İZMİR – 6 Şubat 2023’de Maraş merkezli gerçekleşen ve 11 ili etkileyen zelzelelerde on binlerce insan ve hayvanın yanı sıra oluşması yüzyıllar almış tarihi dokuyu da kaybettik. Çöken binlerce yapı ortasında korunması gereken kültür varlığı statüsünde birçok yapı da bulunuyor. Örneğin Antakya Kurtuluş Caddesi üzerindeki yapılar neredeyse haritadan silindi. Tekrar Antep Kalesi, Adıyaman Ulu Cami, Diyarbakır surları, İskenderun Latin Katolik Kilisesi, Antakya Habib-i Neccar Cami, Hatay Meclis Binası, Antakya Saint Pierre Kilisesi sarsıntıda hasar gören değerli yapı kümelerinden yalnızca birkaç tanesi.
Depremin 18’inci gününde Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, tescilli yapıların ve enkaz altında kalan kültür varlıklarının kurtarılması için Afet Bölgesi Hafriyat Başkanlığı oluşturacaklarını açıkladı. Ersoy, tescilli yapılara muhafaza levhaları takarak enkazının kaldırılmasını engellediklerini aktardı. Şahıslara ve vakıflara ilişkin tescilli yapıların yine inşa edileceğini belirtirken, bu süreçlerin tümüyle bakanlık denetiminde gerçekleştirileceğinin de altını çizdi. Konuşmasının sonunda Hatay’da yeni bir kıssa yazacaklarını belirten Ersoy, “Özel şahıslara ilişkin yapılarla ilgili de yönetmeliğimizde düzenlemeye gideceğiz. Onlara hem maddi hem teknik takviye sağlayacağız. Antakya için bir kültür rotası oluşturacağız. Tescilli yapıları büsbütün ayağa kaldıracağız” diye konuştu.
MUHAMMET ARSLAN: ÇOK SÜRATLİ BİR FORMDA ALANA İNMEYİ PLANLIYORUZ
Toplantıya bilim heyeti üyesi olarak çağrıldığı belirtilen Kars Kafkas Üniversitesi Sanat Tarihi Kısmı Öğretim Üyesi Muhammet Arslan ise Afet Bölgesi Hafriyat Başkanlığı kurma kararı aldıklarını açıkladı. Hafriyat başkanlığı tarafından enkaz haline gelen binalardaki mimari modüllerin inançlı bir formda toplanacağı bilgisini veren Arslan, “Hatay merkezli olmak üzere afet yaşayan başka vilayetlerimizdeki tescilli yapılarda da bu çalışmaları gerçekleştirmiş olacağız. Bölgede ikamet eden yahut bölgedeki üniversitelerde tahsil gören arkeoloji ve sanat tarihi kısmı öğrencilerine öncelik vermek üzere 2 günde çok süratli bir halde alana inmeyi planlamaktayız” dedi.
Bu açıklamayı izleyen saatlerde toplumsal medyada kazılara başvurulacak adaylar için bir davet yapıldı. #sizeihtiyacımız var hashtag’i ile yapılan davet Doç. Dr. Muhammet Arslan’dan geliyordu. Aslan, “Afet Bölgesi Hafriyat Başkanı” olarak resmi olmayan bir Gmail hesabına, istekli olmak isteyen öğrencilerin özgeçmiş yollamasını istiyordu.
. ‘BU KADAR KAPSAMLI BİR HAFRİYAT BAŞKANLIĞI ÇOK GERÇEKÇİ DEĞİL’
Kültür ve Turizm Bakanı Ersoy’un zelzelenin akabinde yaptığı açıklama ve çabucak ardından Muhammet Arslan’ın Afet Bölgesi Hafriyat Lideri olarak görevlendirilmesi akademisyenlerden reaksiyon topladı. Bölgede çalışan bir akademisyen Muhammet Arslan’ın birçok kültüre, etnisiteye ve dine konut sahipliği yapan Antakya ve etrafına hafriyat lideri olarak görevlendirilmesinden korku duyduklarını belirtirken diğer bir akademisyen de alınan kararı gayriciddi bulduğunu söz etti.
