Reuters L?iz Truss Birleşik Krallık’ta artık yeni bir başbakan var.
Liz Truss’ın Kraliçe’den yetkiyi aldıktan sonra Başbakanlık konutu önünde yaptığı konuşmadan ve sonraki gün birinci sefer Parlamento’da Başbakan olarak sorulara karşılık verirken sergilediği performanstan sonra gerek BBC’deki Politics Live tartışma programında, gerekse de televizyon kanallarında “Peki artık ne değişti? sorusu sık sık gündeme geldi.
Liz Truss’ın ve yeni hükümetin gündeminde, süratle yaklaşmakta olan ekonomik ve toplumsal problemlere ait, vazifesinden istifa ederek ayrılmak zorunda bırakılan evvelki başbakandan ve hükümetinden farklı olarak ne üzere tedbirler olacak?
OLDUKÇA KARMAŞIK
Bu sorulara kesin, berrak karşılıklar vermek kolay değil.
Çünkü Truss’un durumu, ferdî karaktere ait özellikleri bir yana, pratik ve ideolojik olarak hayli karmaşık.
Kişisel özellikler bağlamında, iki nokta çabucak dikkat çekiyor: Birincisi, Truss’ın, solcu bir anne babanın kızı olarak başlayan hayat çizgisinin oku, daima sağa gerçek ilerlemiş.
Önce nükleer silahlara karşı kampanya, sonra üniversitede ideoloji ve siyaset okurken Liberal Parti’ye yakınlaşma, akabinde Muhafazakar Parti’ye katılma.
Muhafazakar Parti’ye katıldıktan sonra Truss’ın sağa hakikat gidiş hızlanmış.
Bugün Truss Muhafazakâr Parti’nin en sağ ve gerici kısmını temsil ediyor.
Tüm bunlar Truss’ın, Boris Johnson’dan çok farklı biri oluğunu gösteriyor.
Ancak, lise ömrünü geçirdiği okul için “hiç bir şey öğretmediler” (ırkçılıkla çaba ve sol görüşlerle başımızı doldurdular anlamında) demesine rağmen, Oxford Üniversitesi’ne girmeyi başarmış olması, onun da gerektiğinde “gerçek” konusunda ekonomik davranabileceğini düşündürüyor.
Bu iki özelliği bir ortaya koyunca da karşımıza yükselmek için çarçabuk görüş değiştirmeye hazır bir siyasetçi modeli çıkıyor.
Örneğin Truss başlangıçta Brexit’e şiddetle karşıydı, Brexit’ten sonra koyu bir Brexit savunucusu oldu ve partinin çok sağ Brexit kanadı da onu başbakanlık yarışında destekledi.
Getty Images L?iz Truss, Brexit’in her haneye yıllık 4 bin 300 sterlinlik maliyet çıkaracağını savunuyordu Dikkatimizi kişilikten siyasete ve ideolojiye kaydırmaya başladığımızda Truss ile Johnson ortasındaki farkların, içerikten çok biçime ait olduğunu görmeye başlıyoruz.
Örneğin Truss’ın Başbakanlık Konutu önünde yaptığı, tahminen de bugüne kadarki hayatının en kıymetli konuşması, Boris Johnson’un geçmişte birebir noktada yaptığı ve uzadıkça uzayan, anekdotlarla, tarihi referanslarla, ben merkezci latifelerle dolu ve karma karışık konuşmalardan çok farklıydı: Sırf dört dakika sürüdü; çok yalın, fakat gündemdeki krize ait sunması beklenen içerik açısından neredeyse bomboştu.
Truss konuşmasında en büyük ehemmiyeti hemen, vergi indirimi ve ıslahat, güç krizi ve güç fiyatları, sıhhat hizmetleri mevzularına verdiğini söyledi ancak bu kendini içeriğe hiç değinmeyen, birkaç satırla sınırlayan bir ehemmiyetti.
