Aslı Örnek
Moda Sahne yeni tiyatro dönemini izleyiciyi epeyce düşündüren bir oyunla açıyor. Birinci gösterimi perşembe günü Moda Sahne’de yapılan oyunun ismi ‘Hayat Seni Çok Seviyorum’. 28 yıldır hapishanede tutulan, Kürt-alevi şair İlhan Sami Çomak’ın otobiyografisinden Kemal Aydoğan’ın direktörlüğünde sahneye konan oyunda iki müzisyen Ali Tekbaş ve Gülseven Medar rol alıyor. Karanlık sahneyi yumuşak bir ışık aydınlatıyor. İki oyuncunun gerisindeki ekranda parmaklıklar ortasında İlhan Sami, çabucak ekranın altında atlas yorganlar, oyuncuların etrafında kağıttan asılı kuşlar ve yıldızlar görüyor seyirci….
Oyun başladığında ise şairin çocukluğundan başlayıp, gençliğine, Bingöl’den İstanbul’a uzanan seyahatine, tutuklanıp yargılanmasına hülasa hayatına şahit oluyor. Kemal Aydoğan’la, İlhan Sami hapishaneden çıkıp oyunu seyredene kadar biz sahnelemeye devam edeceğiz dediği ‘Hayat Seni Çok Seviyorum’ isimli oyunu konuştuk.
İlhan Sami Çomak’ın otobiyografisini sahneleme fikri nasıl doğdu?
Otobiyografisi ‘Karınca Yuvası’nı Dağıtmamak’ ismiyle geçtiğimiz Haziran ayında Bağlantı Yayınları’ndan çıkmıştı. Ben de ondan evvel zati şiirlerini inceliyor fakat tam da yol bulamıyordum, doğal ki bu otobiyografi değerli bir rehberlik etti. Zira o yaşantıyı daha net gördüm ve oradan kesimler çıkardım; yaklaşık 40 sayfa kadar kesim çıkardım. Evvel düz yazı üzerinden oyun yapacaktık, lakin sonra İpek Özel ile birlikte hapishanede vaktin biraz daha geçmesi ve geçirilmesi açısından işine fayda diye İlhan Sami’ye teklif ettik. Benim seçtiğim kısımlardan tekrar muharrir mı diye… O da kısımlardan hareketle bir oyun yazdı. Yani seçilmiş kısımları yine şiir biçiminde yazarak bir şey denedi. Düz yazı kısımlara benzemeyen, tekrar şiir formatında yazılmış, konuşmaya da yakın yeni bir yazı ve oyun çıktı ortaya.
Oyuncular birebir vakitte müzisyenlerden oluşuyor. Onlar da oyun seçiminde ‘Bizden emin misin?’ diye sormuşlar. Daha tanınan isimler de rol almak isteyebilirdi ancak siz daha az tanınmış müzisyenleri seçtiniz. O nasıl oldu?
Rol alacak bireylerin müzisyen olmaları ve Kürtçe’yi çok uygun konuşmaları gerekiyordu. Zira metinde yer almayan fakat benim sonradan eklediğim, ana lisanı Kürtçe olanların Türkçe öğrenirken çektiği meşakkatlere dair kısımda konuşmaları Türkçe-Kürtçe birlikte kullanmayı düşündüm. İlhan Sami bu türlü yazmamıştı natürel buraları… Münasebetiyle eş vakitli olarak sahnede Türkçe-Kürtçe, Kürtçe-Türkçe konuşabilecek, iki lisanı birbirine çevirebilecek oyuncular arıyordum; münasebetiyle Kürtçe’ye hakimiyet gerekiyordu. İlhan Sami’nin metninde bir müzikte duyuyordum ben. Müzikal tarafı güçlü oyuncuların bu kültürel ortamı, o coğrafyayı tanıması gerekiyordu. O ortamı tanımayan, bilmeyen biri olarak anlatamazdım aslında. Münasebetiyle o ortamı yaşamış, doğmuş, İlhan Sami’nin anlattığı kederlere tanıklık etmiş olması gerekiyordu; Kürt lisanına hakimiyet ve metnin barındırdığı müzikal özellikleri de güçlü bir formda bize anlatacak, vakit zaman dengbejlik yapacak, vakit zaman türkü söyleyebilecek bir oyuncuydu. Bu bağlamda Ali ve Gülseven’le tanıştım. Zira onlar geçmişte birtakım tiyatro oyunlarında müzikal oyunculuk yapmışlardı, tecrübeleri vardı. O tecrübeleri de beni onlarla çalışmaya itti.
Prömiyer çok kalabalıktı. Onun işlenişi kadar sahne tasarımı, ışık kullanımının da çok başarılı olduğuna dair yorumlar yapıldı. Biz bu türlü görürken, ailesi de izleyiciler içindeydi. Onlar ne yaşadı, ne gördü?
