Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı tarafından Fransa’nın başşehri Paris’te “Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu Islahatı: Milletlerarası Sistemin Tekrar İnşasına Yönelik Bir Yaklaşım” başlıklı panel düzenlendi.
Louvre By Hyatt Otel’de düzenlenen panele, Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lider Yardımcısı Çağatay Özdemir ve Türkiye’nin Paris Büyükelçiliği Birinci Müsteşarı Özgür Arslan’ın yanı sıra çok sayıda davetli katıldı.
Moderatörlüğünü SETA Vakfı Washington Araştırma Yöneticisi Doç. Dr. Kılıç Buğra Kanat’ın üstlendiği panelde, Altınbaş Üniversitesi Rektörü ve Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Siyasetler Heyeti Üyesi Prof. Dr. Davet Erhan, İstanbul Nişantaşı Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Siyasetler Konseyi Üyesi Prof. Dr. Nurşin Güney, Yabancı Gazeteciler Derneği Lideri (APE) Elias Masboungi ve Milletlerarası Siyasetler Ar aştırma Merkezi (CeSPİ) Türkiye Gözlemevi Koordinatörü Valeria Giannotta, BM Güvenlik Kuruluna (BMGK) yönelik geçmiş ve yeni ıslahat taleplerini ele aldı.
Doç. Dr. Kanat, gelecek iki hafta boyunca kelam konusu panel serisini 10 farklı ülkede düzenlemeyi planladıklarını belirtti.
Bu projeye birinci başladıklarında bilhassa salgın süreci, memleketler arası besin krizi ve Ukrayna-Rusya savaşı sonrası BM ıslahatının gerekliliği konusunda farkındalığın artırılmasının öncelikli amaçları olduğuna değinen Kanat, “BMGK ıslahatının bir tercih değil, bir gereklilik olduğunu gördüklerini” vurguladı.
“BM SİSTEMİ BUGÜN İÇİNDE YAŞADIĞIMIZDAN 4 KAT DAHA KÜÇÜK BİR DÜNYA İÇİN KURULDU”
Prof. Dr. Erhan, BM’nin İkinci Dünya Savaşı üzere harika ve sıkıntı vakitte kurulmaya başlandığını anımsatarak kuruluşundan bu yana ıslahat sorununun konuşulduğunu, BM’nin daha evvel de birçok kere ıslahat edildiğine ve değişime uğradığını lisana getirdi.
BM’nin değişimi için temel baskının 1960’larda Afrika ve Asya ülkelerinden geldiğini kaydeden Erhan, 1965’te Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının (UNDP) kurulduğunu söyledi.
Erhan, Soğuk Savaş’ın sona ermesinin akabinde 2000’li yılların başında eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın ve şu anda da BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in BM’de ıslahat serisi başlattığını belirtti.
BM’nin kuruluşundan bugüne, üye ülke sayısının 51’den 193’e yükseldiğini, dünya nüfusunun ise 2,5 milyardan 8 milyara çıktığını kaydeden Erhan, “Bir değişime muhtaçlık duyduğumuz açık. Zira BM sistemi bugün içinde yaşadığımızdan 4 kat daha küçük bir dünya için kuruldu. Lakin bu kolay değil. Zira mevcut sistemin kurucuları ve faydalanıcıları, ayrıcalıklarını kaybetmek istemiyor” dedi.
Erhan, öte yandan “reform” teriminin “net olmaması ve uygulanması konusunda fikir birliği bulunmaması” nedeniyle BM üye devletleri için zahmetli olduğunu kanıtladığını tabir etti.
BM’nin, Genel Sekreter Guterres ile kalkınma, BM’nin idaresi ile barış ve güvenlik olmak üzere 3 kilit alanda ıslahat gündeminin mevcut olduğunu vurgulayan Erhan, kalkınma ıslahatı için Guterres’in tüm BM kalkınma sistemini değiştirmek ve 2030 sürdürülebilir kalkınma gayelerine ulaşmak istediğini lisana getirdi.
Erhan, barış ve güvenlik kelam konusu olduğunda zorluklarla karşılaşıldığına dikkati çekerek “Güvenlik bahislerine değinmeye çalıştığımızda o 5 daimi üyeden biri bu teşebbüsleri engellemeye başlıyor. Zira birtakım ayrıcalıkları var. Mevcut BM Güvenlik Kurulu yapısı, 1945’in global güç yapısını yansıtıyor. 2022’nin güç yapısını yansıtmıyor” değerlendirmesinde bulundu.
“VETO YETKİSİ KALDIRILMALI”
Prof. Dr. Erhan, dünyanın bugün devletler ortasında nüfus, ekonomik durum ya da askeri güç açıdan eşitliği sürdüren daha tesirli bir güvenlik sistemini hak ettiğini lisana getirdi.
Erhan, BMGK daimi üyelerinin veto haklarını kullanarak, kendilerini rastgele bir yaptırıma karşı müdafaa altına aldıklarını söyleyerek “Bu nedenle veto yetkisi (yürürlükten) kaldırılmalıdır” sözlerini kullandı.
BM Güvenlik Kurulu üye sayısının 25’e çıkarılması ve daimi üye sayısının da 10’dan az olmaması gerektiğini tabir eden Erhan, BM Genel Konseyi ve BM Güvenlik Kurulu ortasında artık bir istikrarın mevcut olmadığını ve bunun yine sağlanması gerektiğini vurguladı.
