 sterlinlik bir fiyat artışı teklif ediyor.
İngiltere Bütçe Ofisi’nin 2023 yılı için yıllık enflasyon öngörüsü yüzde 7,4 ve önümüzdeki yıl kamu kesiminde artırımlarının yüzde 2 ile sınırlanması planlanıyor.
Yani ortalama fiyat alan, hekim olmayan bir sıhhat çalışanı, hükümetin teklifini kabul ederse, önümüzdeki iki yıl içinde yaklaşık yüzde 10 daha fakirleşmiş olacak. 2010 yılındaki fiyatları ile kıyaslandığında ise gerçek maaşları yüzde 20 kesintiye uğramış olacak.
Nuffield Trust isimli bağımsız fikir kuruluşu, bu yıl Ocak-Mart ayları ortasında NHS iş gücünde yüzde 8’lik, yani yaklaşık 105 bin kişilik açık olduğunu açıkladı.
Son bir yıl içinde NHS’ten ayrılan hemşirelerin sayısı ise 40 binin üzerinde. Ve bu sayı işe alınan hemşire sayısını aşıyor. Bu bir yandan hemşire açığının büyümesine bir yandan deneyimli hemşirelerin kaybedilmesine yol açıyor.
BBC Türkçe ’ye konuşan, New Cross Hastanesi’nde Yönetici Hemşire Pakize Durmaz, 2005’ten beri NHS’te çalışıyor. Durmaz, Covid periyodunda sıhhat çalışanlarının yıprandığını ve çok sayıda kişinin meslekten ayrıldığını anlatıyor:
“Yoğunluğumuz bir türlü bitmiyor ve herkes çok yorgun. Hemşireler evvelden 5 hastayla ilgilenirken artık 10 hastaya bakmak zorunda, az para karşılığında çok fazla sorumluluk almamızı istiyorlar ve insanların hayatı bizim elimizde. Bizi pandemi periyodunda daima alkışladılar lakin karşılığında maaşımıza artırım yapmadılar ve bu yüzden bir sürü kişi daha az gerilimli işlere yöneliyor.”
İş gücü açığını kapatmak için sıhhat kesimine yurt dışından çok sayıda kişi istihdam ediliyor.
Nuffield Trust’ın Mart 2022 bilgileri, sıhhat kurumlarında çalışan her 6 bireyden birinin yabancı asıllı olduğuna dikkat çekiyor.
Öte yandan acentalardan süreksiz personel alımının da arttığı tabir ediliyor.
Durmaz, “Günlük çalışanlara takımlı hemşirelere kıyasla iki katı fiyat veriliyor hasebiyle hastaneler daha fazla para harcamış oluyor. Ben birinci geldiğimde de çok büyük bir emekçi açığı vardı. 20 yıl öncesine dönmüş gibiyiz” diyor.
Ancak bu teşebbüsler de başarılı olamıyor ve kriz aşılamıyor.
NHS datalarına nazaran Eylül ayından itibaren hastanelerde tedavi sırası bekleyenlerin sayısı rekor kırarak 7,1 milyona ulaştı.
GMB sendikası, acil durumlarda ambulans için ortalama bekleme müddetinin bir saate yükseldiğini söylerken her üç ambulans çalışanından biri, gecikmeler yüzünden hastaların öldüğüne şahit olduklarını belirtiyor.
Hoşnutsuzluk Kışı’ndan bugüne
BBC Türkçe ’ye konuşan, sıhhat hizmetleri konusunda uzman müellif ve tarihçi olan Dr. Agnes Arnold-Foster, 1948’teki kuruluşundan bu yana NHS’te devamlı kimi krizlerin yaşandığını, maaş konusunun daima gündemde olduğunu ve sıhhat çalışanlarının bu yüzden daha evvel tekraren greve çıktığını anlatıyor.
1978-79 yıllarında “Hoşnutsuzluk Kışı” diye bilinen kamu dalı grevler akımına yüz binlerce kişi katılmıştı.
Arnold-Foster’a nazaran bugün gündemdeki grevlerin evvelkilerden temel farkı, ülkede hemşireleri temsil eden en büyük sendika olan RCN’in birinci sefer bu türlü bir teşebbüste bulunması ve bu yüzden hemşirelerin grevlere iştirakinin çok daha yüksek olması.
Ancak, 1970’li ve 80’li yıllardaki grevlerin bir özelliği o devirde sıhhat kolunda muhasebeci, temizlikçi, tesisatçı, aşçı üzere yardımcı rollerde çalışanların da ağır bir biçimde iştirak göstermiş olmalarıydı.
Bugün ise bu kesitin büyük bir kısmı taşeron şirketlere bağlı ve münasebetiyle sendikalı değiller.
Günümüzdeki grevler bu yüzden iştirak açısından bakıldığında nispeten küçük sayılıyor.
Ayrıca İngiltere’de 1990’lara kadar farklı dallardaki sendikalar birbirinin grevlerini destekleyebiliyor ve katılabiliyordu. 80’li yıllarda işbaşında olan Margaret Thatcher liderliğindeki Muhafazakar Parti hükümetinin çıkardığı emekçi örgütlenmeleri ve hareketlerini sınırlayıcı yasalar ortasında dayanışma grevlerinin yasaklanması da vardı ve bu nedenle bu artık mümkün değil.
Öte yandan İngiltere’de şu sıra gündemde olan grevler sırf fiyat talebine dayanmıyor, sendikalar, tıpkı vakitte çalışma şartları, işçi açığı, kaynak yetersizliği ve ihmal üzere problemleri da gündeme getiriyorlar.