Promiyerde İlhan Sami’nin ailesinden ağabeyler, kardeşler, kuzenler, amcalar, yengelerde dahil 30 kişi vardı; onlar duygusal olarak biraz yoruldu, çok ağladılar. Oyunun onlara değmesi bize değmesinden biraz daha kuvvetli natürel, onlar yaşadıkları şeyleri duydular. Biz hem insan hem de halkın başına gelmiş bir trajediyi dinliyoruz lakin onlar kendi kıssalarına baktılar. Doğal ki İlhan Sami’nin hala tutsak olması seyirlerinin kederini, acılarını tekrar hatırlatmış olabilir ki, o denli duruyor. Oyunu hem coğrafyaya hem soruna uzak birkaç arkadaşıma seyrettirdim; çok enteresan reaksiyonlar verdiler. Uygun manada şaşırdığımı söylemeliyim. Trajediyi birinci kere bu boyutuyla kavradıklarını, daha öncesinde bunu bu türlü algılamadıklarını, biraz uzaktan teğet geçtiklerini söylediler.
Kemal Aydoğan Bu müsabaka onları çok etkilemiş, hatta hırpalamıştı. Bu bence çok değerli bir şey. Zira biz bu oyunu yaparken de, bu soruna uzak, daha Batı’da yaşayan insanların bu sorunu kavramasını daha çok istiyorduk. Toplumsal barışın en değerli ayağı bu kısmın bir sorunu kavrıyor olması, bir farkındalık geliştirmesi ve toplumsal barışı taleple savunması… Yalnızca yok ederek, nefretle, ayrımcılıkla ya da ‘hayır siz yoksunuz’ diyerek olmuyor bu iş! Bir tanımayla mümkün. Hasebiyle bir tanımanın gerçekleştiğini görüyor olmak, onların bu farkındalığının ve şuurunun artmış olması olağan ki oyunun yapılma nedenlerinden birinin seyirci nezdinden gerçekleştiğini, bu farkındalığın kurulduğunu gösteriyor, bu müsabaka gerçekleşmiş üzere duruyor. Kendi adıma çok sevindirici.
Başarıdan evvel farkındalık diyorsunuz…
Bence o denli. Olağan ki tiyatro ve estetiğin kurallarına uymamız, yeterli bir oyun ortaya çıkarmamız gerekiyor fakat bu memleketin temel sorununun net bir formda anlaşılması ve artık toplumsal barışın bir an evvel tesis edilmesi gerekiyor. Oyun pazar gününe kadar Moda Sahnesi’nde, 23-24 Eylül’de Van’a gidiyoruz, tiyatro şenliği var. 10-11 Ekim’de tekrar buradayız.
‘AİLESİ PRÖMİYERİ ANLATMIŞ, ÇOK KEYİFLİ OLMUŞ’
İlhan Sami Çomak’la nasıl bir bağlantı içindesiniz, kendisini nasıl hissediyor? Zira hala süren bir tutukluluk durumu var. İnsan bu türlü bir durumda isyan edebilir fakat oyunda da isyan etmiyor. Yalnızca annesi kendilerine iftira atan kişinin öldüğünü haber vermesi üzerine isyan ediyor…
Evet, iki yıl daha orada. Ablası ve kız kardeşi, prömiyerde olanları anlatmışlar, çok sevinmiş, çok heyecanla dinleyip, çok memnun olmuş. Bence İlhan Sami’nin durduğu yer bizim de sıkıntıya nasıl bakmamız gerektiği açısından aydınlattı.
İlhan Sami intikamdan uzak bir bakış geliştiriyor, öfkesi var fakat o öfke esasen bu şiiri yazmanın da motoru, yakıtı aslında. Ancak intikam, hırs üzere düşmanlık üretecek hislerden uzakta pozisyonlandırmış kendini. Annesinin söylediği ‘Kimsenin vefatına sevinme. Herkes cahillik yapabilir, o da bunu yaptı’ düsturu bence üniversal barışı sağlayacak. Herkesin içine bu niyet yerleşse, kimse kimseyi öldürmeyecek, ziyan vermeyecek. Bu fikri İlhan Sami edinmiş, o kendinde açılan yaraların farkında, bunun sorulmasından ve sorgulanmasından vazgeçmiş değil, kimseden intikam almak üzere bir duygusu da yok! Bence bu toplumsal barışı korumak üzere geliştirilmiş bir bakış.
Eklemek istediğiniz öteki bir şey var mı?
Umut ediyorum ki, tüm Türkiye toplumu aklını başına devşirir ve bu kinden, nefretten bir an evvel arınır; birbirimizden farklarımızı kabul ederek toplumsal barış içinde yaşar, toplumsal refahımızı kine, nefrete dönüştürmeden yaşamayı beceririz. Özgür ve eşit bir dünyada sıhhate, eğitime para vermeden bunların hepsinin kamusal bir vazife olarak adledildiği, idare tarafından tesis edildiği bir dünyada yaşarız. Umarım bu kadar bedel ödeyerek tabiatın ve insanın yıkımına seyirci kalarak yaşamayız. Umarım kimilerinin değil, herkesin memnun olduğu bir dünyada yaşarız.