Bu üç “en önemli” mevzuyu, Truss’ın başkanlık yarışı sırasındaki konuşmalarının ve sonraki gün Başbakan’a soru saati kısmındaki performansının ışığında değerlendirirsek karşımıza şöyle bir fotoğraf çıkabilir:
VERGİ İNDİRİMİ VE REFORM
Bu, yatırımı ve üretimi teşvik edeceği inancıyla, şirketlerin vergi yükünün daha da hafiflemesi manasına geliyor.
Halbuki iş etraflarının de birçok sefer lisana getirdiği üzere, yatırımı vergi yükünden çok kar beklentisi teşvik ediyor.
Henüz yeni hükümet programı açıklanmadı lakin, Truss’un patikalarını şekillendiren, güç dalına yakınlığı ile bilinen, Institute of Economic Affaires, The Adam Smith Institute, Center for Policy Studies üzere çok sağcı fikir kuruluşlarının gündemine bakınca “reform” kavramının bu karlılık korkusuyla ilgili olduğunu düşünebiliriz:
Bu ıslahat sanırım, şirket etkinliklerinin daha da özgürleştirilmesi, güç ve inşaat kesiminde etraf müdafaa ve tedbirlerinin hafifletilmesi, buna karşılık sendikal hakların, grev hakkının kullanımının zorlaştırılması, çalışma saatleri üzerindeki kısıtlamaların azaltılması manasına geliyor.
Başbakanın soru saati kısmında muhalefet partilerinin “hem güç krizinin yükünü hafifletmek için harcanacak 100 milyar sterlin üzere bir büyüklükten kelam ediyorsunuz, hem vergi indirmekten, büyük şirketlerin üstün karlarına vergi koymak da istemiyorsunuz, o vakit bu siyasetlerin mali yükünü kim üstlenecek” sorusuna Truss’un verdiği kaçamak yanıtlardan, hükümetin uzun periyotlu borçlanmaya dayanmayı planladığı anlaşılıyor.
Bu da ister istemez, uzun periyotta, bu vergi indirimlerinin yükünün çalışanların sırtına yıkılacağı manasına geliyor.
Belli ki Truss Financial Times’ın müelliflerinin tekraren vurguladığı “ideolojik saplantılardan vazgeçmek, pragmatik olmak gerekir” gibisinden tavsiyelere kulaklarını kapamış.
ReutersENERJİ KRİZİ VE GÜÇ FİYATLARI
Bu alanda Truss hükümetinin, güç bağımsızlığı mazeretiyle yeni sondaj ve kaya gazı üretim müsaadelerini genişletmeye, nükleer enerjiyi teşvik etmeye, güç dalını vergi indirimi ve özgürleşmeyle desteklemeye, dahası yenilenebilir güç üretimine maliyet eşitliği sağlamak için ek vergi getirmeye niyetli olduğu anlaşılıyor.
Küresel ısınma ve iklim krizi mevzularında kuşkucu görüşleriyle bilinen Jacop Rees-Mogg’un iş etrafları ve güç bakanlığına getirilmiş olması da bu izlenimi destekliyor.
Sağlık dalı, Truss’ın konuşmalarındaki en kısa, içerişi en boş önermeydi. Meseleleri çözmeye kararlıyız vaadinden öteki bir açıklama şimdi ortada yok.
YENİ HÜKÜMET KRİZLERE HAZIR MI?
Başbakanın soru saatinde, Başbakan Truss ve muhalefet önderi Keir Starmer ortasındaki tartışma, adeta evvelden planlanmış üzereydi.
Truss, güç fiyatların donduracağını, vergi indireceğini, böylelikle yatırımları teşvik edeceğini açıklayacaktı.
Starmer da bunların kaynağının nereden bulunacağını soracaktı. Bu manada tartışma istikrarlı, açık ve sakin biçimde geçti.
Truss’ın “İşçi Partisi daima vergi alıp harcama yapmak ister zaten” eleştirisi nasılsa Starmer’nın elinden kaçtı zira Truss, adeta “efsanevi para ağacını” bulmuş üzere, vergi almadan harcama yapma istiyordu.
Bu birinci müsabaka bir örnek olacaksa, Parlamento’daki atmosferin de Johnson devrindekinden farklı olacağını, iki başkanın gelecekteki müsabakalarının da sakin, anlaşılır ve mantıklı argümanlarla geçebileceğini düşünebiliriz.
