Getty Imagesİngiltere’de Muhafazakar Parti, önderi Boris Johnson’ı istifaya zorladı. Johnson son seçimlerde parlamentoda çok büyük bir çoğunluk sağlamış olsa da, hükümeti, seçmenin reaksiyonunu çeken skandallarla sarsıldı. Partinin yeni liderini, hasebiyle yeni başbakanı seçme süreci Salı günü resmen başladı.
Boris Johnson’ı istifaya zorlayan sürece, parti başkanlığına aday milletvekillerine bakınca Muhafazakar Parti’nin, parlamentodaki büyük çoğunluğuna, 14 yıllık kesintisiz iktidarına rağmen (belki de biraz da o yılların yüküyle), istikrarsız ve tarafı bilinmeyen bir yol kavşağına geldiğini söylemek imkanlı.
KENDİNİ YENİLEME UZMANI BİR PARTİ
Hemen tüm muhafazakar gazete ve mecmuaların yorumcuları Muhafazakar Parti’nin “acımasız bir iktidar makinesi, kendini yenileme uzmanı” olduğunda anlaşıyorlar.
Parti idaresi (geniş anlamda) iktidarı kaybetmemek için her türlü ittifakı, manevrayı yapmayı becerebiliyor.
Artık, “eskidi”, “yoruldu”, “tükendi” dendiği noktada, liderini değiştiriyor ve seçmenin karşısına adeta yeni bir seçenek sunuyormuş üzere çıkmayı muvaffakiyetle deneyebiliyor.
Örneğin Thatcher tükendiğinde parti, “adeta devrimci lider” üzere gördüğü liderini bir yenisiyle, John Major’la değiştirdi ve bir periyot daha seçim kazanmayı başardı.
David Cameron, Liberal Demokratlar’la yaptığı koalisyon işlemeyince, seçmenin karşısına, tek başına ve “ancak benimle olur” diyerek yeni bir seçenek sunuyormuş üzere çıktı.
Şimdi, Muhafazakar Parti kendisine parlamentoda tarihinin en büyük çoğunluklarından birini getirmiş olan Boris Johnson’ın yerine yenisini aramaya başlamaktan çekinmiyor.
Kısacası bu çok maharetli, acımasız iktidar makinesi, liderinin artık seçim zaferi getirmeyeceğine bir defa ikna olunca, onu süratle değiştiriyor.
Ancak bu defa tablo garip görünüyor.
Boris Johnson Muhafazakar Parti’ye Brexit üzere çok kıymetli bir zafer getirdi.
Seçimleri büyük bir muvaffakiyetle kazandı. Boris Johnson’ın hükümeti, Covid-19 sürecinde, başta bir tereddüt devrinden sonra süratle aşıları ve pandemiyi denetim etmeye, ekonomiyi müdafaaya yönelik tedbirleri almaya başladı.
Ancak kısa müddette anlaşıldı ki, Brexit aslında tamamlanmamıştı ve Kuzey İrlanda Protokolü aşılamaz bir mani olarak ortada duruyordu.
Covid-19 sürecinin başında tedbir almakta tereddütlü davranılması binlerce engellenebilir mevte yol açmıştı.
Dahası, vakitle Boris ve hükümetinin üyelerinin kendi koydukları karantina kurallarına uymadıkları, beşerler sevdiklerinin cenazelerine bile gidemezken başbakanlık konutunun adeta alkollü ve yemekli toplantıların yapıldığı bir cümbüş merkezi üzere çalışmış olduğu ortaya çıkmaya, yasal kovuşturmalara bahis olmaya başladı.
Bu skandalları, mali yolsuzluk ve cinsel taciz skandallarına, misyon istismar ve güç simsarlığı argümanlarına ait söylentiler izledi.
Dahası Johnson, bu argümanlar karşısında parlamentoya palavra söylemekle suçlandı.
Öyleyse teamüller ve gelenek gereği istifa etmesi gerekiyordu. Johnson istifa etmeye yanaşmıyordu.
Yukarıdaki “garip” durum nitelemesi işte bununla ilgili.
Geçmişte, parti liderleri daima partinin siyasi ihtiyaçlarının bir aracı olarak çalışır ve bu fonksiyon yerine getiremediği noktada değiştirilirken, Boris Johnson, kendi partisi içinden bile, bu kere partiyi kendi siyasi, hatta mali gereksinimlerinin bir aracı olarak kullanmaya çalışmakla suçlandı.
Boris Johnson’un, istifa etmeyeceğini, hatta aslında üç devir lider ve başbakan olmaya niyetli olduğunu açıklamasıyla birlikte birbirine paralel iki süreç başladı.
Bir taraftan, Muhafazakar Parti’nin seçmen gözünde imajı kirlendiğine, inanç kaybettiğine ait bir telaffuz ve seçim kaybetme korkusu Muhafazakar Parti milletvekilleri ortasında güçlenmeye başladı.
İkincisi, Muhafazakar Parti milletvekilleri, hatta bakanlar hal almaya, Boris Johnson’ı açıkça, kimi vakit parlamentoda eleştirmeye başladılar.