Arnold-Foster’a nazaran, “Bunlar ölçmesi çok daha güç talepler. Birebir vakitte bu cins talepler üzerine kurulan hareketleri baltalamak da daha kolay. Medyanın siyasi hücumlarda bulunması kolaylaşıyor, örneğin emekçilerin açgözlü olduğu yahut insanların hayatını tehlikeye attığı söylenebiliyor.”
‘Çalışanlarına yatırım yapılmazsa NHS diye bir şey kalmayacak’
Bu ay planlanan grevlere ait açıklama yapan İngiltere Sıhhat Bakanı Steve Barclay, “NHS çalışanının çalışmaları ve özverisi için çok minnettarım lakin güçlü bir kışa yaklaşırken kimilerinin greve çıkacak olmasından derin keder duyuyorum, bu kimsenin faydasına olmayacak” dedi.
Barclay’in kelamları eski İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher’ın 80’li yıllarda greve katılan hemşirelere yönelik açıklamalarını anımsatıyor.
Thatcher, greve çıkan hemşireleri “hastalara taammüden saldırmak” ve “hastalarını yarı yolda bırakmak istemeyen ve bu yüzden greve katılmayı hayal bile edemeyen başka hemşirelere yük olmakla” suçlamıştı.
Fakat “pandeminin kahramanları” olarak anılan sıhhat çalışanları artık temel hayat muhtaçlıklarını karşılamakta zorlandıklarını, fakirlere besin yardımı yapan kuruluşlardan yemek takviyesi almak zorunda kaldıklarını ve artık bu şartlarda çalışmaya ve yaşamaya dayanamadıklarını söylüyor.
GMB Sendika Lideri Rachel Harrison, “NHS çalışanları 12 yıldır devam eden kesintilere artık dayanamıyor. Yapmak istediğimiz son şey greve çıkmak lakin hükümet bize öbür deva bırakmadı” diyor.
BBC’ye konuşan ve 26 yıldır NHS’te çalışan Carmel O’Boyle, “Kimse greve çıkmak istemiyor, bu çok kuvvetli bir karardı ancak biz hastalarımızla yanlışsız dürüst ilgilenebilmek istiyoruz ve hükümetin bizi dinlemesini sağlamak için yapacak öteki bir şey olmadığını düşünüyoruz. NHS, çalışanlarına yatırım yapılmazsa NHS diye bir şey kalmayacak” diyor.
New Cross Hastanesi’nden Pakize Durmaz ise “Hemşireler ortasında tükenmişlik durumu var. Kâfi sayıda çalışan olmayınca hastalara vakit ayıramıyoruz ve gerilim oluyoruz. Bir çok hemşire bu yüzden hastalanıyor” konuşuyor.
NHS’in parçalanması ve özelleştirilmesi
Ülkenin en büyük patronu olan NHS, İngiltere’de 1,5 milyona yakın şahsa istihdam sağlıyor.
Newcastle Üniversitesi’nde Halk Sıhhati Profesörü Allyson Pollock, grevlerin aslında NHS’in yaşadığı “30 yıllık parçalanmanın sırf bir semptomu” olduğunu söylüyor.
1980ler ve 90’larda eski başbakanlar Margaret Thatcher ve John Major periyodundan başlayarak NHS’te, günümüze kadar öbür hükümetlerin de sürdürdüğü bir “özelleştirme” siyasetinin yürütüldüğünü söyleyen Pollock, hükümetin sıhhat sistemini piyasaya devrederek sorumluluktan kaçındığını öne sürüyor.
“Aslında NHS’e çok önemli bir para akışı var fakat bu para kamu-özel kesim iştirakleri aracılığıyla şirketlere yönlendiriliyor” diyen Pollock kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Sağlık sistemi giderek daha çok piyasa kararlarıyla yönetiliyor ve bu yüzden sistemin içinde problemler yaşanıyor. İş gücünde özelleştirmenin kapsamı ise şimdi gereğince bilinmiyor ve konuşulmuyor.”
Pollock, NHS’in geleceği konusunda karamsar.
Hastanelerin acil servis kısımlarında saatlerce yatak beklediğini anlatan hastaların ve yoğunlukla baş edemediğini lisana getiren tabiplerin ise sayısı artıyor.
Pollock, “Halkı destekleme yaklaşımı olan bir hükümet ekonomik sakinlik ve krizlerle başa çıkabilir. Lakin İngiltere’de hükümet hala piyasa ve özelleştirme yanlısı ideolojilere inanıyor ve kaynakların insanlara eşit biçimde dağıtılması gerektiğini düşünmüyor” diyor.
Pollock dahil birçok uzman önümüzdeki süreçte siyasetçiler ve kimi medya kuruluşları tarafından greve çıkan personellere karşı bir suçlama stratejisi uygulanabileceğini ve kamuoyunda bölünme yaşanabileceğini düşünüyor.
Bu görüşe katılan Dr. Arnold-Foster ise NHS’in değerli bir özelliğine dikkat çekiyor, o da kamuoyunda sıhhat sistemine ait hala var olan derin bağlılık.
“80’lerden itibaren halkın NHS’e özel bir bağı oluşmaya başladı ve bu hala devam ediyor. Bu bağ İngiliz kimliğiyle, yardımsever bir ülke olma ideolojisiyle çok irtibatlı ve bu da NHS’i dünyada neredeyse eşsiz kılıyor” diyen Arnold-Foster kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Hükümetin pandemi devrinde sıhhat hizmetini övmekle bitirememesi ama ilerleyen süreçte çalışanlara bu övgünün finansal ve yapısal karşılığını vermemesi ise seçmenin gözünden kaçmayacak bir ironi.”