Ancak bu beklentiye yatırım yapmak için tez etmemekte fayda var.
Birincisi, güç krizi, hayat pahalılığı krizi, iklim krizi, Kuzey İrlanda Protokolu-Brexit, İskoçya’nın bir defa daha bağımsızlık oylamasına gitme niyeti üzere yaşamsal meselelerin önümüzdeki aylarda giderek daha da ağırlaşmasını, iktidar ve muhalefet ortasındaki ideolojik uçurumun giderek daha da büyümesini beklemek gerekiyor.
Reuters İ?şçi Partisi başkanı Starmer İki başkanın gelecekteki müsabakalarının da sakin, anlaşılır ve mantıklı argümanlarla geçebileceğine yönelik bir beklentiye yatırım yapmakta ivedi etmemek için bir neden daha var.
Bu da Truss hükümetinin bileşimine ait.
İngiltere tarihinde bir hükümette birinci defa en yüksek üç makamın; İçişleri, Dışişleri ve Maliye bakanlıklarının üç beyaz adamın elinde toplanmış olmaması olumlu bir gelişme.
Ama olumluluk burada bitiyor.
Maliye Bakanı Kwasi Kwarteng, Dışişleri Bakanı James Cleverly ve İçişleri Bakanı Suella Bravermen etnik azınlıklardan geliyorlar.
Ancak bunlar, son yıllarda Afrikalı ve Asyalı etnik azınlıkların Muhafazakar Parti içinde öne çıkmaya başlayan, çok güçlü, çok sağcı-gerici kesitinin örneklerini oluşturuyorlar.
Dahası kimi yorumculara nazaran Truss hükümeti, İkinci Dünya Savaşı sonrası hükümetlerin en sağcı örneğini oluşturuyor.
Bu noktada da Truss’ın karşısına bir sorun daha çıkıyor: Muhafazakar Parti’nin başkanlığı yarışını 160 bin, yaş ortalaması 55-60 ortasında üyelerinin (tam sayı ve üyelerin kimlikleri bilinmeyen tutuluyor) takviyesini alarak kazandı.
Bu, tüm ülkeyi yönetecek olan başbakanı, yaklaşık 80.000 insanın seçtiği manasına geliyordu ve partinin tarihindeki başkanlık seçimleri içinde en düşük oranı temsil ediyordu.
Truss, hükümetini bu durumun sıkıntılarını düşünerek değil de kendine sağdık olduğuna inandığı, hepsi birebir görüşte takımlardan oluşturdu.
Bu yüzden artık Truss ekonomik krizle uğraş ederken, muhalefetin güçlenmesini önlemeye çalışırken, bir de ideoloji ve sadakatler temelinde bölünmüş bir siyasi partiyi yönetmeye çalışacak.
Çeşitli yorumcuların bu saptamalarında şayet bir doğruluk hissesi varsa ekonomik kriz ve hayat pahalılığı krizleri derinleştikçe, sendikal hareketin, çevreci hareketin, iklim krizi hareketlerin yansıları sertleştikçe, Truss’ın da pragmatik adımlar atması bu çok sağcı hükümetin tesiriyle giderek zorlaşabilir, ideolojik tercihlerle hareket etmek zorunda kalabilir.
O durumda, Parlamento’daki iktidar muhalefet dinamiğinin giderek sertleşmesi beklenebilir.
Birleşik Krallık çok güç bir kışa giriyor. Ekonomik ve toplumsal çelişkiler giderek daha da derinleşecek sertleşecek.
Siyasi yelpazenin sağından solundan birçok yorumcu, Truss’un bu durumu yönetecek plan, program ve tecrübede birleşmiş bir siyasi partiden mahrum olduğuna inanıyor.
Tüm bunları bir ortaya koyunca, Johnson’un geri gelme planları yapmakta olduğunu da hesaba katınca, bir erken seçim mümkünlüğünün tekrar gündeme gelebileceğini de düşünmek gerekebilir.