- Kovid 19 salgını öncesi devletlerin dış ticarette korumacılığı ile başlayan, global salgınla devam eden ve Rusya – Ukrayna savaşıyla doruğa çıkan güç, besin ve emtia kaynaklı fiyat artışları bütün ülkelerde enflasyonları doruklara taşıdı.
- Bu süreçte ABD ve Avrupa üzere gelişmiş ekonomilerde bile son 40 yılın en yüksek enflasyon sayıları yaşanıyor.
- Yüksek enflasyonlar sonrası merkez bankaları para siyasetlerinde sıkılaşmaya gidiyor.
- Ekonomisi kırılgan ülkeler bu durumdan çok daha fazla etkilenirken, fiyat artışlarının sürat kesmediği periyotta beşerler geçim kahrının yanında büyük bir belirsizlik yaşıyor.
- Küresel yüksek enflasyon ile ilgili açıklama yapan IMF, hükümetlerin fiyat artışlarına odaklanmak yerine, kırılgan kısımların korunması gerektiğini söyledi.
Küresel olarak yükselen enflasyon ve artan yoksulluk üzerine Milletlerarası Para Fonu (IMF) devletleri ikaz eden hassas bir rapor yayımladı. 7 Haziran 2022 tarihli raporda, dünyada güç ve besinden beslenen enflasyonda yükselişin tüm süratiyle sürdüğü, hükümetlerin fiyat artışlarını durdurma yerine fakir ve kırılgan dar gelirli kısımların korunmasıyla ilgili siyasetler geliştirmeleri istendi.
Gıda güvenliğinin giderek zorlaştığı dünyada uygun fiyatla temel besin hususlarına erişimin sağlanması gerektiği belirtilen IMF raporunda, hükümetlerin vergi indirimleri yahut devlet yardımları değil, kesinlikle dar gelirli kesitlere direkt nakit transferi yapılması yahut fakir kesitlerin hayatiyetini sürdüreceği ortamların oluşturulması gereğine vurgu yapıldı.
IMF raporunda, üniversal vergi indirimleri yahut sübvansiyonlar yerine düşük gelirli kümelere yahut öteki hedeflenen araçlara direkt nakit transferlerinin kullanılmasını önererek, “Özellikle besin güvenliğinin bir tasa kaynağı olduğu durumlarda, temel gereksinim hususlarına uygun fiyatlı erişimin sağlanmasına öncelik verilmesi gerekir. Mevcut güç yahut besin sübvansiyonlarına sahip ülkeler, orta vadede sübvansiyonları kaldırmayı taahhüt ederken, memleketler arası fiyatlardan perakende fiyatlara kademeli olarak geçmeli” sözü kullanıldı.
FAZLA KÂRLAR VERGİLENDİRİLMELİ
Küresel besin fiyatlarının Mart ayındaki rekor düzeylerden biraz düşerken, Ukrayna’daki savaşın enflasyonlara güçlü bir formda yansıdığı kaydedilen raporda, “Söz konusu durum petrol, gaz ve buğday üzere besin hususlarının fiyatlarını artırıyor. Bu, dünyanın dört bir yanındaki beşerler için hayatı zorlaştırıyor. Tıpkı vakitte yükselen fiyatların tam tesirinin lokal tüketicilere geçmesini önlemek için sübvansiyonlar kullanmaya çalışan ulusal hükümetler için maliyetleri yükseltiyor” denildi.
IMF raporunda ilgi cazip bir söze de rastlandı. Raporda, İngiltere üzere birtakım ülkelerde tartışılan güç şirketleri üzerindeki süreksiz beklenmedik vergiler yerine, ülkelerde enflasyonist ortamda çok fazla kâr eden firmaların kalıcı olarak vergilendirilmeleri gerektiği lisana getirildi. Raporda, “Yatırımcıların muhtaçlık duyduğu getiriyi aşan ekonomik rantlar olarak tanımladığı fazla kârlar üzerindeki bir vergi, toplumsal ahengi teşvik edecek ve toplumsal dengeyi muhafazaya dayanak verecek Birebir vakitte uygulama devletlerin değerli bir gelir kaynağı haline gelecek” sözleri kullanıldı.
DIŞ TİCARETTE KORUMACILIK YAPMAYIN
IMF raporunda ülkelerin ihracat kısıtlamaları yapmamalarını, korumacılık yapıldığı takdirde global besin güvenliğinin önemli ziyan göreceği belirtilirken, bilhassa korumacılık global pazarda değerli bir hisseye sahip ülkeler tarafından uygulandığında daha fazla fiyat baskısını artırabileceği savunuldu.
Hindistan’ın besin güvenliğini korumak ve fiyatları denetim etmek için Mayıs ayında buğday ihracatını aşikâr bir düzeyde yasakladığına dikkat çekilen raporda, ihracat yasaklarının yurtiçi fiyatları stabilize etmesine karşın, memleketler arası fiyatları artırdığı ve kaçakçılığı teşvik edip daha fazla üretime yönelik teşvikleri azaltabileceği öngörüsü yapıldı.