Afetler yüzünden büyük yıkıma uğramış Eski Van Şehri’nde 10 yıl boyunca arkeolojik kazılara başkanlık yapan Doç. Dr. Erkan Konyar, arkeolojik kalıntıların bulunduğu zelzele alanlarında hangi prosedürlerin izleneceğini bu kadar kısa müddette belirlemenin epeyce sıkıntılı bir durum olduğunu söyledi. Aslında “Afet Bölgesi Hafriyat Başkanlığı” tarifi da epey sıkıntılı. 11 ile yayılan bir sarsıntı bölgesinden bahsediyoruz. Neredeyse her bir yapı için bir hafriyat lideri ve grup belirlenmesi gerekirken bu kadar kapsamlı bir hafriyat başkanlığı tarifinin çok gerçekçi ve uygulanabilir olmadığını söz eden Konyar, kelamlarına şöyle devam etti:
“Antakya ve İskenderun’da hasar gören tarihî doku farklı yapısal ve kültürel karakter taşıyor. Arkeolog ve sanat tarihçilerin yanında bu alanlarla bağlantılı disiplinlerde çalışan bilim insanlarının müdahil olabileceği bir grup kurulmalı. Tekrar çalışmalara başlamadan evvel, yüzey kalıntılarının üç boyutlu görüntülemelerinin yapılması ve öncelikle bu datalar çalışıldıktan sonra her yapı için uygun modellerin geliştirilmesi gerekiyor. Tahminen de her yapı için, muhtaçlıkları çerçevesinde oluşturulacak çalışma grupları oluşturulmalı. Lakin hafriyat grup listesine baktığımızda bilhassa hafriyat lider ve yardımcılarının hatta öğrencilerin bütün bunlara dikkat edilmeden süratli bir halde oluşturulduğunu görüyoruz. Bu halde kültür varlıklarına ön yargılarıyla yaklaşan bilim insanlarının yapacağı müdahaleler yapılar üzerinde ve eski eser siyasetimiz için geri dönülmez yaralar açabilir.”
‘GAYRİCİDDİ BİR KARAR’
Kültür Bakanlığı tarafından süratli bir biçimde Afet Bölgesi Hafriyat Başkanlığı oluşturulmasını eleştiren bir akademisyen de, “Ülkemizin tarihi açısından çok kültürlü ve kıymetli bir bölge. Bu türlü değerli bir bölge için alınan karar ise gayriciddi bir karar. Bakanlık bilim insanlarını bir toplantıya çağırmalı ve mevzunun uzmanlarından oluşan bir grup kurmalıydı. Lakin bu yapılmadı. Bu vazifesi kendi görüşlerine yakın bir bireye yükledi ve o kişi de tekrar gayrıciddi bir formda özel hesabından paylaşım yaparak davette bulundu. Bakanlığın bu kararı bölge için epeyce düşündürücü ve yanlışsız bir davranış formu değil. Umarım en kısa vakitte bu karardan dönülür” diye konuştu.
. ‘ANTAKYA VE ETRAFINDAKİ KÜLTÜREL DOKU İÇİN TELAŞ DUYUYORUZ’
Muhammed Arslan’ın Antakya üzere çok kültürlü bir kente hafriyat lideri olarak görevlendirilmesinin tek başına problemli bir durum olduğunu belirten bir öteki akademisyen ise, Arslan’ın toplumsal medya paylaşımlarında bilim insanı olarak tarafsız olmadığını açıkça lisana getirdiğini belirtti.
“AK Parti’ye yakınlığı ile bilinen Arslan’ın hafriyat başkanlığını yürüttüğü Ani’de birçok tartışmalı onarım uygulamalarına imza attığını biliyoruz. Hazırladığı Ani tanıtım görüntülerinde kullandığı fetih marşları ve sloganları ise klasik oldu. Mehmet Arslan için kültürel varlıklar ayrıştırılmış, kimileri olabildiğince ötekileştirilmiştir. Bilim insanı tarafsızlığından eser yoktur. Bu nedenle birçok kültüre, etnisiteye ve dine konut sahipliği yapan ve bu zenginliği ile farklı bir yeri olan Antakya, İskenderun üzere kentlerdeki kültürel dokunun tekrar görünür hale getirtilmesi noktasında büyük bir telaş duyuyoruz. Ani tanıtım görüntüsünde fetih marşları çalan bir insan Antakya’daki kültür mirasına nasıl sahip çıkabilir ki?”