İki kıymetli bölgede yaşanan orta seçim mağlubiyetleri endişeleri güçlendirdi. Derken istifa sürecine kıymetli bakanlar ve bakan yardımcıları da katıldı.
Muhafazakar milletvekilleri ortasında yapılan inanç oylaması, Johnson’un parlamento kümesinin yüzde 40’ının takviyesini kaybetmiş olduğunu ortaya koydu.
Johnson hala istifa etmemekte direnince, yeni ve Johnson’u onur kırıcı biçimde devirmesi kesin ikinci bir inanç oylaması mümkünlüğü gündeme geldi. Johnson da (Maliye Bakanı Rishi Sunak ve Sıhhat Bakanı Sajid Javid üzere tesirli isimler de istifa ettikten sonra) çaresiz parti başkanlığını bırakmak zorunda kaldı.
Ancak Johnson’ın parti liderliğinden ayrıldığını açıklayan konuşmasındaki, kendisinden diğer herkesi suçlayan tavrı, bir sonraki önder seçilene kadar başbakanlıkta kalma ısrarı, Times, Guardian ve Independent gazetelerinde, Johnson’un İngiltere’de demokrasiyi tehlikeye atacak planlar peşinde olduğuna ait eşzamanlı yayımlanan yorumlara neden oldu.
YENİLENMEK BU SEFER KOLAY MI?
Muhafazakar Parti artık tekrar kendini yenilemeye, kirlenen imajını temizleyerek seçmeninin inancını tekrar kazanmaya çalışıyor. Fakat bu sefer yenilenmek o kadar kolay değil.
Birincisi parti içindeki ideolojik – kültürel çatlaklar, hem Avrupa Araştırma Kümesi üzere partinin en sağındaki yapıların oluşması ve güçlenmesiyle hem de Brexit ve Covid-19 devrinde, Johnson idaresinin, şahsen başbakanın yetersizliklerinden ve kuralları, gelenekleri ciddiye almayan tutumuyla daha da büyüdü.
İkincisi, parti başkanlığına aday olarak ortaya çıkan isimler, ortalarındaki saflaşmalar ve karşılıklı suçlamalar, bu ideolojik – kültürel çatlakları motamot yansıtıyor, partinin parçalanmışlık seviyesini kamuoyu önünde tüm açıklığıyla sergiliyorlar.
Üçüncüsü, Boris Johnson periyodunda oluşan inanç problemini, onun hükümetinde bakanlık yapmış, medyada kapı kapı dolaşıp Johnson’ı savunduktan sonra, artık de ahlaktan, faziletten kelam etmeye başlamış, kimi durumlarda kendileri de bu skandal argümanlarının konusu olmuş adaylarla aşmak kolay değil.
Dördüncüsü, bu yenilenmenin, bu adayların hangisiyle hangi ekonomik siyasetler ve siyasi – ideolojik telaffuz üzerinden gerçekleşeceği de belgisiz. Daha doğrusu ortada belli bir ekonomik siyasi proje ve yenilenme eforuna hizmet edecek bir telaffuz yok.
Nihayet Boris Johnson’un hala Başbakan olması, lider seçme sürecine, kendi geleceği açısından, kendisine hala sadık milletvekilleri ve bakanlar aracılığı ile müdahale etme teşebbüsleri de yenilenme uğraşlarını zayıflatıyor.
Reuters Eski Maliye Bakanı Rishi Sunak, Parlamentoda Muhafazakar Partili milletvekillerinin katıldığı birinci oylamada en fazla desteklenen aday oldu ADAYLAR VE OLASILIKLAR
İlk etapta 12 aday öne çıktı. Bunlardan kendilerini destekleyecek 20 milletvekili bulan 8 kişi, Çarşamba günü birinci saklı oylama kademesine geçti, yarış fiilen başladı.
Kemi Badenoch, Suella Braverman, Jeremy Hunt, Penny Mordaunt, Rishi Sunak, Liz Truss, Tom Tugendhat and Nadhim Zahawi ortasında yapılan birinci oylamada en az 30 milletvekilinin takviyesini alabilenler yarışta kalmaya hak kazanacaklardı.
Zahawi ve Hunt birinci tıpta elenirken, Sunak, Mordaunt ve Liz Truss birinci üç sırada görünüyor.
BBCArtık her oylamada en az oy alanlar, en sonunda iki aday kalana kadar elenecek. Son kalan iki aday, Muhafazakar Parti’nin 160 bin civarındaki üyesinin oyuna sunulacak.
Bu süreçte, elenenlerin taraftarlarını hangi adaya yönlendirecekleri sonucu belirleyici olacak.
Bu nedenle elenmiş olmak aslında sürecin dışına düşmek, etkisizleşmek manasına gelmiyor.
Aksine gelecekte kazanması mümkün adayların hükümetlerinde misyon almayı garantiye alma pazarlıkları için taban sunuyor.
Adayların birbirlerinden birinci anda vergi konusunda ayrıldıkları görülüyor.