BMGK’DEKİ VETO GÜCÜ “DENGELENMELİ”
Prof. Dr. Güney de bütün dünya vatandaşlarının ve milletlerarası tertibin sıkıntı vakitlerden geçtiğine işaret ederek gelecekte dünya nizamının nasıl olacağını kestirilemediğini söyledi.
Soğuk Savaş periyodunda BMGK’nin beklendiği halde işlemediğini kaydeden Güney, artık ise dünyanın yeni farklı dönüşümler geçirdiğini belirtti.
Güney, BM’nin 5 daimi üyesine verilen veto yetkisinin farklı ulusal çıkarlar nedeniyle insan refahı aleyhine kullanılabilmesinin mümkün olduğuna dikkati çekerek, geçmişte BM’nin ıslahatı için teşebbüsler olduğunu anlattı.
BMGK’nin genişlemesinin değerinden bahseden Güney, birçok ülkenin daimi ülke olmak istediğini, bunların ortasında Brezilya, Almanya, Hindistan ve Japonya’dan oluşan G4 ülkeleri de olduğunu kaydetti.
Güney, dünyanın Rusya-Ukrayna savaşıyla yaşadığı şeyin yeni olmadığını, daha evvel emsal birçok trajediye şahit olduklarını belirterek BM Güvenlik Kurulu daimi üyelerinin veto yetkisi nedeniyle BM’nin işleyemediğini söyledi.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Dünya 5’ten büyüktür” kelamına atıfta bulunan Güney, BM Güvenlik Kurulundaki veto gücünün dengelenmesi gerektiğine işaret etti.
Güney, 2009-2010 yıllarında Türkiye’nin BM Güvenlik Kurulu süreksiz üyesi olduğu süreçte barış ve inancı korumak için dayanak verdiğini hatırlatarak, Türkiye’nin deneyimi ve itimat inşa eden diplomasisiyle bugün de taraflar ortasında tahıl mutabakatını sağlamayı başardığını belirtti.
ERDOĞAN’A TEBRİK
APE Lideri Masboungi, Erdoğan’ı BM’yi ıslahat etmeye ve tekrar yapılandırmaya amaçlayan teşebbüsünden dolayı tebrik etti.
Masboungi, BM Genel Heyetinin her ülkenin konuşma hakkının bulunduğu yer olduğunu tabir ederek BMGK’nin kendi kararlarını uygulayamadığına, buna ellerindeki veto hakkının sebebiyet verdiğine işaret etti.
G4 ülkelerinin BMGK’de daimi üye olmak istediklerini söyleyen Masboungi, Türkiye’nin bu teşebbüse dayanak verdiğini hatırlattı.
Masboungi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Dünya, 5’ten büyüktür” kelamına atıfta bulunarak, bunun BMGK’nin mevcut halinin “adaletsiz” ve “5 ülkenin kendi diktalarını dünyanın geleceğine empoze etmesinin anormal” olduğu manasına geldiğine işaret etti.
Elias Masboungi, Türkiye’nin bu teşebbüsünün ülkelerin ezici çoğunluğunun dayanak verdiğini kaydetti.
Türkiye’nin yeni bir global forum oluşturulmasını önermesini teklif eden Masboungi, bu forumun bir kurucu meclis ile tüzüğe muhtaçlığı olacağını belirtti. Masboungi, forumun, yetkileri ve tüzüğünün birinci toplantıda belirlenmesi gerektiğini söyledi.
Masboungi, bu proje için 2 ay içinde İstanbul’da bir kurucu meclis toplanması davetinde bulundu.
“TÜRKİYE’NİN ROLÜNÜ BİR DEFA DAHA DÜŞÜNMELİYİZ”
CeSPİ Türkiye Gözlemevi Koordinatörü Giannotta da “BM Güvenlik Kurulunun memleketler arası sisteme güvenlik ve istikrar sağlamada, krizle baş etmede tesirli olmadığı kanıtlanmıştır.” dedi.
1947’den bu yana Rusya’nın BMGK’de 120, ABD’nin 52, İngiltere’nin 29, Çin ve Fransa’nın da 16 sefer veto hakkını kullandığını hatırlatan Giannotta, donmuş çatışmalara ve yeni ortaya çıkan meselelere tahlil bulunmadığının altını çizdi.
Giannotta, “Rusya ve Ukrayna savaşı, memleketler arası toplum olarak krizle başa çıkmaktaki yetersizliğimizi bir kere daha kanıtladı” değerlendirmesini yaptı.
Mevcut güç dağılımını ve tüm milletlerarası kuruluşları göz önünde bulundurarak BM içinde tek bir sistem oluşturulabileceğini belirten Giannotta, “Günümüzdeki mevcut güç dağılımı, 1947’deki güç dağılımını ve güç istikrarını yansıtmıyor” dedi.
Temel farkın bugünlerde herkesin dünyanın değiştiğinin farkında olması olduğunu kaydeden Giannotta, AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Dünya, 5’ten büyüktür” kelamına atıfta bulundu.
Giannotta, “Türkiye üzere yükselen gücün rolünü bir defa daha düşünmeliyiz. Ülkenin diplomatik eforu ve coğrafik pozisyonu sayesinde Türkiye herkesle konuşabilen bir aktördür” tabirini kullandı.