ENFLASYONDA SATIN ALMA GÜCÜ DÜŞER
IMF Finans Departmanı Kısım Lider Yardımcısı Ceyda Öner, IMF sitesindeki yazısında, uzun müddetli yüksek enflasyon devirlerinin ekseriyetle gevşek para siyasetlerinin sonucu olduğunu, sonuçta satın alma gücünün düştüğünü ve fiyatların yükseldiğini bildirdi.
Hane halkının cari parayla elde ettiği nominal gelirin fiyatlar kadar artmadığı sürece daha az satın alabileceği bir ortamın doğduğunu belirten Öner, “Dolayısıyla enflasyonist ortamlarda hane halkının satın alma gücü yahut gerçek gelirleri düşüyor. Aslında gelir hayat standardının bir temsilcisi. Gerçek gelirler yükseldiğinde de hayat standardı yükseliyor” dedi.
Enflasyonda ticareti yapılan emtianın fiyatlarının her gün dahi değişebileceğini ve yapışkan hale gelebileceğini lisana getiren Ceyda Öner, “Enflasyonist bir ortamda, eşit olmayan bir halde yükselen fiyatlar, kimi tüketicilerin satın alma gücünü kaçınılmaz olarak azaltır. Gerçek gelirdeki bu erozyon, enflasyonun en büyük maliyeti olarak ortaya çıkar” bilgisini verdi.
ENFLASYON GELİR İSTİKRARINI BOZAR
Enflasyonun alıcıları ve ödeyenleri için vakit içinde satın alma gücünü de bozabileceğine dikkat çeken Öner, “Enflasyon düşük ve öngörülebilir ise, fiyat ayarlama mukavelelerinde ve faiz oranlarında yakalanması daha kolaydır ve bozucu tesiri az olur” dedi.
Fiyatların gelecekte biraz daha yüksek olacağını öngörmenin tüketicileri daha erken satın alma konusunda teşvik ettiğini ve bu da ekonomik aktiviteyi artırdığını belirten Ceyda Öner, “Birçok merkez bankacısı, enflasyon hedeflemesi ismi verilen bir siyaset olan düşük ve istikrarlı enflasyonu müdafaayı birincil siyaset maksadı haline getirdi. Merkez bankacıları, enflasyon düşürme aracı olarak enflasyon beklentilerini etkileme yeteneklerine giderek daha fazla güveniyorlar. Siyaset yapıcılar, beklentileri ve mukavelelerin yerleşik enflasyon bileşenini etkilemeyi umarak, enflasyonu düşürmek için ekonomik aktiviteyi süreksiz olarak düşük tutma niyetlerini duyuruyor. Merkez bankalarının kredibilitesi ne kadar yüksek olursa, açıklamalarının enflasyon beklentileri üzerindeki tesiri o kadar büyük olur” tabirlerini kullandı.
ENFLASYONUN NEDENİ DÜZGÜN ARAŞTIRILMALI
Enflasyonu düşürmeyi amaçlayan hakikat dezenflasyonist siyasetlerin, enflasyonun nedenlerine bağlı olduğunu, iktisat çok ısınmışsa, merkez bankaları -fiyat istikrarını sağlamaya kararlılarsa- çoklukla faiz oranlarını yükselterek toplam talebi dizginleyen daraltıcı siyasetler uyguladıklarının altını çizen Ceyda Öner, “Bazı merkez bankacıları ise değişen derecelerde muvaffakiyet ile döviz kurunu sabitleyerek mali disiplini empoze etmeyi seçer. Para ünitesinin pahasını diğer bir para ünitesinin kıymetine ve hasebiyle para siyasetini öteki bir ülkeninkine bağlar. Lakin, enflasyonun yurtiçi gelişmelerden çok global gelişmelerden kaynaklandığı durumlarda, bu tıp siyasetler yardımcı olmayabilir” dedi.
Yüksek enflasyonun iktisada ziyan verse de deflasyon yahut düşen fiyatların istenmediğini vurgulayan Ceyda Öner, “Ekonomi için bu, daha az ekonomik faaliyet, üreticiler tarafından daha az gelir ve daha düşük ekonomik büyüme manasına gelir. Japonya, büyük ölçüde deflasyon nedeniyle, uzun bir ekonomik büyüme devrinin neredeyse hiç olmadığı bir ülkedir. 2007 yılında başlayan global mali kriz sırasında deflasyonu önlemek, ABD Merkez Bankası’nın (FED) ve dünyadaki öbür merkez bankalarının uzun mühlet faiz oranlarını düşük tutmasının ve finansal sistemlerin bol likiditeye sahip olmasını sağlamak için öteki para siyasetleri oluşturmasının nedenlerinden biri olarak göze çarpar” değerlendirmesini yaptı.