Eski Maliye Bakanı Rishi Sunak, bu etapta, enflasyon denetim altına alınmadan faizlerin indirilmesinin gerçekçi olmayacağını, ayrıyeten hayat pahalılığı krizi içinde hazineyi bu krize karşı, sıhhat sistemi üzere kamu kuruluşlarını desteklemek için kullanabileceği fonlardan yoksun bırakacağını savunuyor.
Financial Times ve Times üzere iki değerli, muhafazakar yayın bu yaklaşımı gerçekçi buluyor.
FT’ye nazaran “establishment”in (düzenin) adayı Sunak.
Boris Johnson etrafının tüm güçlerini Sunak’ı durdurmak üzerinde ağırlaştırdığı söyleniyor.
Johnson’ın etrafında Sunak ihanetle suçlanıyor. Johnson’a sadık bakanlardan James Cleverly’ye nazaran “Sunak, bir (ana muhalefet) Emekçi Partili maliye bakanı gibi” davranıyor.
Sunak yarış başlamadan evvel önde görünüyordu. Bu nedenle de partinin “vergileri çabucak indirelim” görüşünde olan kanadının dikkati de en son evrede, parti üyeleri oylamasında “Sunak’ı kim durdurabilir?” sorusu üzerinde ağırlaşıyor.
Muhafazakar Parti’nin en sağındaki kanat, yeni liderin muhtemel programı bağlamında, devletin küçültülmesini, kuralların bilhassa, iklim krizi, petrol ve gaz çıkartma alanlarında azaltılmasını, “sıfır karbon” maksadının kaldırılmasını, Brexit konusunda Kuzey İrlanda Protokolü’nün, milletlerarası muahedeleri ihlal emek kıymetine yine düzenlenmesini istiyor.
Bu kampta etnik azınlıklardan, Johnson hükümetinin Başsavcısı Suella Braverman ve eski Eşitlikler Bakanı Kemi Badenach dikkat çekiyor.
Suella Braverman, sığınmacıları Ruanda’ya göndermenin memleketler arası kanunlara uygun olduğunu savunarak hükümete arzuladığı yasal kalkanı sunmuştu; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden çıkmaya kararlı olduğunu söylüyor. Kemi Badenoch ise kendisi de siyah olmasına rağmen “ülkede kurumsal ırkçılık yok” argümanıyla dikkat çekmiş, tartışmalara yol açmıştı.
Sunak’tan sonra, şimdilik en güçlü aday, eski bir deniz kuvvetleri subayı olan ve Johnson hükümetinde ticaret siyasetlerinden sorumlu bakan yardımcısı, daha evvelki Theresa May hükümetinde de birinci bayan savunma bakanı olarak misyon yapmış Penny Mordaunt.
Mordaunt, merkezde bir yer tutmaya çalışıyor. Ayrıyeten bir bayan hakları ve LGBT hakları savunucusu olarak algılanmak istiyor. Fakat yakın geçmişte trans-bireyler konusunda, bu kısmın haklarını tanımakla birlikte biyolojik bayan kimliğinin temel olduğuna ait açıklamalarıyla yaygın bir tartışmanın konusu olmuştu.
Dışişleri Bakanı Liz Truss da vergi indirimi ve Brexit hususlarında çok sağın dayanağını alıyor ve talihi epeyce yüksek bir aday olarak kabul ediliyor. Lakin Truss sağ içindeki çatlakları de sergileyen bir aday: Avrupa Araştırma Kümesi olarak bilinen yapılanmanın önderlerinden Jacob-Rees Mogg ve Johnson’ın hararetli savunucularından Kültür Bakanı Nadine Dorries, Suella Braverman’ı desteklerken, AAG’nin idare konseyi lideri Mark François’in, Dışişleri Bakanı Liz Truss’ı desteklemesi dikkat çekiyor.
Kabinede hiç vazife almamış genç adaylardan Tom Tugendhat da vergi indirimlerini güç bölümüyle sonlu tutmaya çalışarak ortada yer almaya çalışıyor.
Bu görüntüyü kısaca özetleyerek bitirirken şu iki nokta vurgulanabilir:
Birincisi, en sağı bile bölünmüş, çok kesimli bir yapıya dönüşmüş görünen Muhafazakar Parti’yi birleştirecek bir aday olup olmadığı sorusunun kolay bir cevabı yok.
İkincisi, Muhafazakar Parti, sırf ekonomik modeli değil, hükümran ideolojisi de bulanıklaşmış ancak, sağa kaymaya devam eden bir parti görünümündedir.
Adayların Brexit, Kuzey İrlanda ve global ısınma mevzularından dikkatle kaçınmaya çalışmaları da bu hususlarda partide çok farklı görüşün var olmasından kaynaklanıyor.
Muhafazakar Parti’nin, karşılıklı suçlamalarla geçecek bu seçim sürecinden kendine yeni bir lider çıkararak “yenilenmiş parti” imgesi verip veremeyeceği ülke siyasetinin önde gelen sorularından biri olacak.